Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia SA Barbara Konińska
Protokolant:	Anna Fic-Bojdoł

po rozpoznaniu w dniu 30 marca 2023 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółdzielni Pracy w M.

przeciwko (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółce Komandytowej w M.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 31 maja 2021 r., sygn. akt XIII GC 275/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Konińska

Sygn. akt V AGa 495/21

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółdzielnia Pracy w M. wniosła o zasądzenie od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki komandytowej
w M. na jej rzecz kwoty 142 167,80 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 118 017,61zł i od kwoty 2948,91 zł od daty wniesienia pozwu oraz z odsetkami
z tytułu opóźnienia w transakcjach handlowych od kwoty 20 000 zł od 1 listopada 2019 r. Wniosła również o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania. Podała, że na sumę
142 167,80 zł składają się następujące należności: 55 198,25 zł z tytułu odsetek za opóźnienia
w transakcjach handlowych naliczonych do 30 września 2018 r., 54 234,80 zł
z tytułu kosztów egzekucji administracyjnej prowadzonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w M., 20 000 zł z tytułu bezzasadnie potrąconych przez pozwaną kar umownych z odsetkami z tytułu opóźnienia w transakcjach handlowych naliczonymi na 31 października 2019 r. w kwocie 2948,91 zł, 9785,84 zł z tytułu odsetek za opóźnienie
w transakcjach handlowych za okres od 1 stycznia 2019 r. do 31 maja 2019 r.

W uzasadnieniu swoich żądań powódka podała, iż razem z pozwaną były związane dwoma umowami o oddelegowaniu przez powódkę własnych pracowników do wykonywania wspólnie z pracownikami pozwanej prac na rzecz różnych spółek. Zdaniem powódki strony uzgodniły 60 dniowy termin płatności od daty wystawienia faktury i powódka wystawiła 17 faktur na łączną kwotę 1 046 336,43 zł. Powódka podniosła, iż pozwana nie przestrzegała terminów płatności i spłaciła poprzez kompensatę tylko część należności. Nadto powódka podała, że w tym czasie miała trudności finansowe i brak spłat od pozwanej spowodował jej zaległości w zapłacie świadczeń publicznych, tj. składek ZUS i podatku VAT. Jednocześnie powódka podniosła, iż by zapewnić sobie środki finansowe zmuszona była zawrzeć umowę faktoringu, zwrócić się do ZUS-u z wnioskiem o rozłożenie na raty składek oraz zawierać umowy pożyczki z osobą fizyczną. Strona powodowa podała, że największe trudności miała
z zapłatą podatku VAT, a gdy Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. wszczął wobec niej postępowanie egzekucyjne wskazała ona należności przysługujące od pozwanej i były one systematycznie ściągane. Dodała że 5 kwietnia 2018 r. organ egzekucyjny ściągnął kwotę 205 290,69 zł obejmującą należność główną, koszty egzekucyjne i koszty upomnienia oraz odsetki. Powódka podała, że pozwana dokonała kompensaty należności 2 x po 10 000 zł zgodnie z notami obciążeniowymi dotyczącymi kar umownych z tytułu stawienia się do pracy pracowników powódki pod wpływem alkoholu. Zdaniem strony powodowej kompensata nie zasługiwała na uwzględnienie albowiem umowa łącząca strony nie zawierała wysokości kary umownej z tego tytułu, ani podstawy jej naliczenia. Nadto powódka podała, że kolejne wpłaty pozwanej zaliczała na poszczególne należności wynikające z faktur. Strona podniosła, iż ściągnięte kwoty we wszystkich przypadkach były zaliczane na spłatę należności głównej, odsetek w wysokości 8% w skali roku oraz na koszty egzekucji.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości.
W uzasadnieniu podała, że kwestionuje istnienie podstawy do obciążenia jej kosztami postępowania egzekucyjnego w kwocie 54 234,80 zł prowadzonego wobec powódki. Pozwana podniosła, iż powódka nie udowodniła związku pomiędzy zachowaniem pozwanej, a powstaniem kosztów egzekucji administracyjnej. Zarzuciła, iż powódka sama wskazała, że znajdowała się w trudnej sytuacji finansowej, gdy należności wobec niej okazały się wymagalne. Zarzuciła też, iż problemy finansowe powódki istniały już w 2017 r. co wynika
z załączonych dokumentów, a twierdzenie że pozwana jest odpowiedzialna za wszczęcie postępowania egzekucyjnego jest bezpodstawne. Następnie pozwana wskazała, że kwota
20 000 zł wbrew twierdzeniom powódki została skutecznie potrącona z należnościami pozwanej, gdyż kary umowne wynikały bezpośrednio z uzgodnień zawartych w umowach łączących strony. Jednocześnie pozwana zakwestionowała skuteczność obciążenia pozwanej odsetkami za opóźnienie w zapłacie należności. Zdaniem pozwanej powódka nie udowodniła, aby po stronie pozwanej doszło do opóźnienia, które uzasadniałoby naliczenie odsetek.

Wyrokiem z dnia 31 maja 2021 r., sygn. akt XIII GC 275/20 Sąd Okręgowy
w Katowicach zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 64 984,09 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty 28 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty (punkt 1.); w pozostałej części powództwo oddalił (punkt 2.); zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5725,18 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 3.).

Sąd Okręgowy ustalił następujące istotne fakty:

W dniu 16 października 2020 r. strony zawarły umowę o oddelegowanie pracowników fizycznych powódki do wykonywania wspólnie z pracownikami pozwanej prac prowadzonych dla (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Oddział KWK (...) i Oddział KWK (...) w ramach zawartych przez pozwaną umów. Przedstawiciele stron ustalili miesięczne rozliczenie należnego wynagrodzenia w formie protokołu sporządzonego przez powódkę, który po zatwierdzeniu przez pozwaną miał stanowić podstawę do wystawienia faktur przez powódkę. Strony
w umowie ustaliły koszty roboczodniówki w dni powszednie oraz soboty, niedziele i święta. Zapłata przez pozwaną miała nastąpić na wskazany numer rachunku bankowego powódki
w terminie 60 dni od daty wystawienia faktury.

W § 5 tejże umowy zawarto uregulowanie, iż w razie stwierdzenia przez zakład górniczy, na rzecz którego wykonywane są roboty górnicze stanu po użyciu alkoholu względnie stanu nietrzeźwości u pracownika powódki oraz stawienia się do pracy pod wpływem narkotyków lub innych substancji, których oddziaływanie na organizm pracownika uniemożliwia należyte wykonywanie obowiązków pracowniczych, jak również używanie ich w czasie pracy lub miejscu pracy oraz wnoszenia ich na teren zakładu pracy powódka zobowiązała się zapłacić pozwanej karę umowną w wysokości określonej w nocie wystawionej przez zakład górniczy od każdego ujawnionego przypadku. Zapłata kary umownej miała nastąpić w terminie 14 dni od daty wystawienia moty przez zakład górniczy.

W dniu 21 września 2017 r. strony zawarły umowę podwykonawstwa, na mocy której powódka zobowiązała się do wykonania przez jej pracowników prac wskazanych przez osoby z dozoru pozwanej, na dole kopalni (...). Strony podobnie jak w przypadku poprzedniej umowy określiły wynagrodzenie w dni czarne, soboty, niedziele i święta, wskazały termin płatności wystawionych faktur na 60 dni i określiły wysokość kar umownych od każdego stwierdzonego stanu nietrzeźwości, czy stanu po użyciu alkoholu u pracownika.

Powódka wystawiła następujące faktury, w których wskazała 60 dniowy termin płatności: nr (...) na kwotę 35 497,80 zł z dnia 7 listopada 2017 r. z datą zapłaty do
6 stycznia 2018 r., nr (...) na kwotę 119 143,95 zł z dnia 7 listopada 2017 r. z datą zapłaty do 6 stycznia 2018 r., nr (...) na kwotę 150 902,55 zł z dnia 6 grudnia 2017 r.
z datą zapłaty do 5 lutego 2018 r., nr (...) na kwotę 33 960,30 zł z dnia 6 grudnia 2017 r. z datą zapłaty do 5 lutego 2018 r., nr (...) na kwotę 5104,50 zł z dnia 6 grudnia 2017 r.
z datą zapłaty do 5 lutego 2018 r., nr (...) na kwotę 3480,90 zł z dnia 5 stycznia 2018 r.
z datą zapłaty do 6 marca 2018 r., nr (...) na kwotę 30 442,50 zł z dnia 5 stycznia 2018 r.
z datą zapłaty do 6 marca 2018 r., nr (...) na kwotę 147 630,75 zł z dnia 5 stycznia 2018 r. z datą zapłaty do 6 marca 2018 r., nr (...) na kwotę 192 759,45 zł z dnia 5 lutego 2018 r.
z datą zapłaty do 6 kwietnia 2018 r., nr (...) na kwotę 36 789,30 zł z dnia 5 lutego 2018 r. z datą zapłaty do 6 kwietnia 2018 r., nr (...) na kwotę 20 823,90 zł z dnia 5 lutego 2018 r. z datą zapłaty do 6 kwietnia 2018 r., nr (...) na kwotę 127 920 zł z dnia 6 marca 2018 r.
z datą zapłaty do 5 maja 2018 r., nr (...) na kwotę 43 099,20 zł z dnia 6 marca 2018 r.
z datą zapłaty do 5 maja 2018 r., nr (...) na kwotę 45 940,50 zł z dnia 6 marca 2018 r.
z datą zapłaty do 5 maja 2018 r., nr (...) na kwotę 38 031,60 zł z dnia 4 kwietnia 2018 r.
z datą zapłaty do 4 czerwca 2018 r., nr (...) na kwotę 11 635,80 zł z dnia 4 kwietnia 2018 r. z datą zapłaty do 4 czerwca 2018 r., nr (...) na kwotę 3173,40 zł z dnia 30 kwietnia 2018 r. z datą zapłaty do 6 lipca 2018 r.

Łącznie suma należności z faktur stanowi kwotę 1 046 336,43 zł.

Powódka miała zaległości w płatności podatku VAT i Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. dokonał zajęcia należności przysługujących od pozwanej. W dniu 5 kwietnia 2018 r. została zajęta kwota 205 290,69 zł tytułem faktur (...), (...)i (...).
W dniu 25 kwietnia 2018 r. pozwana wpłaciła 20 000 zł, a w dniu 4 czerwca 2018 r. 50 000 zł. Następne wpłaty wpłynęły 4 lipca 2018 r. w kwocie 50 000 zł, z czego 39 595,23 zł zostało zaliczone na spłatę faktury (...), a 10 404,77 zł na spłatę faktury (...).
Z kolei następna wpłata w kwocie 50 000 zł z dnia 3 sierpnia 2018 r. została zadysponowana przez pozwaną na poczet faktur (...) co do kwoty 23 555,53 zł, faktury (...) co do kwoty 5104,50 zł i 21 339,97 zł na spłatę faktury (...). Kolejne wpłaty zaliczone na fakturę (...) wpłynęły w dniach 3 września 2018 r. co do kwoty 80 000 zł i w dniu 4 września 2018 r. kwoty 31 324,91 zł. Następnie w dniu 20 września 2018 r. została wpłacona kwota 50 000 zł zaliczona na fakturę (...) co do kwoty 7882,31 zł, na fakturę (...) co do kwoty 30 442,50 zł, na fakturę (...) co do kwoty 3480,90 zł i nr (...) co do kwoty 8194,29 zł. Zostały spłacone faktury (...), (...) i (...). Z kolei w dniu 15 października 2018 r. została wpłacona przez pozwaną kwota 50 000 zł zaliczona na faktury (...) co do kwoty 12 629,61 zł i faktury (...) co do kwoty 37 370,39 zł. Następnie w dniu 7 listopada 2018 r. pozwana wpłaciła 50 000 zł zaliczona na fakturę (...)r., a w dniu 11 grudnia 2018 r. –
80 000 zł tytułem spłaty faktury (...). Kolejna wpłata w kwocie 50 000 zł z 4 stycznia 2019 r. została zadysponowana przez pozwaną na spłatę faktur (...) i (...). Urząd Skarbowy zaliczył te wpłatę na poczet trzech tytułów wykonawczych. Wpłata z 12 lutego 2019 r. w kwocie 80 000 zł miała być zaliczona na zobowiązania z faktury (...) i (...), a Urząd Skarbowy zaliczył na faktury (...) i (...). Wpłatę z 11 kwietnia 2019 r.
w kwocie 80 000 zł pozwana chciała rozliczyć faktury nr (...) kwotą 26 038,86 zł, nr (...) – kwotą 43 099,20 zł i nr (...) kwotą 10 861,94 zł. Urząd Skarbowy
w M. zaliczył tę wpłatę na spłatę tytułów wykonawczych.

Nota odsetkowa nr (...) z dnia 18 maja 2019 r. obrazuje należności odsetkowe
w łącznej kwocie 11 086,88 zł należne za okres od 1 stycznia 2019 r. do dnia 31 maja 2019 r. Z tej noty powódka dochodzi w niniejszej sprawie kwoty 9785,84 zł, część odsetek co do kwoty 1301,04 zł została rozliczona przez powódkę w ostatniej wpłacie do Urzędu Skarbowego dokonanej przez pozwaną.

Nota odsetkowa nr (...) z dnia 4 października 2019 r. obrazuje dochodzoną należność odsetkową w kwocie 55 198,25 zł naliczoną od daty wymagalności poszczególnych faktur, a potem pomniejszaną o dokonywane wpłaty do dnia 30 września 2018 r. Powodowa strona naliczyła odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Koszty egzekucji prowadzonej wobec powódki przez Urząd Skarbowy
w M. stanowiły kwotę 54 234,80 zł.

Pismem z dnia 15 stycznia 2018 r. (...) zawiadomił pozwaną, iż
u pracownika M. J. wynik pomiaru na zawartość alkoholu w organizmie wynosił w drugim badaniu 3,49 promila. Pozwana spółka została obciążona notą księgową z dnia 31 stycznia 2018 r. przez (...) SA na kwotę 10 000 zł. Pozwana spółka wezwała powódkę pismem z dnia 26 kwietnia 2018 r. do zapłaty kary umownej w kwocie
10 000 zł zgodnie z § 7 umowy.

Natomiast pismem z dnia 28 grudnia 2017 r. (...)poinformowała pozwaną, że pracownik G. N. miał przy drugim badaniu zawartość alkoholu w organizmie 0,72 mg/dm ^{( 3)}. Notą księgową z dnia 30 marca 2018 r. (...)nałożyła na pozwaną karę umowną w kwocie 10 000 zł. Pismem z dnia 15 maja 2018 r. pozwana wezwała powódkę do zapłaty tej kwoty. Została wystawiona nota obciążeniowa.

M. J. i G. N. byli pracownikami oddelegowanymi przez powódkę do pracy na podstawie umów zawartych z pozwaną.

Pozwana skierowała do Sądu Rejonowego Katowice-Wschód w Katowicach wniosek
o zawezwanie do próby ugodowej odnośnie zapłaty jednej z kar umownych w kwocie 10 000 zł dotyczącej pracownika M. J.. Wcześniej pismami z dnia 26 kwietnia 2018 r.
i 15 maja 2018 r. wezwała powódkę do zapłaty kar. Pismem z dnia 10 października 2019 r. powódka wezwała pozwaną do zwrotu kwoty 10 000 zł z tytułu dokonanej kompensaty kary umownej.

Powódka we wrześniu 2018 r. i wrześniu 2019 r. zawarła umowy pożyczki
z C. U. na kwoty 15 000 zł, 18 000 zł i 18 000 zł, a w lutym, kwietniu i listopadzie 2018 r. oraz w lipcu, październiku 2019 r. zawarła umowy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych o odroczenie terminu płatności składek i rozłożenie na raty. Natomiast w kwietniu 2018 r. zawarła umowę mikrofaktoringu z Kancelarią (...) SA.

Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Sąd I Instancji wskazał, że zgłoszone w pozwie roszczenie dotyczyło miedzy innymi należności odsetkowych z tytułu opóźnienia w transakcjach handlowych naliczonych od dnia płatności wskazanych w poszczególnych fakturach do 30 września 2018 r. w łącznej kwocie 55 198,25 zł oraz za okres od 1 stycznia 2019 r. do 31 maja 2019 r. w łącznej kwocie 9785,84 zł. Podniósł, że wierzyciel w każdym przypadku opóźnienia zwykłego, czy też kwalifikowanego może żądać od dłużnika zapłaty świadczenia ubocznego w postaci odsetek. Wskazał też, że obowiązek zapłaty odsetek powstaje w chwili opóźnienia, bez względu na przyczynę opóźnienia i chociażby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody. Sąd Okręgowy przywołał art. 481 k.c. i art. 4 a i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r.
o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz art. 455 k.c.

Sąd Okręgowy ocenił, że powódka wykazała zasadność naliczonych odsetek
z tytułu opóźnienia w płatności należności przez pozwaną i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 64 984,09 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty wniesienia pozwu tj. 28 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty. Wskazał, że kwota ta stanowi sumę żądanych należności odsetkowych, tj. kwoty 55 198,25 zł i 9785,84 zł.

W pozostałej części Sąd Okręgowy nie uwzględnił wniesionego powództwa.

Jak ocenił Sąd I Instancji na uwzględnienie nie zasługiwało roszczenie powódki
w zakresie kwoty 20 000 zł z tytułu potrąconych przez pozwaną kar umownych wraz
z odsetkami z tytułu opóźnienia w transakcjach handlowych naliczonymi na dzień 31 października 2019 r. w kwocie 2948,91 zł. Sąd Okręgowy podkreślił, że strony w obu umowach uzgodniły, iż w przypadku stwierdzenia przez zakład górniczy, na rzecz którego wykonywane były roboty górnicze stanu po użyciu alkoholu względnie stanu nietrzeźwości
u pracownika powódki, których oddziaływanie na organizm pracownika uniemożliwiał należytego wykonywania obowiązków pracowniczych powódka zapłaci pozwanej karę umowną w wysokości określonej w nocie wystawionej przez Zakład (...).

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z zasadą swobody umów określoną w art. 353 ¹ k.c. strony miały możliwość kształtowania w sposób dowolny treści umowy w zależności od ich woli. Stwierdził, że kara umowna zgodnie z art. 483 k.c. jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, które po myśli zasady swobody umów może być wprowadzone do treści umowy, mając na celu wzmocnienie skuteczności więzi powstałej między stronami poprzez skłonienie strony zobowiązanej do ścisłego wypełnienia zobowiązania. W ocenie Sądu Okręgowego powódka nie ma możliwości uchylenia się od obowiązku zapłaty tej kary albowiem nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność. Skierowanie do pracy pracownika w stanie nietrzeźwości obciąża stronę powodową. Sąd Okręgowy wskazał, że strony w treści obu umów zawartych ustaliły, że wysokość tej kary zostanie ustalona przez Zakład (...) a z not księgowych wystawionych przez (...) SA i (...) SA wynika, że została ona nałożona na podstawie umów łączących pozwaną z Zakładami (...). W ocenie Sądu Okręgowego żądanie zapłaty potrąconych przez pozwaną kar umownych w łącznej kwocie 20 000 zł jest bezzasadne.

Sąd Okręgowy uznał, że nie zasługuje również na uwzględnienie żądanie zapłaty kwoty 54 234,80 zł z tytułu kosztów egzekucji administracyjnej prowadzonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w M.. Stwierdził, że żądanie to stanowi roszczenie odszkodowawcze, którego strona dochodzi oprócz roszczenia odsetkowego. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 481 § 3 k.c. realizacja roszczenia o odsetki nie pozbawia wierzyciela możliwości domagania się odszkodowania na zasadach ogólnych, jeśli przesłanki uzasadniające takie żądanie zostały spełnione (art. 361 § 1 k.c.), a dłużnik pozostaje
w zwłoce. W ocenie Sądu Okręgowego strona powodowa nie udowodniła związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem w postaci egzekucji administracyjnej, a doznaną szkodą. Sąd Okręgowy stwierdził, że okolicznością przyznaną przez powódkę była jej bardzo trudna sytuacja finansowa w czasie kiedy nastąpiła wymagalność wystawionych przez nią faktur. Dodał, że z przedłożonych przez powódkę porozumień zawartych z ZUS-em wynika, że jej problemy finansowe istniały już w 2017 r., przed zawarciem umów z pozwaną. Sąd
I Instancji wskazał dalej, że powódka nie przedłożyła materiału porównawczego pozwalającego dokonać analizy jej sytuacji majątkowej przed zawarciem umowy, w czasie jej trwania jak i później i nie złożyła wniosków dowodowych pozwalający na uznanie jej żądania w tej części za zasadnego.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł kierując się zasadą stosunkowego rozdziału kosztów na podstawie art. 100 k.p.c.

W apelacji od powyższego wyroku powódka zaskarżyła go w części oddalającej żądania zapłaty kwot 20 000 zł oraz 54 234,80 zł i wyrokowi temu zarzuciła:

1.  odnośnie kwoty 20 000 zł obrazę prawa materialnego – art. 483 § 1 k.c. poprzez oddalenie roszczenia o zapłatę niesłusznie naliczonej kary umownej;

2.  błąd w ustaleniach faktycznych odnośnie kwoty 54 234,80 zł polegający na uznaniu, że powódka nie wskazała podstawy prawnej tej części roszczeń, istnienia związku przyczynowego między egzekucją administracyjną a powstaniem szkody oraz nie powołała dowodów na potwierdzenie trudnej sytuacji finansowej w okresie prowadzenia egzekucji administracyjnej.

Podnosząc powyższe zarzuty powódka wniosła o zmianę wyroku Sądu Okręgowego
w zaskarżonej części i zasadzenie na rzecz powódki – obok już przyznanych 64 984,09 zł – kwoty 74 234,80 zł z ustawowymi odsetkami od daty wniesienia pozwu oraz o przyznanie kosztów postępowania za I i II instancję odnośnie tej części pozwu.

Pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy, co czyni zbędnym ich powtarzanie. Sąd Okręgowy nie dopuścił się zarzucanego mu błędu w tychże ustaleniach oceniając materiał dowodowy zgodnie ze wskazaniami określonymi art. 233 § 1 k.p.c., w myśl którego to przepisu sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, po wszechstronnym rozważeniu zebranego materiału dowodowego.

Powódka dochodząc odszkodowania w kwocie 54 234,80 zł nie wykazała istnienia związku przyczynowego między egzekucją administracyjną a powstaniem szkody w tejże kwocie. Domagając się odszkodowania wywodzonego z nienależytego wykonania umowy zgodnie z art. 471 k.c. powódka winna była wykazać adekwatny związek przyczynowy pomiędzy doznaną szkodą i działaniem lub zaniechaniem pozwanej. W efekcie powódka wykazać winna, że koszty egzekucji administracyjnej prowadzonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w M. w kwocie 54 234,80 zł powstały wyłącznie na skutek opóźnień
w płatnościach dokonanych przez pozwaną, a nie na skutek trudnej sytuacji finansowej powstałej również z innych przyczyn. Stwierdzenie takowej okoliczności biorąc pod uwagę, że pozwana zaprzeczyła istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy brakiem płatności w terminie a powstała u powódki szkodą, wymagałoby badania stanu finansów powódki w opisywanym w pozwie okresie. Badanie to, z uwagi na jego charakter, wymagało wiedzy specjalnej z zakresu księgowości i finansów. W konsekwencji wykazanie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy doznaną przez powódkę szkodą
i zaniechaniem pozwanej wymagało dowodu z opinii biegłego odpowiedniej specjalności. Tymczasem powódka obciążona w tym zakresie ciężarem dowodu wynikającym z art. 6 k.c. nie złożyła wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w celu wykazania powyższego związku przyczynowego.

Tymczasem jak słusznie stwierdził to Sąd I Instancji, okolicznością przyznaną przez powódkę była jej trudna sytuacja finansowa w czasie kiedy nastąpiła wymagalność wystawionych przez nią faktur oraz ze z przedłożonych przez powódkę porozumień zawartych z ZUS wynika, że jej problemy finansowe istniały już w 2017 r., zatem przed zawarciem umów z pozwaną. W efekcie Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, że powódka nie wykazała zasadności swego żądania w tym zakresie.

Nadto wskazać należy, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego rodzi, co do zasady, przewidziany w art. 481 § 1 k.c. obowiązek zapłacenia odsetek od tego świadczenia. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu należą się one wierzycielowi niezależnie od tego czy poniósł szkodę pozostającą w związku z nieterminowym spełnieniem świadczenia i niezależnie od tego, czy opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Zgodnie zaś z treścią art. 481 § 3 k.c. zawinione opóźnienie, czyli zwłoka dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego uprawnia wierzyciela do naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Odsetki zatem w rozumieniu art. 481 § 1 k.c. są świadczeniem ubocznym, należnym za opóźnienie w zapłacie i rekompensują w sposób zryczałtowany szkody wywołane nieterminowym spełnieniem należnego wierzycielowi świadczenia. Uchybienie terminowi do zapłaty świadczenia pieniężnego, może spowodować szkodę wierzyciela, lecz mające ją pokryć odszkodowanie ma ją wyrównać, nie będąc źródłem dodatkowego wzbogacenia się wierzyciela kosztem dłużnika. Odszkodowanie nie może być wyższe od szkody, gdyż jest to jedna z podstawowych zasad, na których opiera się konstrukcja odszkodowania w prawie polskim i odstępstwo od niej musi wynikać
z wyraźnego postanowienia ustawy (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2006 r., V CSK 350/06). Przepis art. 481 § 3 k.c. nie przewiduje takiego odstępstwa. Wobec tego należy uznać, że przyznaje on wierzycielowi prawo do odszkodowania za szkodę spowodowaną zwłoką w zapłacie nie obok roszczenia o odsetki, lecz uzupełniająco ponad to, co uzyskał z tytułu odsetek (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 8 listopada 2019 r., III CZP 32/19, OSNC 2020, nr 10, poz. 81). Uznać należy, że powyższe rozumowanie dotyczy także odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych przewidzianych ustawą z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 711).

Na sumę dochodzoną pozwem składały się kwoty 55 198,25 zł z tytułu odsetek za opóźnienia w transakcjach handlowych naliczonych do 30 września 2018 r. i kwota 9785,84 zł z tytułu odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od 1 stycznia 2019 r. do 31 maja 2019 r. Suma tych dwu kwot przewyższa zatem żądaną przez powódkę kwotę 54 234,80 zł z tytułu zwrotu kosztów egzekucji administracyjnej prowadzonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w M. jako odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 481 § 3 k.c. Czyni to dodatkowo roszczenie odszkodowawcze powódki niezasadnym w świetle tego przepisu.

Powódka zarzuciła także Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 483 § 1 k.c. Postawiony w apelacji zarzut dotyczący naruszenia powyższego przepisu nie mógł jednak odnieść oczekiwanego przez skarżącą skutku. Przewidziana w § 5 umowy kara biorąc pod uwagę jej treść nie stanowi bowiem kary umownej w rozumieniu art. 483 k.c., lecz jest zobowiązaniem o charakterze gwarancyjnym do pokrycia not wystawionych przez zakład górniczy
w przypadku stawienia się do pracy pracownika pod wpływem narkotyków, w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem alkoholu w rozumieniu art. 65 § 1 k.c.

Zgodnie z treścią art. 65 § 1 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. W myśl zaś art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Norma art. 65 k.c. zawiera zatem ogólne reguły wykładni oświadczeń woli (umów). Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95 (OSNC 1995, nr 5, poz. 168) przyjął na tle tego przepisu tzw. kombinowaną metodę wykładni. Kombinowana metoda wykładni przyznaje pierwszeństwo - w wypadku oświadczeń woli składanych innej osobie - temu znaczeniu oświadczenia woli, które rzeczywiście nadały mu obie strony w chwili jego złożenia (subiektywny wzorzec wykładni). Podstawą tego pierwszeństwa jest zawarty w art. 65 § 2 nakaz badania raczej, jaki był zgodny zamiar stron umowy, aniżeli opierania się na dosłownym brzmieniu umowy. To, jak strony, składając oświadczenie woli, rozumiały je można wykazywać zarówno za pomocą dowodu
z przesłuchania stron, jak i innych środków dowodowych (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 5 marca 2008 r., sygn. akt V CSK 418/17).

Jeżeli okaże się, że strony różnie rozumiały treść złożonego oświadczenia woli, to za prawnie wiążące - zgodnie z kombinowaną metodą wykładni - należy uznać znaczenie oświadczenia woli ustalone według wzorca obiektywnego. W tej fazie wykładni potrzeba ochrony adresata oświadczenia woli, przemawia za tym, aby było to znaczenie oświadczenia, które jest dostępne adresatowi przy założeniu - jak określa się w doktrynie i judykaturze (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95) - starannych z jego strony zabiegów interpretacyjnych. Na ochronę zasługuje bowiem tylko takie zaufanie adresata do znaczenia oświadczenia woli, które jest wynikiem jego starannych zabiegów interpretacyjnych. Potwierdza to nakaz zawarty w art. 65 § 1 k.c., aby oświadczenia woli tłumaczyć tak, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje.

Ustalając powyższe znaczenie oświadczenia woli należy zacząć od sensu wynikającego z reguł językowych, z tym, że przede wszystkim należy uwzględnić zasady, zwroty i zwyczaje językowe używane w środowisku, do którego należą strony, a dopiero potem ogólne reguły językowe. Trzeba jednak przy tym mieć na uwadze nie tylko interpretowany zwrot, ale także jego kontekst. Dlatego nie można przyjąć takiego znaczenia interpretowanego zwrotu, który pozostawałby w sprzeczności z pozostałymi składnikami wypowiedzi. Kłóciłoby się to bowiem z założeniem o racjonalnym działaniu uczestników obrotu prawnego.

Przy wykładni oświadczenia woli należy - poza kontekstem językowym - brać pod uwagę także okoliczności złożenia oświadczenia woli, czyli tzw. kontekst sytuacyjny (art. 65 § 1 k.c.). Obejmuje on w szczególności przebieg negocjacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1998 r., I CKN 815/97, OSNC 1999, Nr 2, poz. 38), dotychczasowe doświadczenie stron (por. wyrok Sąd Najwyższego z dnia 4 lipca 1975 r., III CRN 160/75, OSP 1977, Nr 1, poz. 6), ich status (wyrażający się, np. prowadzeniem działalności gospodarczej). Niezależnie od tego z art. 65 § 2 k.c. wynika nakaz kierowania się przy wykładni umowy jej celem. Nie jest konieczne, aby był to cel uzgodniony przez strony, wystarczy - przez analogię do art. 491 § 2, art. 492 i 493 k.c. - cel zamierzony przez jedną stronę, który jest wiadomy drugiej. Należy podzielić pogląd, że także na gruncie prawa polskiego, i to nie tylko w zakresie stosunków z udziałem konsumentów (art. 385 § 2 k.c.), wątpliwości należy tłumaczyć na niekorzyść strony, która zredagowała umowę. Ryzyko wątpliwości wynikających z niejasnych postanowień umowy, nie dających usunąć się
w drodze wykładni, powinna bowiem ponieść strona, która zredagowała umowę (wyrok Sądu Najwyższego z 23 października 2015 r., V CSK 83/15).

W niniejszym przypadku zarówno reguły językowe jak i cel zawartej klauzuli umownej świadczy jasno, że zamiarem stron było ustanowienie odpowiedzialności gwarancyjnej powódki za ewentualne kary nałożone na pozwaną w związku ze stawiennictwem do pracy w zakładzie górniczym pracowników powódki w stanie po użyciu alkoholu, lub w stanie nietrzeźwości, bądź pod wpływem narkotyków czy innych substancji, których oddziaływanie na organizm pracownika uniemożliwia należyte wykonywanie obowiązków pracowniczych zgodnie z § 7 umowy stron.

Skoro strony umowy zgodnie z zasadą swobody umów zgodziły się na zawarcie tejże klauzuli układając swój stosunek prawny według własnego uznania zgodnie z art. 353 ¹ k.c. uznać należy, iż w przypadku obciążenia pozwanej notami w związku ze stawiennictwem nietrzeźwych pracowników pozwana zobowiązana jest do pokrycia w ramach gwarancji naprawy wynikłej z tego tytułu szkody (art. 361 § 2 k.c.).

Umowa gwarancji jest ukształtowana podobnie do klauzuli kary umownej. Umowa ta jest jednostronnie zobowiązującą umową, przez którą gwarant zobowiązuje się świadczyć wierzycielowi w przypadku wystąpienia zdarzenia gwarantowanego, w taki sposób jakby rozważany wynik lub szkoda nie wystąpiły. Umowa gwarancji nie jest w przeciwieństwie do kary umownej dodatkowym zastrzeżeniem umownym, które dzieli los zobowiązania głównego. Kreuje samodzielną wierzytelność dla uprawnionego. Tymczasem z kary umownej wynika niesamoistna (akcesoryjna) wierzytelność wobec wierzytelności głównej, która
z reguły zastępuje wierzytelność odszkodowawczą z art. 471 k.c. (P. Zakrzewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 483). Pojęcie umowy gwarancyjnej nie zostało zdefiniowane ustawowo. Mimo to, na podstawie wypowiedzi orzecznictwa i przedstawicieli doktryny można wyciągnąć wniosek, zgodnie z którym przez umowę gwarancyjną w szerokim znaczeniu należy rozumieć taką umowę, na mocy której co najmniej jedna ze stron przyjmuje na siebie zobowiązanie do spełnienia świadczenia w razie zajścia zdarzenia, którego wystąpienie jest co do zasady niezależne od gwaranta (wyrok Sądu Najwyższego z 17 września 2021 r., V CSKP 166/21, OSNC 2022, nr 2, poz. 22).

Analiza treści § 5 umowy stron, dokonana w świetle przepisów kodeksu cywilnego wskazuje, iż nie chodziło w niej o karę umowną w rozumieniu art. 483 i 484 k.c., lecz gwarancję pieniężną pokrycia not wystawionych przez zakład górniczy w razie stawienia się do pracy oddelegowanego pracownika w stanie nietrzeźwości lub po użyciu alkoholu. Kara umowna, bowiem, jak wynika z literalnego brzmienia art. 483 § 1 k.c., stanowi odszkodowanie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Przewidziana w umowie gwarancja pokrycia szkody przez zapłatę kary umownej nałożonej na inny podmiot jest
w ramach swobody umów dopuszczalna (art. 353 ¹ k.c.). Powódka przyjęła na siebie
w rzeczywistości obowiązek zwrotu (zapłaty) kar umownych nałożonych przez zakład górniczy na pozwaną.

W efekcie od ustawowej kary umownej odróżnić należy dopuszczalne zastrzeżenie
o charakterze gwarancyjnym, nakładające obowiązek wyrównania szkody, do którego nie stosuje się przepisów o karze umownej. To wola stron decyduje o tym, czy odpowiedzialność dłużnika skutkująca nałożeniem na niego obowiązku zapłaty kwoty pieniężnej dotyczy niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania z przyczyn od niego zależnych, czy też odpowiedzialność ta jest rozszerzona i dłużnik odpowiada za skutek w postaci niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania niezależnie od przyczyn, które do niego doprowadziły. Ponieważ w przypadku zobowiązań o charakterze gwarancyjnym brak jest podstaw do stosowania dla tego typu zastrzeżenia umownego przepisów dotyczących miarkowania kary umownej prawidłowo Sąd I instancji oddalił powództwo o zapłatę kwoty 20 000 wobec potrącenia jej przez pozwaną na podstawie zastrzegającego go w § 5 umowy postanowienia umownego..

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. uznając ją za niezasadną. Wyrok wydany został w składzie jednoosobowym zgodnie z treścią art. 15 zzs ¹ ust.1 pkt.4 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.).

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł na zasadzie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt. 6 i 10 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.) obciążając nimi w całości powódkę stosownie do wyniku postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Konińska