Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia SA Irena Piotrowska
Protokolant:	Kamil Szarek

po rozpoznaniu w dniu 5 kwietnia 2024 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa P. B.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Rybniku

z dnia 21 lipca 2022 r., sygn. akt I C 409/20

1.  oddala obie apelacje;

2.  przyznaje adwokatowi D. S. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego
w Rybniku kwotę 6457,50 (sześć tysięcy czterysta pięćdziesiąt siedem 50/100) złotych w tym 1207,50 (tysiąc dwieście siedem 50/100) złotych tytułu podatku VAT jako wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną powodowi w postępowaniu apelacyjnym z urzędu.

SSA Irena Piotrowska

Sygn. akt 617/22

UZASADNIENIE

Powód P. B. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Dyrektora Zakładu Karnego w (...) kwotę 200 000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewłaściwe traktowanie w czasie jego pobytu jednostce penitencjarnej pozwanego w okresie od 22 grudnia 2014 r. do 2 lutego 2018 r.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora Zakładu Karnego
w (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Strona pozwana podniosła również zarzut przedawnienia w stosunku do części roszczeń powoda, tj. co do okresu pobytu wcześniejszego niż 3 lata wstecz od daty złożenia pozwu, albowiem powód swoje roszczenie wywodzi od roku 2014.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Rybniku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 31.12.2019 r. do dnia zapłaty; oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł w przedmiocie kosztów procesu.

W motywach tego rozstrzygnięcia wskazano na następujące ustalenia faktyczne oraz ich ocenę prawną.

Powód odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...) od 22 grudnia 2014 r. do 2 lutego 2018 r. W tym czasie zamieszkiwał w następujących celach mieszkalnych:

- nr (...)(Oddział (...)) cela dla 5 osadzonych, stworzona z dwóch cel dwuosobowych;

- nr (...)(Oddział (...)) cela dla 2 osadzonych;

- nr (...), 249, 256, 258, 277, 284 (Oddział (...)) cela dla 2 osadzonych;

- nr (...) (Oddział (...)) cela dla 2 osadzonych.

Ustalono, że Zakład Karny w (...) jest zakładem typu zamkniętego przeznaczonym dla recydywistów penitencjarnych. Budynki Zakładu Karnego są obiektami wpisanymi do rejestru zabytków. Cele, które zajmował powód są wyposażone w sprzęty kwaterunkowe przewidziane w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Na ich wyposażeniu znajduje się stół, szafki więzienne, taborety i łóżka dla każdego osadzonego. Osadzeni spożywają posiłki w celach. Mają sztućce i naczynia. Stół w celi ma minimalne wymiary i jest przeznaczony dla dwóch osadzonych.

Posiłki wydawane skazanym w Zakładzie Karnym w (...) są urozmaicone, spełniają wszelkie normy ilościowe, kaloryczne i jakościowe określone w obowiązujących przepisach.

Wskazano, że w latach 2016 - 2019 w Zakładzie Karnym w (...) zjawisko przeludnienia praktycznie nie istniało. Średnie roczne zaludnienie jednostki nie przekroczyło 100 % jej pojemności. Podczas osadzenia powód był umieszczony w celach, które miały zapewnioną normę 3 m ² na jednego osadzonego, tj. zgodnie z art. 110 kkw.

Powód był umieszczany w celach z osobami dobieranymi ze względu na wiek, płeć i zdemoralizowanie. Nigdy nie został osadzony z osobą mająca status niebezpiecznej.

Zaznaczono, że osadzeni mają możliwość korzystania ze spacerów, z biblioteki, dokonywania zakupów w kantynie, brania udziału w imprezach oświatowo–kulturalnych oraz sportowych. Mają też dostęp do spotkań religijnych oraz w razie konieczności udać się do laboratorium medycznego. Ponadto istnieje możliwość wykonywania pracy.

Każdy z osadzonych ma zapewnioną możliwość korzystania z miski plastikowej, zmiotki, szufelki i kosza na śmieci. Za utrzymanie czystości i porządku w celach oraz higieny osobistej odpowiedzialni są sami osadzeni.

Dla utrzymania higieny osobistej osadzeni otrzymywali (i nadal otrzymują) stosowne środki i mają stały dostęp do sanitariatów. Nadto, Zakład Karny w (...) zapewnia dwie kąpiele tygodniowo, a dla osób pracujących kąpiel przewidziana jest codziennie. Po kąpieli osadzeni mają możliwość wymiany bielizny osobistej, a co 2 tygodnie pościeli. Dodatkowo więźniom wydawane jest mydło toaletowe, papier toaletowy, proszek do prania, nożyk do golenia, a w razie zgłoszenia potrzeby także pasta i szczoteczkę do zębów oraz krem do golenia. Do cel mieszkalnych doprowadzona jest natomiast zimna bieżąca woda, a osadzeni mają prawdo do korzystania z grzałek oraz czajników elektrycznych do podgrzania wody.

Cele mieszkalne oświetlane są naturalnym światłem padającym z okna. Ponadto w każdej celi jest oświetlenie jarzeniowe oraz oświetlenie żarowe do kontroli celi w porze nocnej, które jest zgodne z przyjętymi normami w tym zakresie. Za zgodą dyrektora osadzeni mogą też korzystać z własnych lampek stołowych. Ponadto w porze nocnej oświetlenie zewnętrzne jednostki skierowane jest na ściany pawilonów mieszkalnych co powoduje, że w celach mieszkalnych panuje półmrok umożliwiający rozpoznanie konturów przedmiotów i poruszanie się po celi. W okresie od stycznia do listopada 2014 r. we wszystkich celach Zakładu Karnego w (...) nastąpiła wymiana oświetlenia. W zakładzie karnym były również wielokrotnie przeprowadzane badania natężenia oświetlenia w kąciku sanitarnym i w 4 różnych miejscach celi. Wykazały one prawidłowość oświetlenia cel.

Podano, że w tej jednostce penitencjarnej cele mieszkalne posiadają sprawną wentylację grawitacyjną wyposażoną w kratki, poprzez które odbywa się wymiana powietrza w celach. Ponadto każda cela mieszkalna posiada pełnowymiarowe, dające się otworzyć podwójne okno, którego uchylenie daje możliwość zwiększenia cyrkulacji powietrza, a tym samym lepszą wentylację cek.

Zaznaczono, że kąciki sanitarne usytuowane są wewnątrz cel mieszkalnych i mają powierzchnię 1,4 m x 0,9 m oraz zabudowane są nieprzeźroczystym materiałem do wysokości co najmniej 1,2-1,3 m, co zapewnia minimum intymności i wynika z obowiązujących przepisów. W kąciku znajduje się muszla klozetowa i umywalka z bieżącą zimną wodą. Zabudowa tych kącików do pełnej wysokości nie była możliwa ze względów architektonicznych, gdyż brak było dodatkowych wolnych kanałów wentylacyjnych oraz środków finansowych.

W celach, w których przebywał powód w latach 2015-2017 wymieniono całą stolarkę okienną na nową stolarkę PCV, jednakże kąciki sanitarne nie były w pełni zabudowane do roku 2018.

Po przeprowadzonym remoncie kąciki sanitarne były już w całości zabudowane. Natomiast w celach wieloosobowych znajdowały się już wydzielone pomieszczenia sanitarne.

Cele są remontowane w zależności od potrzeb, według ustalonego wcześniej harmonogramu, ewentualnie poza kolejnością w trybie pilnym, gdy stan celi tego wymaga.

Ustalono, że osadzeni mają możliwość korzystania ze spacerów, z biblioteki, dokonywania zakupów w kantynie, brania udziału w imprezach oświatowo–kulturalnych (koncerty, spotkania, wystawy, oglądanie filmów) oraz sportowych (m.in. gra w siatkówkę, tenisa stołowego, czy udział w zajęciach lekkoatletycznych). W ramach zajęć z zakresu kultury fizycznej organizowane są turnieje tenisa stołowego, pięcioboju siłowego, siatkówki i piłki nożnej. Osadzeni mają też dostęp do spotkań religijnych oraz w razie konieczności mogą udać się do laboratorium medycznego. W Zakładzie Karnym w (...) prowadzi się działalność z zakresu profilaktyki uzależnień i działa wewnętrzny radiowęzeł, gdzie programy dostosowywane są do potrzeb osadzonych oraz dobierane tak, aby niosły walory edukacyjne, pozytywne treści i promowały postawy prospołeczne. Ponadto istnieje możliwość wykonywania pracy. Przynajmniej raz na dwa tygodnie każdy osadzony może wypożyczyć książki oraz prasę. W bibliotece znajduje się około 15 000 woluminów, w tym istnieje dostęp do aktów prawnych.

Powód mógł na bieżąco kontaktować się z bliskimi, korzystając z widzeń oraz mając możliwość regularnego dzwonienia do nich.

Każda z osób przebywająca w Zakładzie Karnym ma zapewnioną darmową opiekę lekarską bez konieczności oczekiwania w kolejkach na odległe terminy wizyt w razie potrzeby konsultacji lub badań specjalistycznych w cywilnych ośrodkach medycznych, a także bezpłatny dostęp do lekarstw. Wszelkie wypadki związane z utratą zdrowia są natychmiast zgłaszane lekarzowi. Planowe przyjęcia odbywają się 2 razy w miesiącu po uprzednim zgłoszeniu. W pozwanym zakładzie karnym zatrudnionych jest kilkunastu lekarzy o specjalnościach dermatolog-wenerolog, ortopeda, neurolog, dwóch radiologów, psychiatra, okulista, dwóch stomatologów w tym chirurg szczękowy, chirurg, laryngolog, trzech lekarzy ogólnych (internista, medycyna pracy, lekarz rodzinny).

Wskazano, że powód swoje roszczenia o zadośćuczynienie zgłosił na podstawie art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 448 § 1 k.c.

Odnosząc się do podniesionego zarzutu przedawnienia części roszczeń powoda odwołano się do treści art. 442 ¹ § 1 k.c. stanowiącego, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Zgodnie z twierdzeniami powoda, do naruszenia jego dóbr osobistych doszło w okresie od 22 grudnia 2014 r. do 2 lutego 2018 r. Z uwagi na charakter dóbr, o których ochronę wystąpił powód (cześć, godność i prawo do intymności) oraz okoliczności ich naruszenia (pobyt w zakładzie karnym) przyjęto , powód o fakcie ewentualnego naruszenia jego dóbr i osobie obowiązanej do naprawienia wiedział już w chwili dokonania naruszeń.

Stwierdzono, że upływ terminu przedawnienia nastąpił z dniem 12 maja 2016 r., tj. 3 lata wstecz od daty złożenia pozwu. Skoro pozew wpłynął 13 maja 2019 r., to przedawnieniu podlegają wszystkie zdarzenia mające miejsce przed dniem 13 maja 2016 r.

W związku z powyższym roszczenia powoda o zasądzenie zadośćuczynienia było rozpoznawane jedynie w odniesieniu do jego pobytu w Zakładzie Karnym w (...) w okresie od 13 maja 2016 r. do 2 lutego 2018 r.

Analizując warunki w jakich powód odbywał karę pozbawienia wolności Sąd Okręgowy uznał, że były one zasadniczo optymalnymi, jakie na etapie możliwości finansowych Państwa można osadzonym zapewnić. Jedyny wyjątek w tym względzie dotyczy braku pełnej zabudowy kącików sanitarnych. Odnotowano, że działania jednostki penitencjarnej nie były celowe, ukierunkowane na wyrządzenie powodowi krzywdy. Powód nie był w żaden sposób jednostkowo traktowany gorzej od pozostałych współosadzonych.

Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego podkreślono , ze osoba pozbawiona wolności przez sam fakt uwięzienia nie traci podstawowych praw gwarantowanych przez Konstytucję i akty prawa międzynarodowego. Poszanowanie i ochrona jej godności jest obowiązkiem władzy publicznej, wypełniającej zadania represyjne państwa. Realizacja pozbawienia wolności wiąże się z ustaleniem poziomu, na którym warunki uwięzienia są „odpowiednie” i nie naruszają przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka.

Bezwzględnie wymagane jest, aby traktowanie człowieka pozbawionego wolności nie było poniżające i niehumanitarne, a ograniczenia i dolegliwości, które musi on znosić, nie przekraczały koniecznego rozmiaru wynikającego z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka oraz nie przewyższały ciężaru nieuniknionego cierpienia, nieodłącznie związanego z samym faktem uwięzienia.

Sąd pierwszej instancji zważył, że powód odbywa karę pozbawienia wolności, która spełnia funkcję represyjną jako odpłata za dokonane przestępstwo i dolegliwość dla skazanego (dyskomfort) stanowi jej istotę (tak też Sąd Apelacyjny w Katowicach, w wyroku z 7.05.2009 r., sygn. akt I ACa 247/09). Aby można było mówić o odczuwaniu dolegliwości przez skazanego, odbywanie kary musi być bardziej uciążliwe od sposobu życia osób pozostających na wolności. Odczuwanie niedogodności i dyskomfortu, nawet znacznych rozmiarów, w przypadku kary pozbawienia wolności nie ogranicza się jedynie do braku możności opuszczenia zakładu karnego. Stwierdzono, że zachowania pozwanego, polegające na stworzeniu warunków pobytu w zakładzie karnym, poniżej poziomu typowego dla życia na wolności, które powód odczuwa jako uciążliwe, nie są przez to bezprawne. Żądania zmierzające do podwyższenia warunków życia, tak aby odpowiadały one warunkom osób przebywających na wolności, a nawet które zapewniłyby powodowi poziom pobytu na poziomie pod pewnymi względami wyższym niż znaczna część polskiego społeczeństwa uznano za bezzasadne. Wyjaśniono, że o bezprawnym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności godności może być mowa dopiero, gdy dochodzi do poniżającego i nieludzkiego traktowania, sprzecznego z zasadą humanitaryzmu.

Dokonując oceny czy nastąpiło naruszenie dobra, jakim jest godność osobista i cześć wskazano, że powód nie przebywał w warunkach przeludnienia bowiem zachowany był wymóg co najmniej 3 m ² powierzchni na jednego osadzonego Pozwany zapewniał powodowi warunki odbywania kary zgodne z obowiązującymi normami, których nie można poczytywać za przejaw nieludzkiego, poniżającego traktowania.

Podano, że cele w jednostce pozwanego w czasie osadzenia powoda były wystarczająco oświetlone i wyposażone zgodnie z obowiązującymi przepisami penitencjarnymi w niezbędny sprzęt kwaterunkowy. Cele nie posiadały ujęć ciepłej wody, jednakże osadzeni mieli możliwość podgrzania wody grzałką lub też pobrania wody za pośrednictwem oddziałowego.

Cele posiadały sprawną wentylację grawitacyjną. Ponadto każda cela posiadała pełnowymiarowe, dające się otworzyć okno, którego uchylenie daje możliwość zwiększenia cyrkulacji powietrza i lepszą wentylację.

Podniesiono, że cele nie były zagrzybione, powłoki malarskie były odświeżane, chociaż zdarzały się drobne ubytki na ścianach i podłodze. Ogrzewanie było uruchamiane na podstawie decyzji o rozpoczęciu ogrzewania pomieszczeń wydawanej prze kierownika jednostki organizacyjnej w razie zaistnienia odpowiednich warunków. Budynek jednostki nie posiadał klimatyzacji, a temperatura w okresie letnim panująca w celach nie różniła się od temperatury w innych pomieszczeniach budynku.

Zaznaczono , że osadzeni i otrzymują stosowne środki w celu utrzymania higieny osobistej i czystości w celach , korzystają z kąpieli, sanitariatów oraz wymiany bielizny pościelowej i odzieży. Mają także możliwość podjęcia pracy, dokonywania zakupów w kantynie, korzystania z kaplicy, spacernika, biblioteki, udziału w programach edukacyjnych z zakresu ekologii, sportu, profilaktyki uzależnień, na terenie jednostki działa radiowęzeł, organizowane są koncerty, szereg różnego rodzaju konkursów, zawody sportowe. Zakład Karny zapewnia osadzonym bezpłatną pomoc medyczną oraz leki.

Uznano, że ustalone warunki odbywania kary nie są niehumanitarne i nie uwłaczały godności powoda.

Niezależnie od powyższego wskazano na ugodę zawartą w związku ze sprawą Orłowski przeciwko Polsce toczącą się przed ETPCz pod numerem 2923/18. W ramach tej ugody Rząd R.P. uiścił na rzecz skarżącego kwotę 1800 euro tytułem zadośćuczynienia należnego mu za naruszenie art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka, polegające na niedostatecznym wygrodzeniu kącika sanitarnego. Odwołując się do niespornych w tym zakresie ustaleń faktycznych wskazano , że tzw. kąciki sanitarne w Zakładzie Karnym w (...) nie były w pełni zabudowane, a osoba korzystająca z takiego kącika była narażona na spojrzenia innego osadzonego, który znajdował się przykładowo na łóżku piętrowym. Także samą konstrukcja kącika sanitarnego – tworzyły go dwie ściany z płyty o wysokości co najmniej 1,20 m i wejście zasuwane zasłonką – uznano za nieprawidłową realizację obowiązku poszanowania godności osadzonych i ich prywatności. Przyjęto, że osadzenie człowieka w celi mieszkalnej z miejscem do załatwiania potrzeb fizjologicznych wydzielonym w sposób nie zapewniający niezbędnej intymności, nie mieści się w kanonie praworządnego zachowania organów państwa

Zaznaczono, że dla oceny czy doszło do naruszenia praw osobistych powoda nie ma znaczenia przywołana przez stronę pozwaną okoliczność, że budynek, w którym mieści się zakład karny, został wybudowany w XIX w., co wiąże się z ograniczeniem możliwości jego adaptacji do obecnych potrzeb.

Powód przez osadzenie w zakładzie karnym nie utracił godności, stanowiącej przyrodzone i niezbywalne prawo każdego człowieka. Osłabieniu podlega natomiast ochrona prywatności, ale wyłącznie w zakresie stopniu koniecznym i wystarczającym do realizacji sankcji karnej.

Uznano , że brak kącików sanitarnych zapewniających intymność w czasie korzystania z nich w stopniu nie godzącym w godność i prywatność człowieka doprowadził do naruszenia praw osobistych powoda, co usprawiedliwia odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 23 i 24 k.c. w związku z art. 448 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego w pozostałym zakresie objętym pozwem powód nie udowodnił naruszenia dóbr osobistych.

Ustalając wysokość należnego zadośćuczynienia Sąd Okręgowy uwzględnił charakter naruszonych dóbr (cześć, godność i prawo do intymności), czas trwania naruszenia (ponad 18 miesięcy) oraz związane z nim niedogodności (korzystanie z kącika sanitarnego bez zapewnienia niezbędnej intymności) i uznał, że kwota 8000 zł stanowi właściwą rekompensatę za doznaną krzywdę. Podano, że jednej strony stanowi ona odczuwalną ekonomicznie wartość, a z drugiej nie prowadzi do wzbogacenia powoda. W zakresie przewyższającym zasądzoną kwotę żądane zadośćuczynienie oceniono jako nadmierne .

Odsetki orzeczono od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu, co miało miejsce w dniu 30.12.2019 r.

Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążył powoda kosztami sądowymi.

Apelacje od tego wyroku wniosły obie strony.

Powód zaskarżył wyrok w punkcie 2 zarzucając mu:

- naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego, właściwego miarkowania zadośćuczynienia co skutkowało: - błędnym ustaleniem wysokości zadośćuczynienia w kwocie 8.000 zł podczas gdy długi okres odbywania kary pozbawienia wolności przez powoda w warunkach rażąco naruszających dobra osobiste powoda (godność), a także aktualna sytuacja ekonomiczna, wskazują na skrajnie niską rekompensatę pieniężną przyznaną powodowi przez Sąd Instancji,

- poczynienie sprzecznych ustaleń faktycznych w sprawie, a polegających na przyjęciu, iż naruszenie dóbr osobistych powoda polegało wyłącznie na niedostatecznym wygrodzeniu kącika sanitarnego przez pozwanego, podczas gdy naruszenia te przejawiały się także w odbywaniu przez powoda kary pozbawienia wolności w celach o fatalnym stanie technicznym, uwłaczających godności ludzkiej, tj. m.in. zawilgoconych celach, w celach, w których występowała pleśń na ścianach oraz drewnianej podłodze, powodującej nieprzyjemny zapach.

Wskazując na powyższe zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 200.000 zł oraz o przyznanie pełnomocnikowi z urzędu kosztów pomocy prawnej świadczonej powodowi z urzędu za II instancję, albowiem koszty te nie zostały pokryte w całości, ani w części.

Pozwany zaskarżył opisany wyrok w części dotyczącej zasądzenia kwoty 8000 zł na rzecz powoda - pkt 1 wyroku - wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez odstąpienie od obciążenia pozwanego świadczeniem odszkodowawczym ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do Sądu I Instancji do ponownego rozpatrzenia.

Zarzucił naruszenie prawa procesowego , a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przez błędne dokonanie ustaleń faktycznych i przyjęcie , że sposób oddzielenia tzw. kącika sanitarnego od reszty celi mieszkalnej w której powód przebywał, naruszał jego dobro osobiste (prawo do intymności ).

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył , co następuje:

Apelacje obu stron nie są zasadne i dlatego nie mogły odnieść skutku prawnego.

Podniesiony zarówno w apelacji powoda, jak i w apelacji strony pozwanej zarzut naruszenia art.233§2 k.p.c. nie zasługuje na uwzględnienie.

Podkreślenia wymaga , że zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w art. 233§1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie "wszechstronnego rozważenia zebranego materiału", a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (por. wyrok SN z dnia 17 listopada 1966 r., II CR 423/66, OSNPG 1967/5-6/21; uzasadnienie wyroku SN z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 632/98, OSNAPiUS 2000, Nr 10, poz. 382; uzasadnienie postanowienia SN z 11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00; uzasadnienie postanowienia SN z dnia 18 lipca 2002 r., IV CKN 1256/00). Przyjmuje się, że moc dowodowa oznacza siłę przekonania uzyskaną przez sąd wskutek przeprowadzenia określonych środków dowodowych na potwierdzenie prawdziwości lub nieprawdziwości twierdzeń na temat okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zaś wiarygodność decyduje o tym, czy określony środek dowodowy, ze względu na jego indywidualne cechy i obiektywne okoliczności, zasługuje na wiarę. Ramy swobodnej oceny dowodów, jak wskazuje się w judykaturze, muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Nadto wskazać należy, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Wbrew zarzutom strony pozwanej trafnie uznano, że nie zapewniono powodowi humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności w zakresie kącików sanitarnych.

Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika , że tzw. kąciki sanitarne w Zakładzie Karnym w (...) nie były w pełni zabudowane, a osoba korzystająca z takiego kącika była narażona na spojrzenia innego osadzonego, który znajdował się przykładowo na łóżku piętrowym. Także sama konstrukcja kącika sanitarnego – tworzyły go dwie ściany z płyty o wysokości co najmniej 1,20 m i wejście zasuwane zasłonką – nie zapewnia poszanowania godności osadzonych i ich prywatności oraz prawa do intymności.

Obowiązek zapewnienia właściwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności spoczywa na Państwie winno uczynić zadość współczesnym standardom ochrony praw człowieka. Fakt, że jednostka penitencjarna mieści się w budynku pochodzącym z końca XIX wieku nie zwalnia z tego obowiązku, choć okoliczność ta stanowi pewne utrudnienie. Z utrwalonego orzecznictwa sądów krajowych i europejskich wynika , ze odbywanie kary pozbawienia wolności w przeludnionych salach, z niewydzieloną toaletą i węzłem sanitarnym, z niewystarczającą liczbą łóżek i nieodpowiednią wentylacją może stanowić przejaw poniżającego traktowania, prowadzącego do naruszenia godności osób pozbawionych wolności. Na gruncie prawa polskiego żądanie zasądzenia zadośćuczynienia dochodzone jest na podstawie art. 24 w zw. z art. 448 k.c. jako naruszające dobra osobiste skazanego: godność i prawo do intymności (wyrok SN z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 13, z glosą N. Pawłowskiej, EPS 2008, nr 1, s. 47).

W judykaturze podkreśla się , że wymaganie zapewnienia przez państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych obowiązków demokratycznego państwa prawnego, wynikającym z norm prawa międzynarodowego. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167 i 169) każda osoba pozbawiona wolności musi być traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Zasady te zostały recypowane do polskiego porządku prawnego i wyrażone w art. 40, 41 ust. 4 i art. 47 Konstytucji RP (por. wyrok SN z dnia 2 października 2007 r., II CSK 269/07, OSNC-ZD 2008, nr C, poz. 75, oraz wyrok SN z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 486/09, LEX nr 599534).

W rozpoznawanej sprawie poza sporem jest, , że tzw. kąciki sanitarne w Zakładzie Karnym w (...) nie były w pełni zabudowane, a osoba korzystająca z takiego kącika nie miała zapewnionego poszanowania godności ,prywatności oraz prawa do intymności. Prawidłowo zatem przyjęto, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda nie zapewniając mu humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności w zakresie kącików sanitarnych.

W pozostałym zakresie , odmiennie niż zarzuca powód w swojej apelacji , prawidłowo przyjęto, że co prawda w Zakładzie Karnym w (...) panowały w okresie pobytu powoda surowe warunki, jednakże nie skutkowało to naruszeniem dobra, jakim jest godność osobista i cześć powoda. Oczywistym jest, że samo pozbawienie wolności i przebywanie wraz z innymi osobami w zamkniętym pomieszczeniu, stanowi znaczną dolegliwość ale nie należy zapominać, że pobyt w zakładzie karnym stanowi wykonanie prawomocnie orzeczonej wobec osadzonego kary za zawinione, bezprawne zachowanie. Jak ustalono w czasie osadzenia powoda w jednostce penitencjarnej zjawisko przeludnienia praktycznie nie istniało. Z przedstawionych dokumentów wynika, że pozwany zapewniał powodowi warunki odbywania kary zgodne z obowiązującymi przepisami. Cele były wystarczająco oświetlone i wyposażone w niezbędny sprzęt kwaterunkowy. Brakowało ciepłej wody w celach ale osadzeni mieli możliwość podgrzania wody grzałką lub też pobrania ciepłej wody za pośrednictwem oddziałowego.

Wentylacja grawitacyjna w celach była sprawna. Ponadto każda cela posiadała dające się otworzyć okno. Cele nie były zagrzybione, powłoki malarskie były odświeżane, chociaż zdarzały się drobne ubytki na ścianach i podłodze. Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika, że osadzeni otrzymują stosowne środki w celu utrzymania higieny osobistej i czystości w celach , korzystają z kąpieli oraz wymiany bielizny pościelowej i odzieży. Mają także możliwość podjęcia pracy, dokonywania zakupów w kantynie, mogą chodzić do kaplicy, korzystać ze spacernika, biblioteki, brać udział w programach edukacyjnych, na terenie jednostki działa radiowęzeł, organizowane są koncerty, konkursy oraz zawody sportowe. Zakład Karny zapewnia osadzonym bezpłatną pomoc medyczną oraz leki. Zasadnie zatem pozostałe warunki odbywania kary pozbawienia wolności przez powoda nie zostały uznane za niehumanitarne i uwłaczające godności powoda.

Odnosząc się do zawartego w obu apelacjach zarzutów kwestionujących wysokość zasądzonego na rzecz powoda zadośćuczynienia Sąd Apelacyjny stwierdza, że zarzuty te nie zasługują na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny zważa , że art. 448 k.c. stanowiący podstawę przyznania powodowi zadośćuczynienia pieniężnego nie zawiera żadnych wskazań dla ustalenia wysokości odpowiedniej jego sumy. Wysokość zadośćuczynienia przyznawanego na podstawie tego przepisu ma charakter ocenny, dlatego sądy w instancjach merytorycznych mają stosunkowo duży zakres swobody przy jego określeniu, co równocześnie ogranicza możliwość ingerencji w tę sferę przez sąd kasacyjny. Z tego względu skuteczne zakwestionowanie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia staje się możliwe tylko wówczas, gdy jego nieproporcjonalność do wyrządzonej krzywdy jest bardzo wyraźna, wręcz rażąca ( por. wyrok SN z dnia 18 lutego 2021 r. III CSKP 8/21). W przekonaniu Sądu Apelacyjnego ustalając wysokość należnego zadośćuczynienia Sąd Okręgowy prawidłowo uwzględnił charakter naruszonych dóbr (cześć, godność i prawo do intymności), czas trwania naruszenia (ponad 18 miesięcy) oraz związane z nim niedogodności. Słusznie uznano, że kwota 8000 zł stanowi właściwą rekompensatę za doznaną krzywdę. Zasądzona kwota jest adekwatna do rozmiaru naruszenia , stanowi odczuwalną ekonomicznie wartość, która powinna zrekompensować krzywdę powoda. Nie prowadzi natomiast do wzbogacenia powoda i nie stanowi nadmiernej represji w stosunku do strony pozwanej. Z cała pewnością wysokość zasądzonej kwoty zadośćuczynienia nie jest rażąco nieproporcjonalna do zakresu wyrządzonej krzywdy.

Mając to wszystko na uwadze apelacje obu stron jako pozbawione uzasadnionych podstaw prawnych podlegały oddaleniu.

Zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Rybniku odpowiada prawu i ma uzasadnienie w prawidłowo ocenionym stanie faktycznym.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art.385 k.p.c. orzeczono , jak na wstępie.

Na wysokość przyznanego pełnomocnikowi powoda wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu w postępowaniu apelacyjnym składają się kwoty: 4050 zł za sporządzoną apelację , 1200 za sporządzoną odpowiedź na apelację strony pozwanej powiększone o podatek VAT ( § 2 pkt 4,6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz.1800).

SSA Irena Piotrowska