Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca

Sędzia SA Barbara Konińska

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2024 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od punktu 2, 3 i 4

wyroku Sądu Okręgowego w Rybniku

z dnia 10 października 2022 r., sygn. akt I Cgg 8/20

na skutek apelacji pozwanej od punktu 1a)

wyroku Sądu Okręgowego w Rybniku

z dnia 10 października 2022 r., sygn. akt I Cgg 8/20

1.  prostuje oznaczenie strony pozwanej w zaskarżonym wyroku na (...) Spółkę Akcyjną w K.;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1a) w części o tyle że odsetki ustawowe liczone od kwoty 444 051,28 (czterysta czterdzieści cztery tysiące pięćdziesiąt jeden 28/100) złotych zasądza od dnia 20 lipca 2017 r., a w pozostałym zakresie powództwo o odsetki od tej kwoty oddala;

3.  oddala apelację powódki;

4.  oddala apelację pozwanej w pozostałym zakresie;

5.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 6259,20 (sześć tysięcy dwieście pięćdziesiąt dziewięć 20/100) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego
z odsetkami ustawowymi w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty;

6.  nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego
w Katowicach kwotę 4280,21 (cztery tysiące dwieście osiemdziesiąt 21/100) złotych
z tytułu części opłaty od apelacji od uiszczenia której powódka była zwolniona.

SSA Barbara Konińska

V ACa 927/22

UZASADNIENIE

Powódka J. S. ostatecznie, po zmianie powództwa, domagała się od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w K. by naprawiła szkodę
w budynku mieszkalnym, oborze, stodole, wiacie, gnojowniku, szambie oraz ogrodzeniu znajdujących się na nieruchomości powódki położonej w(...), ul. (...), poprzez zapłatę jednorazowego odszkodowania w wysokości 949 036,52 zł wraz
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty: 650 000 zł od dnia 1 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, 299 036,52 zł od dnia doręczenia pozwanej opinii biegłej M. L. z dnia 12 listopada 2021 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia od pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że domaga się odszkodowania z tytułu szkód górniczych w nieruchomości przy ul. (...) w (...). Powódka wskazała, iż na dochodzoną kwotę składa się również koszt rozbiórki, albowiem jest to konsekwencja powstania szkód związanych z eksploatacją zakładu górniczego.

Pozwana (...) Spółka Akcyjna w K. wniosła o oddalenie powództwa dotyczącego jednorazowego odszkodowania w zakresie budynku mieszkalnego, stodoły, szamba i ogrodzenia ustalonego jako wartość odtworzeniowa tych obiektów oraz
o zasądzenie od powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pozwana podała, że możliwe i celowe jest naprawienie części obiektów budowlanych. Dodała, że wybór roszczenia należy do powódki, jednak odszkodowanie winno odpowiadać wysokości faktycznie poniesionej szkody.

Ostatecznie pozwana w piśmie procesowym z dnia 7 czerwca 2022 r. podtrzymała swoje stanowisko procesowe i wniosła o oddalenie powództwa w zakresie zwrotu kosztów rozbiórki, tj. co do kwoty 225 273,27 zł.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 10 października 2022 r., I Cgg 8/20 Sąd Okręgowy
w Rybniku zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 723 763,25 zł, w tym kwoty:
650 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, 73 763,25 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 31 maja 2022 r. do dnia zapłaty (punkt 1.); oddalił powództwo w pozostałej części (punkt 2.); zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5672,16 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania (punkt 3.); nakazał pobrać od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Rybniku kwotę 19 111,17 zł
z tytułu części opłaty od pozwu oraz kosztów wynagrodzenia biegłych (punkt 4.); nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Rybniku kwotę
61 390,93 zł z tytułu części opłaty od pozwu i kosztów wynagrodzenia biegłych (punkt 5.). Sąd Okręgowy ustalił następujące fakty:

Powódka J. S. jest właścicielem nieruchomości położonej w (...) przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w (...)prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

Strony zawarły ugodę: 28 października 2013 r. w przedmiocie naprawy budynku mieszkalno-gospodarczego, 25 maja 2016 r. w przedmiocie naprawy stodoły z częścią garażową i wozowni.

Powódka wraz z mężem pismem z 23 marca 2017 r. wystąpili do pozwanej
o naprawienie szkód górniczych poprzez wypłatę odszkodowania w wysokości 650 000 zł. W ramach prowadzonego przedsądowego postępowania ugodowego strony nie doszły do porozumienia w zakresie wysokości odszkodowania za szkody pochodzenia górniczego występujące na nieruchomości powodów.

Pomiar pochylenia budynków powodów z dnia 29 sierpnia 2018 r. wykazał, że wychylenia naroży budynków powódki kształtują się w sposób następujący:

Budynek mieszkalny: naroże 1: pochylenie 1,4 mm/m w kierunku południowym, pochylenie 7,8mm/m w kierunku zachodnim; naroże 2: pochylenie 1,4 mm/m w kierunku południowym, pochylenie 7,6 mm/m w kierunku zachodnim; naroże 3: pochylenie 3,1 mm/m w kierunku południowym, pochylenie 1,6 mm/m w kierunku zachodnim; naroże 4: pochylenie 3.3 mm/m w kierunku południowym,

Budynek gospodarczy: naroże 5: pochylenie 3,6 mm/m w kierunku południowym, pochylenie 20,4 mm/m w kierunku zachodnim; naroże 6: pochylenie 2,4 mm/m w kierunku północnym; naroże 7: pochylenie 5,0 mm/m w kierunku północnym, pochylenie 5,5 mm/m
w kierunku wschodnim.

Stodoła: naroże 1: pochylenie 7,4 mm/m w kierunku północnym, pochylenie 1,2 mm/m w kierunku wschodnim; naroże 2: pochylenie 1,0 mm/m w kierunku południowym, pochylenie 1,2 mm/m w kierunku wschodnim; naroże 3: pochylenie 6.6 mm/m w kierunku północnym, pochylenie 9,2 mm/m w kierunku wschodnim; naroże 4: pochylenie 10,5 mm/m w kierunku północnym, pochylenie 23,9 mm/m w kierunku zachodnim.

Wozownia: naroże 1: pochylenie 5,0 mm/m w kierunku północnym, pochylenie 20,0 mm/m w kierunku zachodnim; naroże 2: pochylenie 0,7 mm/m w kierunku północnym, pochylenie 8,9 mm/m w kierunku zachodnim; naroże 3: pochylenie 12,1 mm/m w kierunku południowym, pochylenie 4,3 mm/m w kierunku zachodnim; naroże 4: pochylenie 10,0 mm/m w kierunku południowym, pochylenie 25,9 mm/m w kierunku zachodnim.

W 2044 r. w rejonie budynków powodów łączne wpływy, wynikające z dokonanej
i projektowanej eksploatacji górniczej, będą kształtować się następująco: W max = - 1,962m, T max = 6,71 mm/m. W okresie czasu od 01 stycznia 2016 r. do 01 stycznia 2021 r. osiadania powierzchni terenu będą o wartości 1,713 m, a do 01 stycznia 2026 r. osiadanie terenu zwiększy się do wartości 1,913 m. W następnych latach osiadanie będzie wynosić kilka milimetrów na rok i w 2044 roku powierzchnia terenu nie będzie się już obniżała.

Z prognozy wynika, iż w latach 2026-2045 pochylenie nieruchomości powódki
w kierunku wschód-zachód praktycznie nie będzie ulegało zmianom, pochylenie nieruchomości powódki w kierunku północ-południe ulegnie zwiększeniu w kierunku północnym o około 2 mm/m.

Na nieruchomości powódki znajduje się budynek mieszkalno-gospodarczy, do którego bezpośrednio przylega obora, stodoła, wozownie (wiata), szambo + przyległy otwarty gnojownik, ogrodzenie. Budynek mieszkalny został wybudowany około 1930 r., a w latach 1960 - 1965 rozbudowany. Budynek jest w trakcie normalnego użytkowania i jest zamieszkały. Budynek mieszkalny, a także obora nie są zabezpieczone na wpływy eksploatacji górniczej. Z uwagi na przyszłe wpływy eksploatacji górniczej budynki wymagają profilaktycznego zabezpieczenia lub wyłączenia z eksploatacji z uwagi na brak możliwości technicznych skutecznego zabezpieczenia na wpływy V kategorii.

Obora przylega do budynku mieszkalnego. Wybudowana została około 1930 r., nadbudowana w 2010 r. Z uwagi na uwarunkowania techniczne wykonanie profilaktycznego zabezpieczenia obory jest niemożliwe, dlatego obora powinna być rozebrana.

Wiata określana jako „wozownia” jest obiektem wybudowanym w 1985 r. Ściany murowane z gazobetonów z trzech stron, fundamenty murowane na gruncie, dach drewniany jednospadowy kryty papą termozgrzewalną.

Budynek stodoły pochodzi z lat 30-tych. Remont został wykonany w latach 80-tych. Przyziemie fundamentowe wykonane w technologii klasycznej murowanej, więźba dachowa drewniana, kryta papą. Obiekt stodoły jest w trakcie normalnego użytkowania. Konstrukcja stodoły została wzmocniona od wewnątrz przez kopalnię w 2016 r., poprzez wykonaną
i zabudowaną usztywniającą konstrukcję stalową ramową. Wielkość wychylenia kwalifikuje się do uciążliwości niedopuszczalnej. Likwidacja wychylenia powinna polegać na wyprostowaniu bryły budynku. Taka naprawa ze względów technicznych i ekonomicznych byłaby nieopłacalna. Aby zlikwidować wychylenie konstrukcji należałoby obiekt rozebrać
i odbudować z nowych materiałów, co jest nieopłacalne z uwagi na znaczne naturalne zużycie.

Gnojownik, szambo betonowe przy gnojowniku, szambo z kręgów betonowych przy elewacji wschodniej, opaska z płytek betonowych i powierzchnia z kostki betonowej są funkcjonalnie powiązane z budynkami zaliczanymi do zabudowy podstawowej, którym jest budynek mieszkalny połączony z oborą, bowiem zapewniają możliwość użytkowania obiektów zgodnie z ich przeznaczeniem. Zatem w przypadku stwierdzenia, iż naprawa
w budynku mieszkalnym, oborze, a także w stodole powinna nastąpić poprzez wypłatę jednorazowego odszkodowania, to również urządzenia budowlane funkcjonalnie powiązane
z tymi budynkami powinny być objęte jednoazowym odszkodowaniem.

Ogrodzenie posesji wykonano w latach 80-tych, wykonane jest z przęseł z siatki
w ramkach z kształtownika zamocowanych do słupków stalowych obetonowanych w gruncie, cokół betonowy, bramy dwuskrzydłowe z frontu i w granicy zachodniej.

W obiektach budowlanych należących do powódki występują następujące szkody pochodzenia górniczego: budynek mieszkalny: wychylenie bryły budynku od pionu
w kierunku południowo-zachodnim, pęknięcia na ścianach i sufitach, rozszczelnienie na styku paneli podłogowych ze ścianą, pęknięcia posadzek, płytek ściennych i posadzkowych
w łazience, korytarzach, pęknięcia ścian i tynku na elewacji, pionowe rozerwanie na styku obory z częścią mieszkalną; obora: rozerwanie na styku z budynkiem mieszkalnym, liczne pęknięcia ścian, rozregulowane drzwi, pęknięcia i odspojenia płytek w łazience, wielkość wychylenia kwalifikuje się do uciążliwości małej – 13,2‰; wiata: wychylenie bryły
w kierunku zachodnim 12,8‰ i 14,4‰ w kierunku południowym, skutkiem czego nastąpiło zwichrowanie więźby dachowej, utrata poziomu posadzki; budynek stodoły: wychylenie bryły na elewacji północnej 25,6‰ w narożu wschodnim kierunek wychylenia na północ
i 26,3‰ w narożu zachodnim – kierunek wychylenia na zachód, pęknięcia ścian murowanych po stronie zewnętrznej i wewnętrznej, spękanie posadzki betonowej; ogrodzenie: deformacja przęseł ogrodzenia, liczne pęknięcia na cokole, duże naturalne zużycie.

Pozwana planuje do 2031 r. dalszą eksploatację górniczą w rejonie nieruchomości powódki. Nieruchomość powódki będzie objęta wpływami kategorii V z uwagi na parametry wychylenia. W związku z planowaną przez pozwaną dalszą eksploatacją górniczą w rejonie nieruchomości powódki zachodzi konieczność zastosowania zabezpieczeń profilaktycznych celem wzmocnienia odporności budynków na przejęcie wpływów tej eksploatacji. Ze względów technicznych jak i ekonomicznych wykonanie profilaktycznego zabezpieczenia budynku mieszkalnego jest jednak niecelowe i nieopłacalne. Przy wpływach kategorii
V związanej z parametrem wychylenia, zastosowanie proponowanych wzmocnień elementów i zabezpieczeń budynku mieszkalnego nie chroni go przed wychyleniem od pionu oraz nie daje gwarancji skuteczności naprawy szkód. Potwierdza to częstość naprawy szkód wykonywana przez pozwaną w obiektach nieruchomości powódki. Dach na stodole był już dwukrotnie naprawiany - ostatnio w 2016 r. Obecnie powstały nowe uszkodzenia.

Obiekt	Wartość odtworzeniowa pomniejszona o naturalne zużycie +podatek VAT w złotych brutto	Koszt naprawy przywracający stan poprzedni netto złotych
Budynek mieszkalny	368 289,63	401 656,90
Budynek gospodarczy/obora	111 014,84	158 733,68
Stodoła	175 230,60	252 685,17
Towarzyszące urządzenia budowlane	69 228,18	-
Sumy	723 763,25	813 075,75

Koszty rozbiórki wyniosłyby łącznie 183 149 zł netto plus 23% VAT, co łącznie daje kwotę 225 273,27 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że oparł się na opiniach: biegłego z zakresu szkód górniczych, geologii i górnictwa L. G. oraz biegłej z zakresu geologii, szacowania nieruchomości i szkód górniczych M. L.. Ocenił, że mają one charakter wyczerpujący, pełny, zostały wydane na podstawie analizy akt sprawy przez specjalistów cechujących się odpowiednią wiedzą i doświadczeniem zawodowym. Sąd I instancji, jak wskazał, nie uczynił podstawą ustaleń opinii biegłego z zakresu szkód górniczych
w obiektach budowalnych R. B. oraz opinii biegłego z zakresu budownictwa ogólnego W. P.albowiem opinie te były kwestionowane przez strony.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w przeważającej części. Wskazał, że dochodzone przez powódkę żądanie wynikało z faktu wystąpienia szkód na jej nieruchomości spowodowanych ruchem zakładu górniczego pozwanej, a ponieważ ruch ten prowadzony był zgodnie z ustawą prawo geologiczne i górnicze, to do naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody zastosowanie miały przepisy tej ustawy. Wyjaśnił, iż roszczenia powódki mają oparcie w przepisach aktualnie obowiązującej ustawy z 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2022.1072), a nie wcześniejszej ustawy z 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2005.228.1947 j.t.). Podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z 22 listopada 2013 r. (sygn. akt III CZP 75/13, OSNC 2014/7-8/75), że do spraw o naprawienie szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego, w których zdarzenie wywołujące szkodę, jak i jej powstanie, miały miejsce przed dniem 1 stycznia 2012 r. - kiedy to w życie weszła aktualnie obowiązująca ustawa - stosuje się przepisy poprzedniej ustawy z 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze. Dla ustalenia, jakie przepisy mają zastosowanie do roszczeń
o naprawienie szkód górniczych decydujące znaczenie miało zatem ustalenie kiedy powstała szkoda. W niniejszej sprawie szkody na nieruchomości powodów ujawniły się w 2015 r.
i w związku z tym zastosowanie znajdują w przedmiotowej sprawie przepisy obecnie obowiązującego prawa, tj. ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Zatem zgodnie z art. 222 w zw. z art. 227 ustawy w niniejszej sprawie zastosowanie ma nowa ustawa o prawie geologicznym i górniczym. W związku z powyższym podstawę dla ustalenia odpowiedzialności za powstałą szkodę w nieruchomości powódki stanowi art. 144 tej ustawy. Po myśli ust. 1 tego przepisu właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody, na zasadach określonych ustawą. Ustęp 2 stanowi, że przepis powyższy stosuje się odpowiednio do innych podmiotów, których prawa majątkowe są zagrożone ruchem zakładu górniczego. Natomiast z kolejnego ustępu (ust. 3) wynika, że jeżeli nie zachodzą okoliczności przewidziane w ustępach 1 i 2, przedsiębiorca odpowiada za szkodę według zasad określonych w Kodeksie cywilnym. Innymi słowy zastosowanie znajdują przepisy ogólne kodeksu cywilnego regulujące kwestię naprawienia szkody.

Sąd Okręgowy wyjaśnił dalej, iż zgodnie z art. 363 k.c., który znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie, naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego (restytucja naturalna), bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Z kolei w § 2 wskazano, że jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Aby przejść do etapu postępowania sądowego, to najpierw przeprowadzone musi zostać postępowanie ugodowe między stronami. Zgodnie z art. 151 ust. 1 cyt. ustawy sądowe dochodzenie roszczeń jest możliwe po wyczerpaniu postępowania ugodowego. Natomiast
w ustępie 2 przepisu wskazano, że warunek wyczerpania postępowania ugodowego jest spełniony, jeżeli przedsiębiorca odmówił zawarcia ugody lub jeżeli od skierowania przez poszkodowanego roszczenia wobec przedsiębiorcy upłynęło 30 dni, chyba że poszkodowany, zgłaszając żądanie zawarcia ugody, wyznaczy dłuższy termin. Warunek wyczerpania postępowania ugodowego w zakresie roszczeń dochodzonych w niniejszej sprawie został spełniony, co jednoznacznie wynika z pism między stronami znajdującymi się w aktach sprawy.

Sąd Okręgowy stwierdził, że spór w sprawie sprowadził się do sposobu naprawienia szkód górniczych. Powódka żądając naprawienia szkody przez pozwaną zgodnie z art. 144 ust. 3 ustawy z 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze w zw. z art. 363 k.c. mogła swobodnie dokonać wyboru sposobu naprawienia szkody. Ustawodawca, kierując się dążeniem do ochrony interesu poszkodowanych, wskazuje możliwość skompensowania szkody bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej, jednocześnie zapewniając poszkodowanemu prawo dokonania wyboru.
Z dokonanych ustaleń wynika, że pozwana zamierza prowadzić eksploatację pod nieruchomością powódki w jej rejonie do 2031 r.

Sąd I instancji przychylił się do wniosków jakie sformułowała biegła M. L.. Jak wynika z jej opinii wartość odtworzenia nieruchomości pomniejszona
o naturalne zużycie wynosi 723 763,25 zł. Z opinii biegłej jednoznacznie wynika, iż przy wpływach kategorii V związanej z parametrem wychylenia, zastosowanie proponowanych wzmocnień elementów i zabezpieczeń budynku mieszkalnego nie chroni go przed wychyleniem od pionu oraz nie daje gwarancji skuteczności naprawy szkód. Sąd Okręgowy podzielił argumentację biegłej, która rzeczowo wyjaśniła w jaki sposób dokonała poszczególnych wyliczeń i co legło u ich podstawy. Żądanie odszkodowania wymaga dowiedzenia spełnienia przesłanek określonych prawem cywilnym, to jest wyrządzenia określonej szkody, zdarzenia powodującego tę szkodę i związku przyczynowego między tym zdarzeniem a szkodą, w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Przesłanki te odnoszą się również do szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego. Odszkodowanie zgodnie z jego podstawową funkcją kompensacyjną powinno przywrócić w majątku poszkodowanego stan naruszony zdarzeniem wywołującym szkodę. Cel ten realizuje naprawienie szkody uwzględniające konkretną, rzeczywistą sytuację poszkodowanego, przedmiot szkody. Biegła stanowczo stwierdziła, iż koszty profilaktycznego zabezpieczenia budynku mieszkalnego oraz naprawy szkód w pozostałych obiektach będą wyższe niż aktualna ich wartość techniczna, co uzasadnia naprawę szkód górniczych poprzez wypłatę jednorazowego odszkodowania za wszystkie budynki i urządzenia budowlane z nimi powiązane.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę
723 763,25 zł.

Odnosząc się do kwestii kosztów rozbiórki Sąd I instancji wskazał, iż rozbiórka jest konsekwencją uszkodzenia obiektów wskutek ruchu zakładu górniczego pozwanej. Jednakże pomimo tego, że naprawa budynku/obiektów budowlanych jest nieopłacalna i nieunikniona, nie można uznać, że roszczenie powódki o zasądzenie kosztów rozbiórki tych obiektów jest już wymagalne. Stosownie bowiem do art. 361 § 2 k.c. odszkodowanie nie może przewyższać poniesionej szkody, zaś rozmiar szkody wyznacza uszczerbek w majątku poszkodowanego spowodowany zdarzeniem, które wywołało szkodę. W tej sytuacji szkoda w majątku powódki jeszcze nie powstała, a roszczenie o jej naprawienie nie stało się wymagalne. Powódka nie rozebrała budynku, jak dotąd nie została wydana decyzja, nakazująca jej rozbiórkę. Nie wystąpiła też o wydanie pozwolenia na rozbiórkę budynku. W tej sytuacji szkoda w jej majątku jeszcze nie powstała, a roszczenie o jej naprawienie nie stało się wymagalne. Sąd
I instancji zauważył, że aktualny stan budynku mieszkalnego, choć uciążliwy dla jego mieszkańców, nie zagraża bezpieczeństwu konstrukcji, a powódka nadal w nim zamieszkuje
i go użytkuje. Wobec powyższego Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie o zapłatę kosztów rozbiórki jest przedwczesne i winno zostać oddalone.

Jak wskazał Sąd I instancji, podstawą prawną rozstrzygnięcia o odsetkach był art. 481 § 1 i 2 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, przy czym jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. W obecnym stanie prawnym, wobec odmiennego uregulowania zasad kompensacji szkód wywołanych działalnością górniczą (art. 144 w związku z art. 145 p.g.g.), poszkodowani mogą domagać się odszkodowania na zasadach ogólnych, wynikających min. z art. 363 § 1 k.c. Tym samym odpadły przyczyny, które wobec przyjętego w poprzednim stanie prawnym prymatu restytucji naturalnej przemawiały za przyjęciem wymagalności zasądzonego odszkodowania od daty wyrokowania (wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2014 r., sygn. akt III CSK 103/13, wydany na gruncie art. 95 ustawy z 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze). Skoro obecnie wybór sposobu naprawienia szkody należy do uprawnionego (z zastrzeżeniem art. 363 § 2 k.c.), także do określenia wymagalności świadczenia pieniężnego stanowiącego naprawienia szkody należy stosować zasady ogólne. Ponieważ źródłem dochodzonego roszczenia jest delikt, ustalenie terminu wymagalności dochodzonego roszczenia odbywa się na podstawie art. 455 k.c. Zgodnie z tym przepisem, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Wobec powyższego Sąd biorąc pod uwagę art. 455 k.c. zasądził odsetki od kwoty: 650 000 zł od 1 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty; 73 763,25 zł od 31 maja 2022 r., tj. od dnia następnego po dniu doręczenia stronie pozwanej pisma powodów z 19 kwietnia 2022 r. zawierającego rozszerzenie powództwa, co nastąpiło 30 maja 2022 r.
i co uzasadniało oddalenie żądania w tym zakresie bowiem powodowie żądali odsetek od dnia doręczenia pozwanej opinii biegłej sądowej M. L. z 12 listopada 2021 r.,
a w tej dacie pozwana nie posiadała jeszcze wiedzy o żądaniu powódki.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. stosując zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów. Powództwo zostało uwzględnione do kwoty 723 763,25 zł, zatem pozwana przegrała sprawę w 76,26%, zaś powódka w 23,74% i w takich częściach Sąd I instancji obciążył strony kosztami postepowania. Na koszty postępowania składa się opłata od pozwu w wysokości 47 452 zł oraz koszty wynagrodzenia biegłych
w łącznej wysokości 33 050,10 zł.

W apelacji od powyższego wyroku pozwana zaskarżyła go w części, tj. 1a) w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 444 051,28 zł za okres od 1 kwietnia 2017 r. do 4 lutego 2022 r., których wartość wynosi 141 197,36 zł.

Pozwana zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie art. 455 k.c. w zw. z art. 481
§ 1 k.c. w zw. z art. 145 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze; art.
5 k.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 § 1 k.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c.

W oparciu o te zarzuty pozwana wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w tym zakresie oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za II instancję.

W odpowiedzi na apelację pozwanej powódka wniosła o jej oddalenie w całości
i zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Powódka w apelacji od wyroku Sądu Okręgowego zaskarżyła go w zakresie punktu 1, 2, 3 i 4 zarzucając mu naruszenie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 i 2 w zw. z art. 96 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; art. 100 k.p.c.; art. 361 k.c. w zw. z art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 145 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze.

W oparciu o powyższe zarzuty powódka wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie powództwa również w zakresie żądania zapłaty kosztu rozbiórki obiektów i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 949 036,52 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwot 650 000 zł od dnia 1 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, 299 036,52 zł od dnia 31 maja 2022 r. do dnia zapłaty. Wniosła też o zmianę punktu 3. orzeczenia poprzez zasądzenie od pozwanej na jej rzecz pełnej kwoty kosztów zastępstwa procesowego, zmianę punktu 4. poprzez odstąpienie od obciążania powódki kosztami postępowania w jakiejkolwiek części. Wniosła też o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego. Ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie punktu 2. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej podlegała w części uwzględnieniu skutkując zmianą zaskarżonego wyroku. Apelacja powódki podlegała oddaleniu w całości.

Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dopuszczając się przy tym zarzucanego mu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten dotyczy oceny wiarygodności i mocy dowodów. Dowody te Sąd ocenia według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena ta dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego wiedzy
i doświadczenia życiowego. Ocena ta powinna uwzględnić wymagania prawa procesowego, wskazania wiedzy, reguły logicznego myślenia według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny ma obowiązek rozważyć materiał dowodowy jako całość, dokonując wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich wiarygodność oraz moc odnieść się do pozostałego materiału dowodowego. Tejże zaś oceny zebranego materiału dowodowego Sąd I instancji dokonał, nie naruszając płynących z art. 233 § 1 k.p.c. reguł i dał wyraz w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Prawidłowo Sąd Okręgowy uwzględniając istotne zarzuty stron do opinii biegłych nie uczynił podstawą ustaleń opinii biegłych R. B. i W. P. i oparł swe ustalenia, na jasnych, spójnych i logicznych wnioskach opinii biegłych L. G.
i M. L.. Bez znaczenia zatem jest okoliczność, że w opinii biegłych R. B. i W. P. zachodziły podstawy do oszacowania szkody poniesionej przez stronę powodową jako kosztów naprawy, nie zaś jako wartości odtworzeniowej. Odmienne przy tym przekonanie skarżącego o wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów, i ich odmienna ocena niż dokonana przez Sąd Okręgowy nie daje podstaw do uznania zasadności postawionego w apelacji zarzutu. Zarzuty zaś dotyczące błędnego określenia daty wymagalności zasądzonego roszczenia nie są zarzutami naruszenia prawa procesowego, lecz w rzeczywistości dotyczą prawa materialnego. Naruszenie prawa materialnego Sąd Apelacyjny jako sąd odwoławczy bierze zaś pod uwagę z urzędu.

Nie sposób także, przyjąć zasadności zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c., zwłaszcza że pozwana nie uzasadniła, na czym miałoby polegać naruszenie tychże przepisów.

Zasadnym w części okazały się zarzuty dotyczące błędnego określenia daty wymagalności odsetek ustawowych w zaskarżonej części, tj. w punkcie 1 a) za opóźnienie liczonych od kwoty 444 051,28 zł za okres od 1 kwietnia 2017 r. do 19 lipca 2017 r. Pismo
z dnia 23 marca 2017 r. kierowane przez stronę powodową do pozwanej dotyczące odszkodowania w kwocie 650 000 zł nie określa w jakim terminie pozwana ma być zobowiązana przez powodów do zapłaty, lecz zawiera prośbę o przedstawienie propozycji ugody uwzględniającej to żądanie, co miało umożliwić polubowne zakończenie sprawy /pismo jak wyżej – k. 12 akt/. Nie sposób, zatem uznać bo owo pismo stanowiło wezwanie do zapłaty w rozumieniu art. 455 k.c.

Tymczasem roszczenie o odszkodowanie ma charakter bezterminowy. Staje się ono wymagalne po upływie odpowiedniego terminu wyznaczonego dłużnikowi do jego spełnienia (art. 455 k.c.). Takowe wezwanie zastępuje pozew, który został przesłany pozwanej wraz
z pismem z dnia 12 lipca 2017 r. Biorąc pod uwagę zasady doświadczenia życiowego i średni czas obrotu korespondencji przyjąć należy, że odpis pozwu został doręczony pozwanej nie później niż w dniu 20 lipca 2017 r. W tej sytuacji zaskarżony wyrok podlegał zmianie przy uwzględnieniu, że pozwana zaskarżyła go w części obejmującej odsetki od kwoty 444 051,28 zł – jedynie w części obejmującej okres od 1 kwietnia 2017 r. do 19 lipca 2017 r.

W pozostałym zakresie apelacja pozwanej okazała się niezasadna nie można bowiem przyjąć, jak zarzuca to pozwana, że powódka sowim działaniem i żądaniami dopuszczania przez Sąd kolejnych dowodów z opinii biegłych tej samej specjalności oraz nieprowadzenia remontów i zabezpieczeń nieruchomości pośrednio dopuściła do jej stopniowej degradacji. To zaś zdaniem pozwanej miało doprowadzić do braku celowości naprawy nieruchomości. Nie można przyjąć jak twierdzi pozwana, by powódka miała obowiązek przed otrzymaniem od pozwanej stosownego odszkodowania dokonywać napraw nieruchomości ani też by sam fakt kwestionowania opinii biegłych i wnioski o powołanie kolejnych miał stanowić o tym, by to poszkodowany pośrednio dopuścił do degradacji nieruchomości.

Niezasadnym jest wobec tego zarzut naruszenia art. 5 k.c. Pozwana co prawda deklarowała na etapie przedprocesowym wolę naprawy i zabezpieczenia obiektu w ramach restytucji naturalnej. Jednakże powódka miała prawo nie przyjąć takowej oferty i domagać się wypłaty odszkodowania w pieniądzu zgodnie z art. 363 § 1 k.c. Pozwana przy tym w toku procesu nie zaoferowała pozwanej nawet części dochodzonego świadczenia pieniężnego.

W razie wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym odsetki należą się poszkodowanemu już od chwili zgłoszenia roszczenia o zapłatę odszkodowania, w tej bowiem chwili staje się, zgodnie z art. 455 k.c., wymagalny obowiązek spełnienia świadczenia odszkodowawczego. Rozmiar szkody, a tym samym wysokość zgłoszonego żądania podlega weryfikacji w toku procesu, nie zmienia to jednak faktu, że chodzi
o weryfikację roszczenia wymagalnego już w dacie zgłoszenia, a nie dopiero w dacie sprecyzowania kwoty i przedstawienia dowodów. Jeżeli po weryfikacji okaże się, że ustalona kwota odszkodowania nie przekracza wysokości kwoty żądanej już wcześniej, nie ma przeszkód do zasądzenia odsetek od tej wcześniejszej daty (wyrok Sądu Najwyższego
z 8 lutego 2012 r., V CSK 57/11).

Niezasadnym okazał się także zarzut apelacji powódki dotyczący naruszenia art. 361 k.c. w zw. z art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 145 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Prawidłowo Sąd Okręgowy ocenił roszczenie odszkodowawcze powódki w zakresie kosztów rozbiórki składników budowlanych nieruchomości jako przedwczesne.

Kodeks cywilny nie zawiera definicji szkody. Natomiast przepis art. 361 § 2 k.c. wyznacza zakres obowiązku odszkodowawczego. Zgodnie z treścią tego przepisu w granicach określonych adekwatnym związkiem przyczynowym, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zatem przyjmuje się, że szkodą jest uszczerbek doznany w prawnie chronionych dobrach poszkodowanego. Uszczerbek wskazuje na stan niekorzystny dla poszkodowanego. Najczęściej w orzecznictwie i doktrynie formułowane jest zastrzeżenie, że szkodą jest wyłącznie uszczerbek powstały wbrew woli poszkodowanego, dla odróżnienia szkody od nakładów, wydatków i innych umniejszeń majątku poszkodowanego ponoszonych przez niego dobrowolnie
i niewymuszonych danym zdarzeniem, lecz innymi okolicznościami. Wielkość uszczerbku wyznacza różnica między rzeczywistym stanem dóbr poszkodowanego, a stanem hipotetycznym, gdyby do owego zdarzenia nie doszło (zob. A. Olejniczak [w:] A Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. III: Zobowiązania część ogólna).

Wobec tego odszkodowanie należy się poszkodowanemu w wysokości odpowiadającej wyrządzonej szkodzie, w zakresie adekwatnego związku przyczynowego między zdarzeniem powodującym szkodę a tą szkodą (art. 361 § 1 k.c.). Zatem nie powinno być ono ani niższe od dowiedzionej szkody, ani też wyższe. Przy tym szkoda majątkowa stanowi różnicę między wartością tego majątku przed zdarzeniem prowadzącym do szkody
a wartością obliczoną już po zdarzeniu szkodzącym. W efekcie co do zasady nie można dochodzić naprawienia szkody przyszłej, wyjątki w tym zakresie w przypadku szkody na osobie wprost przewiduje ustawa (np. art. 444 § 2 k.c. i art. 446 § 2 k.c.). W przypadku zaś odszkodowania za przyszłą szkodę majątkową można dochodzić go jedynie wówczas, gdy szkoda ta jest pewna. Nie można bowiem dochodzić odszkodowania za szkodę majątkową hipotetyczną, czy nawet wysoce prawdopodobną skoro odpowiedzialność za szkodę może obejmować jedynie szkodę istniejącą w chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.). Obowiązek naprawienia szkody majątkowej powstaje dopiero po jej doznaniu, nie zaś już w przypadku powstania stanu zagrożenia szkodą.

Co prawda z opinii biegłego z zakresu budownictwa, wynika, że konstrukcja budynku mieszkalnego powódki została trwale uszkodzona i nieekonomiczna jest jego naprawa oraz uciążliwym z niego korzystanie, o tyle stan budynku nie zagraża bezpieczeństwu jego mieszkańców według stanu z dnia orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.). Co więcej budynek ten jest nadal zamieszkały a powódka nie wskazała kiedy osoby, które nadal go zamieszkują mają zamiar się wyprowadzić. Zdarzenie to jest zatem przyszłe i niepewne. Powódka nie wszczęła postępowania o wydanie pozwolenia na rozbiórkę budynku mieszkalnego zatem do poniesienia jej kosztów a tym samym realnego uszczerbku w jej majątku może nie dojść
w ogóle. Zdarza się bowiem, iż budynki o złym stanie technicznym są nawet wbrew zasadom racjonalnej gospodarki remontowane i utrzymywane, stają się także wraz z całą nieruchomością przedmiotem obrotu. Obecnie jak wynika z opinii biegłego nie zachodzą przesłanki, które wymuszałyby na powódce jako właścicielce nieruchomości obowiązek rozbiórki któregokolwiek posadowionego na jej nieruchomości obiektu budowalnego ze względu na ich stan techniczny. Tym samym w ocenie Sadu Apelacyjnego żądanie zwrotu kosztów rozbiórki jest co najmniej przedwczesne.

W takich okolicznościach nie sposób uznać, by powódka obciążona w tym zakresie ciężarem dowodu z art. 6 k.c. wykazała, iż rzeczywiście dokona rozbiórki spornych obiektów w najbliższej przyszłości i że szkoda przyszła z tego tytułu jest pewna. W tym więc zakresie jej żądanie podlegało oddaleniu jako co najmniej przedwczesne. Nie jest wiadome, czy konieczność rozbiórki w ogóle powstanie i czy rozbiórka zostanie wykonana.
W konsekwencji ewentualne koszty rozbiórki poszczególnych obiektów budowlanych posadowionych na jej nieruchomości można zaliczyć do szkód określanych jako hipotetyczne, a te, zgodnie z ogólnie akceptowanymi poglądami nie podlegają kompensacie. Argument, że koszty te są zbyt wysokie dla ich poniesienia nie może zyskać aprobaty przy uwzględnieniu, iż pozwana nie zaskarżyła wyroku Sądu Okręgowego w zakresie zasądzonej należności głównej, co wiąże się z wymagalnością zasądzonej kwoty.

Na podzielenie nie zasługiwały także stawiane zaskarżonemu wyrokowi przez powódkę zarzuty naruszenia art. 100 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 i 2 w zw. z art. 96 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U.
z 2024 r. poz. 959 ze zm.) i art. 100 k.p.c. Wbrew zarzutom apelacji powódka nie przegrała bowiem jedynie w nieznacznym zakresie, co stanowiło podstawę do obciążenia jej kosztami postępowania na rzecz pozwanej.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny zmienił w części zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., w pozostałym zaś zakresie oddalił apelację pozwanej oraz w całości oddalił apelację powódki na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. na zasadzie stosunkowego rozdzielania kosztów. Na koszty postępowania apelacyjnego poniesione przez powódkę złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 8100 zł obliczone zgodnie z § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935). Na koszty postępowania apelacyjnego poniesione przez pozwaną złożyła się opłata od apelacji w kwocie 6960 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 8100 zł (§ 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych). Stawki wynagrodzenia pełnomocników dotyczą postępowania apelacyjnego rozumianego jako całość, a nie poszczególnych apelacji. W konsekwencji wynagrodzenie pełnomocników w postępowaniu apelacyjnym obliczane jest w jednej stawce stosownie do wartości przedmiotu sprawy (§ 2 rozporządzenia jak wyżej) jako takiej, a nie
w dwóch stawkach osobno dla wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanego z osobna
w każdej apelacji, która to wartość została ustalona na podstawie art. 368 § 2 k.p.c. w zw. art. 19 § 1 k.p.c. O kosztach tych orzeczono przy uwzględnieniu, że powódka utrzymała się
w 38% tak obliczonej wartości przedmiotu sprawy, która wyniosła łącznie w postępowaniu apelacyjnym 366 472 zł.

O odsetkach od kosztów postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 ¹ zd. 1 k.p.c. biorąc pod uwagę, że rozstrzygnięcie w tym zakresie nie jest prawomocne
z chwilą wydania wyroku Sądu Apelacyjnego.

O nieuiszczonych kosztach sądowych w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1144 ze zm.) w zw. z art. 100 k.p.c. stosownie do wyniku tego postępowania.

O sprostowaniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny orzekł z urzędu na podstawie art. 350 § 1 i 3 k.p.c.

W związku z odrzuceniem apelacji powódki nieprawomocnym postanowieniem z dnia 5 grudnia 2024 r. w części, w jakiej apelacji ta dotyczyła punktu 1. Zaskarżonego wyroku wyrok Sądu Apelacyjnego w sprawie jest wyrokiem częściowym zgodnie z art. 317 § 1 k.p.c.

SSA Barbara Konińska