Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Aleksandra Janas (spr.)
Sędziowie:	SA Irena Piotrowska SA Grzegorz Stojek
Protokolant:	Diana Pantuchowicz

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy ze skargi (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.

z udziałem (...) w C. (Włochy)

o uchylenie wyroku sądu polubownego

1.  uchyla wyrok Sądu Arbitrażowego w składzie: J. M. (arbiter), M. B. (1)(arbiter), A. M. (arbiter przewodniczący), wydany w Katowicach w dniu 2 marca 2018r.;

2.  zasądza od (...) z siedzibą w C. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T. kwotę 30.417 (trzydzieści tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem kosztów postępowania.

SSA Irena Piotrowska

SSA Aleksandra Janas

SSA Grzegorz Stojek

Sygn. akt V AGa 482/18

UZASADNIENIE

W dniu 12 kwietnia 2018r. skarżąca (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w T. wystąpiła do Sądu Apelacyjnego w Katowicach ze skargą o uchylenie wyroku sądu arbitrażowego ad hoc w składzie: J. M. (arbiter), M. B. (1)(arbiter) i A. M. (arbiter, przewodniczący), wydanego w dniu 2 marca 2018r., a doręczonego skarżącej w dniu 15 marca 2018r. Jako podstawę skargi wskazała:

- art.1206 § 2 pkt 1 k.p.c. w związku z art.1206 § 1 pkt 4 k.p.c., art.1183 k.p.c. i art.1171 § 1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na brak ukonstytuowania się sądu arbitrażowego, a to z uwagi na nieważność wyboru arbitra, dokonanego imieniem skarżącej, a to z uwagi na brak legitymacji E. A. do reprezentacji skarżącej w dniu składania oświadczenia o wyborze arbitra imieniem skarżącej, jak również z uwagi na fakt działania w sytuacji rażącego konfliktu interesów, albowiem E. A. jest podmiotem kontrolującym oraz członkiem zarządu przeciwnika, to jest (...) z siedzibą w C., W.; tym samym dwóch członków sądu arbitrażowego zostało wybranych przez przeciwnika, co świadczy o niedochowaniu wymogów co do składu tego sądu,

- art.1206 § 2 pkt 1 k.p.c. w związku z art.1157 k.p.c. z uwagi na poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporu o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał zgromadzenia wspólników spółki, podczas gdy spór ten może być przedmiotem ugody sądowej, a w konsekwencji nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny, co znalazło potwierdzenie w postanowieniu Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 28 grudnia 2015r., sygn.. akt XIV GC 612/15 o odmowie odrzucenia pozwu,

- art.1206 § 2 pkt 2 k.p.c. z uwagi na sprzeczność wyroku sądu polubownego z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, polegającą na nieważności wyboru arbitra, uznaniu właściwości sądu polubownego do rozpoznania sporu w przedmiocie uchwał Zgromadzenia Wspólników skarżącej z 28 grudnia 2015r. i przyjęciu jako wyłącznej podstawy stwierdzenia nieważności czternastu uchwał nieprawidłowości zwołania Zgromadzenia Wspólników skarżącej w dniach 29 października 2015r. i 28 grudnia 2015r.

W oparciu o powyższe podstawy, szeroko w skardze uzasadnione, skarżąca domagała się uchylenia wskazanego wyżej wyroku.

W odpowiedzi na skargę uczestniczka (...)z siedzibą w C., W., domagała się jej oddalenia i zasądzenia kosztów postępowania. Argumentowała, że podniesione w skardze okoliczności nie uzasadniają uchylenia wyroku sądu polubownego, a nadto zarzuty dotyczące składu sądu arbitrażowego i zdatności arbitrażowej sprawy o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał zgromadzenia wspólników są spóźnione i niedopuszczalne. Odnosząc się do zarzutu związanego z wyłonieniem składu sądu arbitrażowego uczestniczka wskazała, że skarżąca nigdy nie kwestionowała osobistych przymiotów arbitra M. B. (1) i nie zarzucała mu braku bezstronności, a samo postępowanie arbitrażowe prowadzone było w sposób rzetelny i zachowaniem zasady równości. Ponadto skarżąca nie zwracała się do sądu powszechnego ani o wyłączenie arbitra, ani o wyznaczenie arbitra lub arbitra przewodniczącego. Odnosząc się do zarzutu braku zdatności arbitrażowej uczestniczka zarzuciła, że postanowieniem z 18 kwietnia 2016r. Sąd Arbitrażowy uznał swoją właściwość do rozpoznania sprawy z uwagi na prawidłowe powołanie arbitrów oraz oddalił zarzut braku zdatności arbitrażowej sporu będącego przedmiotem postępowania. Skarżąca domagała się uchylenia tego postanowienia, lecz jej skarga, potraktowana jako wniosek z art.1180 § 3 k.p.c., została odrzucona jako spóźniona.

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie.

Sąd Apelacyjny ustalił, co następuje.

Uczestniczka postępowania, spółka prawa włoskiego (...), jest mniejszościowym wspólnikiem skarżącej, (...) Spółki z o.o. w T.. Przysługuje jej udział w kapitale zakładowym skarżącej w wysokości 49,5%. Jednym z członków zarządu skarżącej był E. A., kyóry do chwili obecnej wchodzi także w skład zarządu spółki (...), choć bez „władzy wykonawczej”, a poprzez udziały w spółkach powiązanych jest - pośrednio - jej większościowym udziałowcem (niesporne).

W dniu 29 października 2015r. odbyło się Zgromadzenie Wspólników spółki (...), na którym podjęto między innymi uchwały: nr 4 w sprawie odwołania wszystkich członków zarządu spółki, w tym E. A., nr (...)i (...) w sprawie powołania - odpowiednio – A. R. i W. Ł. na funkcje członków zarządu, nr (...) w sprawie ustalenia wynagrodzenia nowych członków zarządu, nr (...) w sprawie przyjęcia strategii rozwoju spółki, nr (...) w sprawie polityki dywidendy oraz nr (...) w sprawie wyrażenia zgody na objęcie nowych udziałów (...) Spółki z o.o. w T.. Przedstawiciel wspólnika mniejszościowego, kwestionując prawidłowość zwołania zgromadzenia i zarzucając pominięcie problematyki objętej uchwałą nr (...) w porządku zgromadzenia, nie wziął w nim udziału, a następnie w dniu 30 listopada 2015r. (data nadania pisma) uczestniczka wystąpiła do Sądu Okręgowego w Katowicach z pozwem, w którym domagała się stwierdzenia nieważności, ewentualnie uchylenia wymienionych wyżej uchwał. Jednocześnie złożyła wniosek o zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie wykonania zaskarżonych uchwał oraz zakazanie pozwanej spółce (...) składania wniosku do sądu rejestrowego celem ujawnienia zmian w zarządzie, ewentualnie o zawieszenie postępowania rejestrowego (niesporne, pozew uczestniczki, k.282-291).

Postanowieniem z 11 grudnia 2015r., wydanym w sprawie XIV GC 612/15, Sąd Okręgowy udzielił uczestniczce zabezpieczenia poprzez wstrzymanie wykonania uchwał nr (...) Zgromadzenia Wspólników spółki (...), a w pozostałym zakresie wniosek o zabezpieczenie oddalił (niesporne, postanowienie SO w Katowicach, k.305). Ponieważ w postępowaniu tym skarżąca powołując się na otrzymane wezwanie na arbitraż, podniosła zarzut zapisu na sąd polubowny, postanowieniem z 28 grudnia 2015r. Sąd Okręgowy odmówił odrzucenia pozwu. W uzasadnieniu wskazał, że stwierdzenie nieważności uchwały (zgromadzenia wspólników) bądź jej uchylenie, nie może stanowić przedmiotu ugody sądowej, stąd sprawa ta nie może zostać poddana pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (niesporne, pismo skarżącej k.138 i nast. akt XIV GC 612/15, postanowienie SO k.302-303). Skarżąca wniosła zażalenie na to postanowienie, jednak w piśmie z 15 lutego 2016r. złożyła oświadczenie o jego cofnięciu. W rezultacie postanowieniem z 25 lutego 2016r. Sąd Okręgowy postępowanie wywołane wniesieniem zażalenia umorzył. Postanowienie to uprawomocniło się w dniu 18 marca 2016r. (niesporne, zażalenie skarżącej k.616, postanowienie SO k.795, dowody doręczenia k.1106 i 1107 akt XIV GC 612/15).

W dniu wydania postanowienia o zabezpieczeniu, to jest 11 grudnia 2015r. zarząd powołany uchwałami nr (...) i (...)z 29 października 2015r., zwołał na 28 grudnia 2015r. Zgromadzenie Wspólników skarżącej. Podjęto na nim, między innymi, uchwały o treści tożsamej z uchwałami podjętymi w dniu 29 października 2015r. – nr (...) o odwołaniu wszystkich członków poprzedniego zarządu, nr (...) i (...) o powołaniu A. R. i W. Ł. na funkcje członków zarządu, nr (...) o ustaleniu ich wynagrodzenia, nr (...) w sprawie wyrażenia zgody na objęcie udziałów (...) Spółki z o.o. w T., nr (...) w sprawie wyrażenia zgody na wydzierżawienie przedsiębiorstwa spółki (...) oraz nr (...) – w sprawie rozliczenia dywidendy za rok 2015. Uczestniczka, powołując się na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia z 11 grudnia 2015r., kwestionowała prawidłowość Zgromadzenia, następnie w dniu 28 stycznia 2016r. rozszerzyła powództwo w sprawie XIV GC 612/15 w ten sposób, że żądaniem stwierdzenia nieważności, ewentualnie uchylenia, objęła także wymienione wyżej uchwały z 28 grudnia 2015r. (niesporne, pismo zawierające rozszerzenie powództwa, k.293-300). Na wniosek uczestniczki postanowieniem z 12 lutego 2016r., Sąd Okręgowy udzielił zabezpieczenia poprzez wstrzymanie wykonania zaskarżonych uchwał z 28 grudnia 2015r., uzależniając jednocześnie wykonanie zabezpieczenia od złożenia kaucji (niesporne, postanowienie SO k.768 akt XIV GC 612/15).

Postanowieniem z 31 maja 2016r., sygn. akt V ACz 501/16, Sąd Apelacyjny w Katowicach na skutek zażalenia skarżącej zmienił postanowienie o zabezpieczeniu z 11 grudnia 2015r. w ten sposób, że wniosek uczestniczki o zabezpieczenie wstrzymania uchwał nr (...) oddalił, utrzymując zabezpieczenie jedynie w zakresie uchwały nr (...). Postanowieniem z tej samej daty o sygn. V ACz 503/16, zmienione zostało – poprzez oddalenie wniosku – także postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia z 12 lutego 2016r. co do uchwał nr (...) i (...) (niesporne, postanowienia SA k.308-310, 312-313).

Aktualnie, na mocy postanowienia Sądu Okręgowego z 20 lipca 2018r., postępowanie w sprawie XIV GC 612/15 pozostaje zawieszone na podstawie art.177 § 1 pkt 1 k.p.c. (niesporne, postanowienie SO k.1724 tamt. akt).

W tej samej dacie, w której nastąpiło wniesienie pozwu, to jest 30 listopada 2015r., skarżąca otrzymała od uczestniczki wezwanie na arbitraż w przedmiocie stwierdzenia nieważności, ewentualnie uchylenia uchwał nr (...), podjętych na Zgromadzeniu Wspólników w dniu 29 października 2015r. Jednocześnie, powołując się na art.1186 k.p.c., art.1171 § 2 pkt 1 k.p.c. i art.1169 § 2 k.p.c., uczestniczka wyznaczyła arbitra w osobie J. M. i wezwała skarżącą do niezwłocznego wskazania drugiego arbitra. Podstawą wezwania był zapis na sąd polubowny, zawarty w § 31 umowy pozwanej spółki („Wszelkie spory pomiędzy Wspólnikami oraz pomiędzy Wspólnikami i Spółką będą rozstrzygane przez sąd polubowny wybrany przez strony konfliktu”), a rozstrzygnięcie powierzono sądowi polubownemu ad hoc. Wezwanie to zostało podpisane przez M. A., będącego synem E. A. (niesporne, wezwanie na arbitraż, k.25-26). W odpowiedzi na wezwanie z 30 listopada 2015r. pismem z dnia 29 grudnia 2015r. skarżąca poinformowała o wyznaczeniu arbitra w osobie G. M. (niesporne, pismo k.29-30). Pismem z 14 stycznia 2016r., nadesłanym przez pełnomocnika uczestniczki, została jednak zawiadomiona, że wybór arbitra jej imieniem już się odbył– oświadczenie o wyznaczeniu arbitrem M. B. (1) w dniu 24 grudnia 2015r. złożył E. A. (niesporne, pismo wraz z oświadczeniem, k.47-48).

Arbiter M. B. (1), przed przyjęciem powołania, co nastąpiło w dniu 28 grudnia 2016r., został uprzedzony przez prawnika z mediolańskiego biura kancelarii prawnej (...), W. & E., że otrzyma list od polskiej spółki, powołujący go na arbitra w międzynarodowym postępowaniu arbitrażowym (niesporne, pkt 10 wyroku Sądu Arbitrażowego z 18 kwietnia 2016r., k.116).

W kolejnych pismach z 17 lutego 2016r. i 25 lutego 2016r., skierowanych do M. B. (2), arbitra przewodniczącego, skarżąca kwestionowała sposób wyboru arbitra w osobie M. B. (2) z uwagi na jego wyznaczenie przez E. A. oraz, powołując się na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z 28 grudnia 2015r., podnosiła brak zdatności arbitrażowej, a w toku korespondencji zainicjowanej przez sąd arbitrażowy w osobach J. M., M. B. (1) i M. B. (2) obie stronny podtrzymały dotychczas prezentowane stanowisko - uczestniczka jako powódka przedstawiała argumenty za ukonstytuowaniem się sądu, natomiast skarżąca jako pozwana nadal kwestionowała ważność wyboru arbitra M. B. (1), a w konsekwencji i ważność wyboru arbitra przewodniczącego (niesporne, pisma skarżącej k.95-96, 98-100).

Orzeczeniem z 18 kwietnia 2016r. Sąd Arbitrażowy stwierdził, że proces powoływania jego członków był zgodny z prawem polskim oraz zasadami arbitrażu międzynarodowego, wobec czego uznał swoją właściwość w niniejszej sprawie (niesporne, orzeczenie k.102-114, wraz z tłumaczeniem, nie kwestionowanym co do poprawności, k.114-136). Od orzeczenia tego zdanie odrębne oraz zdanie konkurujące złożył arbiter przewodniczący, M. B. (2). W jego ocenie orzeczenie to było błędne z uwagi na naruszenie jednej z podstawowych zasad międzynarodowego arbitrażu, to jest zasady równości stron przy powoływaniu sądu polubownego. W konsekwencji, podzielając zastrzeżenia skarżącej, uznał, że sąd polubowny rozpoznający niniejszą sprawę nie został prawidłowo powołany, co powinno skutkować uznaniem braku właściwości i „odrzuceniem” sprawy” (niesporne, zdanie odrębne k.139-142 wraz z nie kwestionowanym tłumaczeniem, k.143-149). Z tych też przyczyn w dniu 4 maja 2016r. wyżej wymieniony zrezygnował z funkcji arbitra (niesporne, pismo M.B. (2) z tłumaczeniem, k.151-153).

Skarżąca wystąpiła ze skargą o uchylenie wyroku z 18 kwietnia 2016r., została ona jednak potraktowana jako wniosek w trybie art.1180 § 3 k.p.c. Z uwagi na niezachowanie terminu przewidzianego w tym przepisie, postanowieniem z 7 lipca 2016r., sygn. akt XIV GCo 32/17 Sąd Okręgowy w Katowicach orzekł o jego odrzuceniu, a zażalenie skarżącej zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 grudnia 2017r., sygn. akt V ACz 1214/17 (niesporne, skarga pozwanej k.155-160, postanowienie SO k.162-164 oraz postanowienie SA k.166-167).

W związku z rezygnacją M. B. (2) pozostali arbitrzy powołali arbitra przewodniczącego w osobie A. M.. Sąd z jego udziałem ukonstytuował się w dniu 1 czerwca 2016r. (niesporne). Skarżąca podtrzymała swoje dotychczasowe zarzuty dotyczące sposobu wyboru arbitra M. B. (2), powołując się jednocześnie na oddalenie wniosku o zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie wykonania zaskarżonych uchwał, co nastąpiło na mocy powołanych wyżej postanowień Sądu Apelacyjnego w Katowicach. Skarżąca ponownie wskazywała na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 28 grudnia 2015r. w przedmiocie odmowy odrzucenia pozwu (niesporne, pisma skarżącej k.172-173, k.175-177, k.191-192, k.200 i 202). Podobnie jak poprzednio, skarżąca odmówiła udziału w postępowaniu arbitrażowym.

Wyrokiem z 2 marca 2018r. wydanym w K., doręczonym skarżącej w dniu 15 marca 2018r., Sąd Arbitrażowy ad hoc w osobach A. M. jako przewodniczącego oraz J. M. i M. B. (2) wydał wyrok, w którym w oparciu o przepisy prawa polskiego, stwierdził nieważność wszystkich zaskarżonych uchwał z uwagi na nieprawidłowości w zwołaniu zgromadzeń wspólników, na których zostały podjęte. Sąd ten rozważał między innymi skutki uchylenia postanowienia o zabezpieczeniu i podzielając pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2015r., III CZP 91/15 uznał, że zabezpieczenie spowodowało wstrzymanie skuteczności zaskarżonych uchwał, a środek tymczasowy zastosowany przez Sąd Okręgowy (omyłkowo wskazano: Rejonowy) pozostawał w mocy od chwili wydania postanowienia aż do jego uchylenia w dniu 31 maja 2016r. (niesporne, wyrok k.204-234 wraz z tłumaczeniem, k.235-279). W związku z toczącym się postępowaniem arbitrażowym spółka (...) współpracowała z kancelarią (...), W. & E., w związku z czym poniosła koszty w wysokości 25.000 EURO, rozliczone następnie w ramach kosztów arbitrażu, do uiszczenia których Sąd Arbitrażowy zobowiązał skarżącą (niesporne, zestawienie kosztów poniesionych przez (...) w związku z arbitrażem, pkt 218 wyroku z 2 marca 2018r., k.275).

Powyższe okoliczności faktyczne było w całości bezsporne, co wynika z jednoznacznych oświadczeń pełnomocników skarżącej oraz uczestniczki postępowania. Stąd wnioski dowodowe obu stron o dopuszczenie dowodu z dokumentów dołączonych do skargi i odpowiedzi na skargę, zostały oddalone na podstawie art.229 k.p.c. w związku z art.391 § 1 k.p.c. i art.1207 § 2 k.p.c. Pozostałe wnioski dowodowe (o przesłuchanie świadków) nie dotyczyły okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, wobec czego zostały oddalone w oparciu o art.227 k.p.c. w związku z art.391 § 1 k.p.c. i art.1207 § 2 k.p.c.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Skarga o uchylenie wyroku Sądu Polubownego z 2 marca 2018r. jest zasadna, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty zasługują na uwzględnienie.

Po pierwsze, nie można zgodzić się ze skarżąca, że na skutek oddalenia przez sąd odwoławczy wniosku o zabezpieczenie zgłoszonego przez uczestniczkę, a powódkę w procesie toczącym się przed Sądem Okręgowym w Katowicach pod sygnaturą XIV GC 612/15, skutki postanowienia, w którym zabezpieczenia udzielono, ustały z mocą wsteczną ( ex tunc). Sąd Apelacyjny podziela w pełni stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z 17 grudnia 2015r., III CZP 91/15, zgodnie z którym uchwała w przedmiocie zmian w składzie zarządu w wyniku udzielenia zabezpieczenia od chwili jej podjęcia aż do ustania zabezpieczenia, pozostaje bez wpływu na skład zarządu. Osoba odwołana z zarządu przez czas trwania zabezpieczenia ma nadal status członka zarządu, a osoba powołana nie uzyskuje w tym czasie tego statusu, z wszystkimi tego konsekwencjami w zakresie prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Postanowienie o udzieleniu omawianego zabezpieczenia zaopatrzone we wzmiankę o wykonalności (art. 743 § 2 k.p.c.) stanowi zarazem przeszkodę do dokonania wpisu uchwalonej zmiany w składzie zarządu w rejestrze, choć bowiem wpis zmiany do rejestru ma jedynie charakter deklaratoryjny, to jednak jest wymagany przez ustawę (art. 168 k.s.h.) i ma duże znaczenie dla bezpieczeństwa obrotu prawnego.

Właśnie wzgląd na bezpieczeństwo obrotu oraz istota postanowienia o zabezpieczeniu, przejawiająca się w tymczasowym uregulowaniu stosunków na czas trwania procesu (art.755 § 1 pkt 2 k.p.c.), wyklucza przyjęcie stanowiska skarżącej, że z chwilą oddalenia wniosku o zabezpieczenie skutki postanowienia Sądu Okręgowego z 11 grudnia 2015r. należy uznać za niebyłe. Uchylenie skuteczności postanowienia o zabezpieczeniu nastąpiło zatem dopiero z dniem wydania postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach, w którym wniosek o zabezpieczenie oddalono, to jest 31 maja 2017r. Przemawia za tym także zasada wyrażona w art.360 k.p.c. Zgodnie z powołanym przepisem, postanowienia stają się skuteczne w takim zakresie i w taki sposób, jaki wynika z ich treści, z chwilą ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było – z chwilą podpisania sentencji. Dopiero zatem w dniu 31 maja 2017r. odpadły skutki związane z udzielonym zabezpieczeniem.

Odnosząc powyższe rozważania do niniejszej sprawy – na podstawie udzielonego zabezpieczenia, począwszy od 11 grudnia 2015r. do 31 maja 2017r., skuteczność uchwał podjętych na Zgromadzeniu Wspólników skarżącej w dniu 29 października 2015r. była zawieszona. Odnosi się to także do uchwał o odwołaniu wszystkich członków poprzedniego zarządu, w tym E. A. oraz powołania nowego zarządu w osobach A. R. i W. Ł.. Nie można jednocześnie podzielić argumentu skarżącej, że po dacie 28 grudnia 2015r., kiedy to podjęto ponowne uchwały o odwołaniu poprzedniego i powołaniu nowego zarządu, w związku z rozszerzeniem zakresu przedmiotowego żądania dochodzonego przed sądem polubownym wyżej wymienieni byli uprawnieni do złożenia oświadczenia o wyznaczeniu arbitra. Nie wdając się w ocenę ważności uchwał z 28 grudnia 2015r. i skutków postanowienia o zabezpieczeniu rozszerzonego powództwa, które zapadło w Sądzie Okręgowym w Katowicach w dniu 12 stycznia 2016r. należy wskazać, że wybór arbitra został już dokonany w dniu 24 grudnia 2015r. Wystąpienie przez uczestniczkę z kolejnym roszczeniem nastąpiło w ramach tego samego postępowania arbitrażowego, a sprawa w jej rozszerzonym zakresie powinna zostać poddana pod rozstrzygnięcie już ukonstytuowanego sądu. Skoro nie doszło do wszczęcia nowego postępowania arbitrażowego, nie było podstaw do ponownego wyboru arbitra.

Nie oznacza to jednak, że wyznaczenie arbitra, dokonane imieniem skarżącej w dniu 24 grudnia 2015r. przez E. A., uprawnionego do samodzielnego reprezentowania spółki, było prawidłowe.

W ocenie Sądu Apelacyjnego E. A. nie mógł reprezentować spółki (...) w postępowaniu arbitrażowym, także na etapie wyznaczania arbitrów z uwagi na konflikt interesów. Pogląd taki, choć na gruncie reprezentacji spółki w postępowaniu zabezpieczającym w sprawie w przedmiocie zaskarżenia uchwały, wyraził Sąd Najwyższy w powołanej już uchwale z 17 grudnia 2015r. Wskazał mianowicie na wpływ zastosowanego zabezpieczenia, podobnie jak zaskarżonych uchwał, na obsadę zarządu spółki występującej w roli obowiązanego w postępowaniu zabezpieczającym i zarazem pozwanego w postępowaniu rozpoznawczym, z którym związane jest orzeczone zabezpieczenie, oraz ujawniający się w tych postępowaniach konflikt interesów osób wchodzących w skład zarządu spółki z interesami przeciwników procesowych spółki, mogący przekładać się, z uszczerbkiem dla spółki, na konflikt interesów samej spółki z interesami osób wchodzących w skład jej zarządu. Z tych przyczyn za celowe uznał rozstrzygnięcie kwestii reprezentacji spółki w postępowaniu zabezpieczającym analogicznie do rozwiązania przyjmowanego w odniesieniu do reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w sprawie o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał zgromadzenia wspólników, wytoczonej przez wspólnika będącego członkiem zarządu pozwanej spółki. Z kolei w uchwale z dnia 22 października 2009 r., III CZP 63/09, Sąd Najwyższy przyjął, że zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może działać za spółkę w sprawie o uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników, wytoczonej przez wspólnika będącego jednocześnie członkiem zarządu pozwanej spółki. Wyjaśnił, że możliwość działania zarządu za spółkę w sprawie o uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników, wytoczonej przez członków zarządu wyłącza art. 253 § 2 k.s.h. z wynikającej z art. 201 i 204 k.s.h. ogólnej kompetencji zarządu do reprezentowania spółki. Przepis ten stanowi, że jeżeli w sporze dotyczącym uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały wspólników zarząd nie może działać za spółkę, a nie ma uchwały wspólników o ustanowieniu pełnomocnika, sąd właściwy do rozstrzygnięcia powództwa wyznacza kuratora spółki. W ocenie Sądu Najwyższego wyrażonej w omawianej uchwale, potencjalne niebezpieczeństwo kierowania się przez członka zarządu w takiej sprawie własnym interesem z uszczerbkiem dla interesów spółki sprzeciwia się działaniu zarządu za spółkę, co oznacza, że zarząd nie może działać w rozumieniu art. 253 § 2 k.s.h. w takiej sprawie za spółkę; spółka powinna być reprezentowana przez pełnomocnika lub kuratora, o których mowa w art. 253 § 2 k.s.h., będącym wyrazem ogólniejszej myśli, znajdującej wyraz także w art. 210 k.s.h. (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2015 r., III CZP 57/15).

Wprawdzie powyższe poglądy judykatury wygłoszono w odniesieniu do postępowania zabezpieczającego, jednak mają one walor uniwersalny ponieważ służą zapewnieniu właściwej reprezentacji spółki w sytuacjach, które ze swej istoty cechują się konfliktem interesów pomiędzy spółką i członkiem jej zarządu. W realiach niniejszej sprawy członek zarządu spółki, którego dotyczyła zaskarżona uchwała o odwołaniu z funkcji, imieniem spółki dokonał czynności w postępowaniu arbitrażowym polegających na wyznaczeniu arbitra, który miał następnie uczestniczyć w badaniu podstaw nieważności, ewentualnie uchylenia tej uchwały. W rozpoznawanej sprawie nie ma też znaczenia, że ewentualne działanie członka zarządu w sytuacji konfliktu interesu nie odnosi skutków pro foro externo, a jedynie w relacjach wewnętrznych spółki. Istota zagadnienia nie odnosi się bowiem do oceny skuteczności takiego działania wobec osób trzecich, a do zapewnienia obu stronom postępowania (tu: arbitrażowego) rzeczywistej, a nie tylko formalnej równości.

Skarżąca od początku podnosiła, że nie godzi się na tak dokonany wybór arbitra, nie wystąpiła jednak do sądu z wnioskiem o jego wyłączenie, stosownie do art.1176 § 4 k.p.c., co jednak nie pozbawia jej prawa podnoszenia zarzutów w skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego. Przesłanki wyłączenia arbitra reguluje art.1174 § 2 k.p.c. Powołany przepis przewiduje, że arbiter może być wyłączony tylko wtedy, gdy zachodzą okoliczności, które budzą uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności lub niezależności, a także wtedy, gdy nie ma kwalifikacji określonych w umowie stron, nie wymienia natomiast żadnych okoliczności odnoszących się do sposobu powołania arbitra. Ponadto ocena czy arbiter zachowuje bezstronność i czy ma odpowiednie kwalifikacje może zostać dokonana dopiero po jego prawidłowym ustanowieniu. Art.1176 § 4 k.p.c. w związku z art.1193 k.p.c. jako przepis skutkujący utratą możliwości podnoszenia określonych zarzutów, musi być interpretowany ściśle, stąd – w ocenie Sądu Apelacyjnego – niedopuszczalna jest jego rozszerzająca wykładnia prowadząca do pozbawienia strony możliwości podnoszenia zarzutów nie stanowiących podstawy wyłączenia arbitra w razie niewyczerpania procedury przewidzianej w art.1176 § 4 k.p.c. Tym samym obecnie skarżąca może powoływać się na wadliwość ustanowienia arbitra, nawet jeśli, kwestionując wybór z przyczyn formalnych, a nie z uwagi na przymioty osobiste arbitra, uprzednio nie domagała się jego wyłączenia.

Przedstawione wyżej okoliczności przemawiają za uwzględnieniem stanowiska skarżącej, że wystąpiła podstawa uchylenia wyroku sądu polubownego, o której mowa w art.1206 § 1 pkt 4 k.p.c., polegająca na niezachowaniu wymagań co do składu sądu polubownego.

Wybór arbitra dokonany imieniem skarżącej przez E. A. nie może znaleźć także akceptacji w świetle art.1206 § 2 pkt 2 k.p.c. Poza sporem pozostaje, że E. A. do chwili obecnej pozostaje członkiem zarządu (...) i choć nie przysługuje mu „władza wykonawcza”, to niewątpliwie może wpływać na sprawy spółki. Ponadto poprzez inne podmioty zaangażowane kapitałowo w spółce (...) pośrednio spółkę tę kontroluje. Osobą zarządzającą w spółce jest natomiast syn E. A., M. A., którego podpis widnieje na piśmie zawierającym wezwanie na arbitraż. Co równie istotne, informację o propozycji powierzenia funkcji arbitra M. B. (1)otrzymał od prawnika działającego w postępowaniu arbitrażowym na rzecz spółki (...) i otrzymującego od niej honorarium w znacznej wysokości, choć miał być powołany przez jej przeciwniczkę procesową. Podkreślić należy, że fakt ten został (między innymi) powołany przez poprzedniego arbitra przewodniczącego na uzasadnienie zdania odrębnego, jakie zgłosił wobec orzeczenia z 18 kwietnia 2016r.

Zasadnie zatem skarżąca zarzuca, że naruszono podstawowe zasady porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, rozumiane jako normy konstytucyjne oraz naczelne normy w poszczególnych dziedzinach prawa. Wprawdzie ocena czy wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego odnosi się do jego treści, a nie prawidłowości postępowania przed tym sądem, czy obsady jego składu, to jednak ograniczenie to nie dotyczy okoliczności, których wystąpienie świadczy o naruszeniu zasad o fundamentalnym znaczeniu, także w obszarze prawa procesowego. Procesowy porządek publiczny może być zatem podstawą oceny wyroku sądu polubownego i to w dwóch aspektach – ocenie podlega zgodność procedury, która doprowadziła do wydania wyroku, z podstawowymi zasadami porządku prawnego, a także skutki wyroku arbitrażowego z punktu widzenia ich zgodności z procesowym porządkiem publicznym (zob. wyrok SN z 9 marca 2012r., I CSK 312/11).

Do zasad statuujących ten porządek należy przewidziane w art.45 Konstytucji RP prawo do sądu, rozumiane jako możliwość poddania sprawy pod rozstrzygnięcie niezawisłemu, niezależnemu i bezstronnemu sądowi. Zasadę tę należy odnosić nie tylko do postępowania przed sądami powszechnymi (i Sądem Najwyższym), ale również do postępowania przed sądami polubownymi, traktowanymi jako sądy zaufania. Ukształtowanie składu sądu polubownego, które nie zapewnia równych praw obu stronom, a wręcz przeciwnie, świadczy o tym, że jeden z podmiotów pozostających w sporze swoim działaniem doprowadził de facto do wyznaczenia dwóch arbitrów, a przez to miał też pośredni wpływ na wybór przewodniczącego, kłóci się z przywołaną wyżej zasadą i stanowi niezależną przesłankę uchylenia wydanego wyroku. Bezwzględny charakter tej przyczyny wskazuje natomiast na brak potrzeby wykazania, że arbiter faktycznie działał w sposób stronniczy (zob. wyrok SN z 9 września 2010r., I CSK 535/09).

Domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku skarżąca podniosła także zarzut wystąpienia przesłanki z art.1206 § 2 pkt 2 k.p.c. w postaci braku zdatności arbitrażowej. Zgodnie z art.1157 k.p.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Decydującym kryterium oceny zdatności arbitrażowej jest abstrakcyjna możliwość dysponowania przez strony prawami i roszczeniami, która istnieje, gdy co do tych praw i roszczeń strony mogą porozumieć się na drodze umownej. Możliwość zawarcia ugody może zostać wyłączona z uwagi na istotę sprawy (np. stosunki małżeńskie niemajątkowe, prawa stanu cywilnego) czy na mocy wyraźnego przepisu ustawy (np. art.477 ¹² k.p.c.). W niniejszej sprawie orzeczeniem z 18 kwietnia 2016r. Sąd Arbitrażowy stwierdził swoją kompetencję do jej rozpoznania, stosownie do art.1180 § 1 k.p.c., a skarżąca – co bezsporne – nie zdołała zakwestionować tego orzeczenia w sposób przewidziany w art.1180 § 3 k.p.c. Z faktu tego uczestniczka wywodziła, że zarzut związany z kwestionowaniem kompetencji sądu polubownego jest spóźniony w świetle art.1193 k.p.c. i nie może być podstawą skargi.

Sąd Apelacyjny stanowiska tego nie podziela. Jak wynika z art.1206 § 2 pkt 1 k.p.c., uchylenie wyroku sądu polubownego następuje także w razie stwierdzenia, że według ustawy spór nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny. Ustawa zaś, a to powołany już art1157 k.p.c., wiąże zdatność arbitrażową z możliwością zawarcia ugody. Zgodnie z dominującymi poglądami nauki prawa, niedopuszczalne jest zawarcie ugody sądowej w sprawach o stwierdzenie nieważności i w sprawach o uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników spółki kapitałowej (zob. K.Weitz (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom VI. Międzynarodowe postępowanie cywilne pod red.T.Erecińskiego, WK 2017/el, uwaga 5 do art.1157 i powołana tam literatura). Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że choć w ramach badania kompetencji sądu polubownego ocenie podlega ważność zapisu (art.1180 § 1 k.p.c.), a brak zdatności arbitrażowej niewątpliwie do nieważności zapisu prowadzi, to jednak mimo niezaskarżenia postanowienia kompetencyjnego w sposób przewidziany w art.1180 § 3 k.p.c., skarżący nie jest pozbawiony prawa powołania się na nieważność wynikającą z naruszenia art.1157k.p.c. w ramach podstawy, o której mowa w art.1206 § 2 pkt 1 k.p.c. Co więcej, wskazaną podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego sąd jest zobligowany wziąć pod rozwagę z urzędu. Tym samym, skoro rozpoznając skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego sąd apelacyjny jest zobligowany do badania z urzędu czy w danej sprawie zachodzi zdatność arbitrażowa, a jednocześnie art.1206 § 2 pkt 1 k.p.c. nie zawęża tego obowiązku do wypadków, w których nie nastąpiło wdrożenie środka z art.1180 § 3 k.p.c., zaniechanie zaskarżenia przez stronę postanowienia kompetencyjnego sądu arbitrażowego nie stoi na przeszkodzie uchyleniu wyroku z tej przyczyny.

Niezasadne okazało się natomiast stanowisko skarżącej, że z uwagi na treść zaskarżonego wyroku, którym stwierdzono nieważność uchwał podjętych przez zgromadzenie wspólników spółki kapitałowej z uwagi na wady w jego zwołaniu, doszło do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego. Art.252 k.s.h., który ewentualnie doznałby naruszenia w razie, gdyby przesłanki nieważności nie wystąpiły, nie należy do przepisów inkorporujących podstawowe zasady porządku prawnego, a tylko pod kątem naruszenia wspomnianych zasad możliwa jest merytoryczna kontrola wyroku sądu polubownego.

Dla oceny podstaw uchylenia wyroku nie ma znaczenia, że postępowanie w sprawie XIV GC 612/15 pozostaje zawieszone na podstawie art.177 § 1 pkt 1 k.p.c., a z faktu, że pozwana w tamtej sprawie spółka (...) nie wniosła zażalenie na to postanowienie nie można wnosić, że podziela pogląd uczestniczki o prawidłowości wyroku sądu polubownego i jego prejudycjalnym charakterze.

Mając to na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło w oparciu o art.98 k.p.c. w związku z § 8 ust.1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2018r., poz.265).

SSA Irena Piotrowska SSA Aleksandra Janas SSA Grzegorz Stojek