Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca Sędzia SA Barbara Konińska

Protokolant: Katarzyna Macoch

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2024 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. Ł.

przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej
w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Rybniku

z dnia 11 lipca 2022 r., sygn. akt I C 1576/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2) w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 316 795,95 (trzysta szesnaście tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt pięć 95/100) złotych od dnia 24 kwietnia 2020 r. do dnia
6 marca 2024 r. i oddala powództwo o zapłatę w pozostałym zakresie;

2.  oddala apelację pozwanej;

3.  oddala apelację powoda w pozostałym zakresie;

4.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Konińska

V ACa 587/22

UZASADNIENIE

Powód J. Ł. złożył pozew przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W., w którym wniósł o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c., że umowa kredytu (...) nr (...) z dnia 7 kwietnia 2008 r., zawarta pomiędzy pozwaną i powodem - jest nieważna i tym samym nie wiąże powoda. Ponadto wniósł o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz 316 795,95 PLN z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa z tytułu nienależnego świadczenia wynikającego z nieważnie zawartej umowy kredytu.

Ewentualnie wnosił o ustalenie, że postanowienia umowne § 2 ust. 1, § 11 ust. 1 i 2 pkt. l, 1 pkt. 14, § 4 ust. l-3, § 21, § 22 ust. 2 pkt. 1 umowy są nieważne i nie wiążą go oraz
o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz 73 735,89 PLN z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa z tytułu nienależnie pobranego przez pozwaną świadczenia pieniężnego w związku z zastosowaniem niedozwolonych klauzul denominacyjnych.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa. Zaprzeczyła temu, że umowa kredytu jest sprzeczna z przepisami prawa polskiego lub wspólnotowego, czy
z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Zdaniem pozwanej nie zachodzą przesłanki do uznania umowy kredytu za nieważną, bądź bezskuteczną względem strony powodowej. Pozwana zarzuciła, że nieprawdą jest, że umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone, że jej warunki nie były ustalane indywidualnie ze stroną powodową, kursy walut stosowane przez pozwaną były ustalone swobodnie, jednostronnie, w oderwaniu od realiów rynkowych, że pozwana nie udzieliła stronie powodowej rzetelnej i wyczerpującej informacji dotyczącej umowy kredytu, w tym w szczególności odnośnie ryzyka kursowego.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 lipca 2022 r. Sąd Okręgowy w Rybniku I C 1576/20 ustalił, że umowa kredytu (...) numer (...) z dnia 7 kwietnia 2008 r. zawarta między stronami jest nieważna (punkt 1.); oddalił żądanie zapłaty w całości (punkt 2.); zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 11 817 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 3.).

Sąd Okręgowy ustalił następujące fakty:

Powód J. Ł. w dniu 7 kwietnia 2008 r. zawarł z pozwanym bankiem umowę kredytu (...) nr (...). Celem udzielonego kredytu była budowa domu jednorodzinnego wraz z garażem w G..

Według rozdziału 1 Definicji pojęć Tabela kursów jest to Tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w (...) SA oraz na stronie internetowej (...) SA. Zgodnie z § 4 ust. l umowy kredyt jest wypłacany: w walucie wymienialnej - na finansowanie zobowiązań Kredytobiorcy poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, w walucie polskiej - na finansowanie zobowiązań
w Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów (ust. 2). W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu, stosuje się, kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów (ust.3). Spłata zadłużenia Kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącania przez (...) SA wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu, z wierzytelnościami pieniężnymi Kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku ROR, rachunku walutowym, rachunku technicznym, prowadzonych przez (...) SA. Kredytobiorca wyraża zgodę na potrącanie, o którym mowa w ust. 1. Potrącanie, o którym mowa w ust. 1, będzie dokonywane w terminie, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, w wysokości wynikającej z zawiadomienia (§ 21 ust. 1-3). W przypadku dokonywania spłat zadłużenia Kredytobiorcy z ROR, rachunku walutowego lub rachunku technicznego, Kredytobiorca jest zobowiązany do zapewnienia w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, środków pieniężnych w wysokości co najmniej równej racie spłaty kredytu. W przypadku dokonywania spłat zadłużenia Kredytobiorcy z ROR — środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, według aktualnej Tabeli kursów (§ 22 1 i 2 umowy).

W okresie od 6/2008 do 10/2019 5.2011 r. do 1.09.2020 r. powód uiścił na rzecz pozwanego Banku kwotę 316 795,95 zł, w tym kapitału 214 141,21 zł i odsetek 102 654,74 zł. Do dnia dzisiejszego do banku powód wpłacił kwotę 470 000 zł. Do zapłaty z tytułu zwrotu kapitału na rzecz banku pozostało 200 000 zł.

Przed podpisaniem umowy odbyły w banku jedno lub najwyżej dwa spotkania. Wszystkie sprawy były załatwiane przez telefon. Powód całkowicie zaufał doradcy bankowemu w sprawie kredytu. Sporo czasu spędził z doradcą bankowym na omawianiu umowy. Zapewniano go, że ryzyko frankowe jest minimalne i że kredyt frankowy jest najlepszy. Kredyt został wypłacony w polskich złotych. Nie informowano powoda o tabeli kursowej banku ani o sposobie ustalanie kursu w tych tabelach. Obecnie rata kredytu wzrosła z 1500 do 4000 zł.

Sąd Okręgowy na zasadzie art. 235 ^{( 2)} pkt. 2 k.p.c. pominął dowód z zeznań świadków J. D. i A. J. oraz dowód z opinii biegłego zawnioskowany przez strony.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo w zasadniczej części zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd I instancji w pierwszej kolejności rozważył kwestię dotyczącą nieistnienia stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy zawartej dnia 7 kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy przywołał art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo Bankowe i wskazał, że kwota i waluta kredytu, są jednymi z essentialia negotii umowy kredytu i muszą być w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości określone przez strony umowy. Wobec powyższego, umowa kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut oraz zasad przeliczania na walutę. Kredytobiorca już na etapie samej umowy kredytowej powinien być odpowiednio poinformowany przez bank o istotnych dla niego zasadach związanych ze spłatą kredytu. Kredytobiorca może przy tym spłacać raty kapitałowo-odsetkowe albo w walucie, do której kredyt został denominowany lub indeksowany albo w walucie polskiej, po uprzednim przeliczeniu raty wyrażonej w walucie, do której kredyt denominowano lub indeksowano, według kursu wymiany waluty z dnia płatności raty. Sąd Okręgowy wskazał, że stronie powodowej kredyt został wypłacony w walucie polskiej i w takiej też walucie spłacano raty.

Jak wskazał dalej Sąd Okręgowy, stosownie do art. 353 § 1 k.c., zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Natomiast po myśli art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istotą umowy jest zatem złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli, których treść określa prawa i obowiązki stron. Umowa powstaje, gdy zostanie uzgodniony katalog istotnych dla danej umowy obowiązków stron i odpowiadających im uprawnień. W konsekwencji, nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony co w sposób oczywisty byłoby sprzeczne z naturą umowy.

Jak wywiódł dalej Sąd I instancji zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest zaś jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny. Postanowieniem indywidualnie uzgodnionym w myśl przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c. nie jest postanowienie, którego treść konsument mógł negocjować, lecz takie postanowienie, które rzeczywiście powstało na skutek indywidualnego uzgodnienia. Okoliczność, iż konsument znał i rozumiał treść postanowienia oraz zgodził się na wprowadzenie go do umowy nie stoi na przeszkodzie uznaniu, iż nie zostało ono indywidualnie uzgodnione, jeśli jego treść nie została sformułowana w toku negocjacji z konsumentem.

Jak wyjaśnił Sąd I instancji w doktrynie i orzecznictwie powszechnie już przyjmuje się, że odwołanie się do kursów walut zawartych w tabeli kursów i ogłaszanych w siedzibie banku narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień
i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego oraz, że prawo banku do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian stosowanych kursów walutowych świadczy o braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, które uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Abuzywnego charakteru tych klauzul nie ujmuje twierdzenie pozwanej, że stosowane przez nią kursy walut kalkulowane były w oparciu o czynniki obiektywne, ani ustalenie, że kursy CHF stosowane przez pozwaną nie odbiegały istotnie od kursów stosowanych przez imię Banki komercyjne i od średniego kursu NBP, ani nawet ustalenie, że ogólny koszt kredytu udzielonego na warunkach przewidzianych w umowie nie odbiegał od kosztów kredytu w tożsamej wysokości, który udzielony byłby według warunków przewidzianych dla kredytów złotówkowych. Okoliczności te nie zmieniają bowiem faktu, że kursy walut były kształtowane jednostronnie przez pozwany bank. Znamiennym jest również, fakt, iż bank stosował inny rodzajowo kurs CHF przy przeliczaniu wartości wypłaconego kredytu (kurs kupna), a odmienny przy obliczaniu wartości raty spłaty kredytu (kurs sprzedaży), mimo, że między stronami umowy nie dochodziło do żadnej transakcji wymiany walut, zaś sam kredyt został wypłacony w złotych polskich.

Jak wskazał Sąd Okręgowy pomiędzy stronami umowy zakłócona została równowaga kontraktowa, albowiem treść kwestionowanych postanowień umożliwiała bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku. Waloryzacja rat kredytu udzielonego na podstawie umowy o kredyt hipoteczny odbywała się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego, będące jego wewnętrznym dokumentem i to uprawnienie banku do określania wysokości kursu CHF nie doznawało żadnych formalnie uregulowanych ograniczeń. Kwestionowane klauzule waloryzacyjne zawarte zostały we wzorcu umowy sporządzonym przez pozwaną. Ciężar wykazania, iż klauzule były indywidualnie uzgodnione z powodami spoczywał na stronie pozwanej jako wywodzącej z tego twierdzenia skutki prawne. Zdaniem Sądu I instancji strona pozwana w żadnym zakresie tego nie dowiodła. Sam fakt wyboru jednego spośród gotowych wzorców umów kredytowych nie stanowi jeszcze o możliwości przyjęcia, iż umowa była indywidualnie negocjowana. Z doświadczenia życiowego wynika, że w zakresie umów kredytu indywidualnemu uzgodnieniu ewentualnie podlegają: kwota kredytu, wysokość oprocentowania, marża banku, czy prowizja za udzielenie kredytu, ewentualnie sposób zabezpieczenia kredytu.

Ponadto, strona powodowa zawarła umowę jako konsument. Badając, czy klauzula umowy rażąco narusza interesy konsumenta, Sąd Okręgowy wziął pod uwagę podstawowe kryterium ocenne w prawie umów, a mianowicie równowagę kontraktową, którą należy rozumieć jako ukształtowanie praw i obowiązków stron stosunku obligacyjnego, które oznacza ich nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta. Dokonując oceny postanowień spornej umowy Sąd I instancji doszedł do wniosku, iż zabrakło w umowie precyzyjnego wskazania sposobów przeliczenia waluty zobowiązania (z PLN na CHF) czy wysokości rat kapitałowo- odsetkowych do uiszczania których zobowiązany został powód.
W konsekwencji, tak ukształtowane postanowienia umowne, dawały pozwanemu bankowi,
a więc stronie mającej ekonomiczną przewagę, uprawnienie do kształtowania według swojego uznania zakresu obowiązków kredytobiorcy. Tabela kursów była bowiem kształtowana
w sposób jednostronny i dowolny. Odwołanie się do tabeli ustalanej przez bank jako jedynego źródła informacji o wysokości kursu waluty obcej stosowany w umowie, w sytuacji gdy powód nie miał żadnej możliwości weryfikacji rażąco godzi w interesy konsumenta, wykorzystuje brak specjalistycznej wiedzy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. Postanowienia umowne o takiej treści, zawarte w umowie kredytu, niewątpliwie naruszają równowagę kontraktową stron umowy.

Sąd Okręgowy stwierdził, że nie można też zgodzić się z argumentami pozwanej, że zawarte w umowie klauzule zostały indywidualnie uzgodnione z powodami. Za indywidualnie uzgodnione można uznać bowiem jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Te zaś okoliczności nie zostały wykazane. W wyrokach z 29 października 2019r., IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019r., II CSK 438/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, mającej daleko idące konsekwencje dla egzystencji konsumenta, mechanizmu działania kursowego wymaga szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy w związku z czym obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywanych regularnych spłat. Obowiązek informacyjny określany jest nawet jako „ponadstandardowy”, mający dać konsumentowi pełne rozeznanie co do istoty transakcji.

Sąd Okręgowy podkreślił również, że brak możliwości zrozumienia umowy kredytowej nie może obciążać konsumenta, wbrew stanowisku pozwanej. Działanie banku jako profesjonalisty wymagało wskazania nie tylko korzyści płynących z udzielonego kredytu, ale również uświadomić konsumenta o ryzyku związanym z przedmiotowym kredytem. Obowiązek informacyjny nie powinien się ograniczać do enigmatycznej informacji
o możliwości zmiany kursu waluty obcej, ponieważ jest to wiedza powszechna. Pozwana powinna na podstawie konkretnych postanowień zaproponowanej umowy wyjaśnić konsumentowi m.in. wpływ zmiany kursu na wysokość rat, pozostałego do spłaty zadłużenia.

Jak wskazał Sąd I instancji z przyczyn wskazanych wyżej uznać należy, iż sporne postanowienia mają charakter niedozwolony.

W ocenie Sądu Okręgowego umowa łącząca strony nie może istnieć po wyeliminowaniu z niej niedozwolonych klauzul. Ich usunięcie spowoduje bowiem zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Unieważnienie klauzul kwestionowanych przez powoda prowadzi bowiem do zniesienia mechanizmu waloryzacji oraz różnic kursów walutowych jak też faktycznie do zaniknięcia ryzyka kursowego co jest bezpośrednio związane z waloryzacją kredytu do waluty. Eliminacja takiej klauzuli prowadzi do zmiany charakteru głównego przedmiotu umowy co finalnie byłoby sprzeczne z naturą tegoż zobowiązania. Jak wcześniej wskazano, postanowienie to należało zakwalifikować jako odnoszące się do głównych świadczeń stron, zaś po jego wyeliminowaniu powstałby problem wykonywania umowy, tj. wyliczania rat kapitałowo-odsetkowych, jak również ustalenia kwoty kredytu do spłaty.

Wobec powyższego orzeczono jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

Sąd Okręgowy oddalił żądanie zapłaty w całości. Uznał, że roszczenie powoda jest przedwczesne. Ocenił, że jest niezasadne w świetle przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdyż do takiego wzbogacenia po stronie powoda nie doszło. Na podstawie umowy bank wypłacił kwotę 670 000 zł. Do dnia dzisiejszego do banku powód wpłacił kwotę 470 000 zł. Do zapłaty tytułem zwrotu kapitału na rzecz banku pozostało 200 000 zł. W tym przypadku zatem nie nastąpiło przesuniecie majątku po stronie powoda. Przesuniecie takie nastąpiło po stronie banku. Bankowi przysługuje do zapłaty tytułem kapitału 200 000 zł. Dopóki ta zapłata nie nastąpi roszczenie powoda w tym zakresie jest przedwczesne.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., obciążając nimi w całości przegrywającą sprawę stronę pozwaną.

W apelacji od powyższego wyroku powód zaskarżył go w zakresie punktu 2) zarzucając mu naruszenie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. oraz art. 405 k.c. w zw. z art. 455 k.c. i art. 498 § 1 k.c.

W oparciu o te zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 2) poprzez zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 316 795,95 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz o zwrot kosztów postępowania.

Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu I instancji zaskarżając go w punktach 1 i 3.

Pozwana zarzuciła naruszenie art. 235 ² § 1 pkt 2, 3, 4 i 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c.; art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego; art. 353 ¹ k.c.
w zw. z art. 58 § 1 k.c.; art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. oraz art. 385 ² k.c.; art. 385 ¹ § 1 k.c.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów procesu za obie instancje. Wniosła także w trybie art. 380 k.p.c. o dopuszczenie dowodów
z zeznań świadków pominiętych przez Sąd I instancji.

Każda ze stron wniosła o oddalenie apelacji strony przeciwnej i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok podlegał zmianie.

Sąd Okręgowy ustalił prawidłowo fakty niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy,
a dokonana przezeń ocena materiału dowodowego nie narusza art. 233 § 1 k.p.c., nie uchybia zasadom logiki i doświadczenia życiowego. Wobec tego ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjął za w własne bez potrzeby ich ponownego powtarzania zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt. 1 k.p.c.

Sąd Apelacyjny przeprowadził dowody z zeznań świadków J. D. i A. M. pominięte uprzednio przez Sąd Okręgowy. Zeznania świadków niewiele wszakże wniosły dla rozstrzygnięcia sprawy z uwagi na to, że świadkowie nie pamiętali powoda, ani szczegółów udzielanych klientom banku pouczeń, ani też procedur bankowych obowiązujących w tym zakresie w poszczególnych latach.

Niezasadnymi okazały się zarzuty naruszenia prawa materialnego stawiane przez pozwaną w apelacji dotyczące naruszenia art. art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. oraz art. 385 ² k.c. i art. 385 ¹ § 1 k.c.

Wbrew zarzutom apelacji pozwanej, prawidłowo Sąd Okręgowy stwierdził stosując powyższe przepisy, że postanowienia umowy zakwestionowane przez powoda, w zakresie jakim przewidywały spłatę rat kredytowych przez powoda i zawierały klauzule ryzyka walutowego stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i art. 385 ² k.c.

Powód zawierając sporną umowę działał jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Jak wynikało to z treści wniosku kredytowego oraz umowy nieruchomość, której dotyczył kredyt miała służyć celom własnym powoda i dotyczyła nieruchomości przeznaczonej na cele mieszkaniowe – budowy domu z garażem na terenie Polski.

W tej sytuacji powód był także konsumentem w rozumieniu art. 2 b Dyrektywy nr 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29) (dalej: dyrektywy 93/13/EWG) zgodnie, z którym to przepisem „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych tą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem. Pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 ma charakter obiektywny
i jest niezależne od konkretnego zasobu wiedzy, jaki może mieć dana osoba, czy też od posiadanych przez nią w rzeczywistości informacji. Przy badaniu tej przesłanki uwzględnia się w szczególności brzmienie tej umowy, czy kredytobiorcę można zakwalifikować jako „konsumenta”, a także charakter towaru lub usługi będących przedmiotem rozpatrywanej umowy, które to okoliczności mogą wykazać cel nabycia tego towaru lub tej usługi (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 września 2015r., C-110/14).

Przepisy art. 385 ^{( 1)} – art. 385 ^{( 3)} k.c. stanowią implementację do prawa polskiego dyrektywy 93/13/EWG. Zgodnie z treścią art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. spod kontroli przewidzianej
w art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. wyłączone są postanowienia określające główne świadczenia stron, ale tylko wówczas, gdy sformułowane zostały jednoznacznie. Kwestionowane postanowienia – klauzule denominacyjne (waloryzacyjne) określały główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 2 zd. 2 k.c. Pojęcie głównych świadczeń stron wiązać należy z ustawowo określonymi elementami przedmiotowo istotnymi wyróżniającymi dany typ umowy nazwanej ( essentialia negotii). W przypadku umowy o kredyt z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy przez strony (t.j. Dz.U. z 2002r., Nr 72, poz. 665 ze zm.) wynika, że tak rozumianymi głównymi świadczeniami stron są: po stronie kredytodawcy - oddanie do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej na oznaczony czas z przeznaczeniem na oznaczony w umowie cel, a po stronie kredytobiorcy – wykorzystanie udostępnionej mu kwoty kredytu zgodnie z umówionym celem, zwrot kwoty kredytu, zapłata odsetek kapitałowych i prowizji. Natomiast w przypadku umów o kredyt denominowany do waluty obcej, zawarta w tych umowach klauzula waloryzacyjna służąca ustaleniu wysokości poszczególnych rat ustalanych według kursu sprzedaży CHF, w rezultacie służy ustaleniu kwoty, którą kredytobiorca ma zwrócić bankowi. Określa więc ona - i to w sposób bezpośredni - główne świadczenie kredytobiorcy wynikające z umowy kredytu, czyli kwotę podlegającą zwrotowi tytułem spłaty kredytu. W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE na gruncie dyrektywy 93/13/EWG przyjmuje się, że tego typu klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu (zob. wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18; wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r., Dunai, C-118/17).

Zgodnie zaś z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. za niedozwolone postanowienia umowne uznane mogą być tylko te postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie
z konsumentem. W myśl art. 385 ¹ § 4 k.c., ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Stosownie natomiast do art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przepis art. 385 ¹ § 3 zd. 2 k.c. konstruuje wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Za indywidualnie uzgodnione można uznać jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. W celu ustalenia, czy konkretne postanowienie umowne należy kwalifikować jako nieuzgodnione indywidualnie należy zbadać, czy konsument miał na treść danego postanowienia rzeczywisty wpływ (art. 385 ¹ § 3 k.c.). To zwykle nie będzie miało miejsca w przypadku postanowień umowy przyjętych z wzorca zaproponowanemu konsumentowi przez przedsiębiorcę. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy w związku z tym wykazanie, że konsument wiedział o treści klauzuli, a nawet że strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie.

W przypadku kredytu, którego wartość określona jest w walucie obcej zawsze występują dwa ryzyka zarówno dla kredytobiorcy jak i dla banku. Są to ryzyko wzrostu lub obniżenia kursu waluty oraz ryzyko wzrostu lub obniżenia wysokości oprocentowania udzielonego kredytu. Istota kredytu wyrażonego w walucie obcej polega więc na tym, że kurs waluty może ulegać zmianom, zwłaszcza gdy spłata kredytu ma następować przez bardzo wiele lat. Przy tym wbrew zarzutom pozwanej w przypadku powoda bank nie wypełnił obowiązku informacyjnego dotyczącego uświadomienia go o ryzyku walutowym.

Szablonowe pouczenie konsumenta o ryzyku kursowym nie spełnia wymogów należytej informacji. Bank nie przedstawił kredytobiorcy informacji, symulacji, dokumentów, które pozwoliłyby mu oszacować prawdopodobną skalę wzrostu kursu waluty w okresie wieloletnim stosownie do czasu, jaki obejmowała umowa. Nie przedstawiono mu informacji historycznych z wielu lat, które w długoterminowym okresie wyjaśniałyby, jak wzrost kursu może wpłynąć na wysokość obciążenia oraz na całkowity koszt kredytu. Powinno to dotyczyć informacji, które uzmysławiałyby konsumentowi, jakie czynniki decydowały o wartości waluty zarówno przy jej wypłacie, jak i spłacie, i możliwość oceny i jakie mogą przynieść konsekwencje dla wysokości zobowiązania kredytobiorcy w wymiarze wieloletnim. Pozwana będąc profesjonalistą nie wykazała by przedstawiła kredytobiorcy informacje o wcześniej zanotowanych maksimach kursowych i ich zmienności. Nawet rozważny konsument, nie posiada ani specjalistycznej wiedzy ekonomicznej, ani umiejętności jej profesjonalnego zastosowania a przy ocenie ryzyka kursowego opiera się na informacji z banku.

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W § 4 ust. 1 pkt 2 i ust 2. umowy stron postanowiono, że kredyt jest wypłacany
w walucie polskiej na sfinansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej i w przypadku jego wypłaty w tej walucie stosuje się kurs kupna dewiz obowiązujący w banku w dniu realizacji zlecenia płatniczego według aktualnej tabeli kursów. W § 22 ust. 2 pkt. 1 umowy stron, postanowiono, że potrącanie środków z rachunku w walucie polskiej następuje
w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej,
w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującej
w banku w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz według aktualnej tabeli kursów. Przy tym wskazano w jej treści numer rachunku powoda, co wynika z § 7 CSU umowy. Bezspornym było, że z powodem nie uzgadniano w żaden sposób brzmienia tejże tabeli i na jej tworzenie powód nie miał żadnego wpływu.

Klauzule waloryzacyjne w umowie stron nie zostały wobec tego sformułowane
w jednoznaczny sposób. Odsyłały one do kursów wymiany określonych w tabelach, ustalanych jednostronnie przez bank. Przy tym w umowie nie oznaczono żadnych obiektywnych kryteriów, którymi pozwany bank miał się kierować przy ustalaniu kursów kupna i sprzedaży walut. W umowie nie przewidziano też żadnego mechanizmu pozwalającego kredytobiorcy na poznanie zasad ustalania przez bank kursów wymiany oraz ich weryfikację. W niniejszej sprawie pozwana nie wykazała indywidualnego uzgodnienia
z powodem postanowień umownych dotyczących odesłania do tabel tworzonych jednostronnie przez bank. Umowa zawarta została z wykorzystaniem gotowego wzoru.
W konsekwencji pozwana nie obaliła domniemania nieuzgodnienia indywidualnego klauzul zakwestionowanych przez powoda.

Nadto powyższe postanowienia umowne kształtowało prawa i obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
W jego treści nie wskazano obiektywnych, sprawdzalnych kryteriów czy czynników, które miałyby wpływać na sposób określenia przez bank kursów kupna i sprzedaży walut.
W konsekwencji prowadziło to do określenia wysokości zobowiązania jednostronnie przez bank. Tak określone postanowienie umowne stanowi zatem postanowienie naruszające dobre obyczaje, godzi bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron wobec tego, że prawo do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Bez znaczenia przy tym jest czy swoboda banku w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona przykładowo poprzez zastosowanie możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów.

W konsekwencji zakwestionowane przez powoda postanowienia umowne są w świetle art. 385 ¹ k.c. nieuczciwe, a przez to niedozwolone, gdyż dotyczą niejednoznacznie określonego świadczenia głównego, nie były indywidualnie uzgodnione, a ukształtowane nimi prawa i obowiązki stron rażąco naruszały interesy powodów jako konsumentów oraz pozostawały w sprzeczności z dobrymi obyczajami. Wobec tego powyższe postanowienia umowne należy uznać za niewiążące powoda zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 2 k.c.

Sąd Apelacyjny stwierdził także, iż bez zakwestionowanych przez powoda postanowień umownych umowa stron nie może obowiązywać w dalszym ciągu.

Sąd nie ma możliwości kreowania postanowień umownych, które mogłyby zastąpić niedozwolone klauzule. Sądy krajowe są bowiem zobowiązane do zaniechania stosowania nieuczciwego postanowienia umownego, aby nie wywierał on skutków wobec konsumenta, natomiast nie są uprawnione do nadawania mu nowej treści (zob. wyrok TS z 15 marca 2012 r., C-453/10, Perenicova i Perenic v. SOS Financ, SPOL. S R. O., ZOTSiS 2012, nr 3, poz.
I-144.).

Wbrew także zarzutom apelacji zakwestionowane postanowienia kształtowały prawa
i obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jak już wskazano wyżej w wypadku kwestionowanych przez powoda postanowień umownych odwołano się do tabeli kursów banku, które nie zostały
w umowie zdefiniowane. W ich treści nie wskazano obiektywnych, sprawdzalnych kryteriów czy czynników, które miałyby wpływać na sposób określenia przez bank kursów kupna
i sprzedaży walut. Tym samym prowadziło to do określenia wysokości zobowiązań powoda jednostronnie przez bank. W konsekwencji tak określone postanowienia umowne naruszają dobre obyczaje godząc w równowagę kontraktową stron. Prawo do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian uniemożliwiało przewidzenie przez konsumentów konsekwencji ekonomicznych zawartej umowy. Bez znaczenia przy tym jest okoliczność czy swoboda banku w ustaleniu kursu jest pełna, bądź też w jakiś sposób jest ograniczona (np. poprzez zastosowanie możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów).

W przypadku powoda, który nie tylko nieprawidłowo został pouczony o ryzyku kursowym a co więcej zachęcano go do zawarcia umowy informacjami o tym, że kredyt w CHF jest korzystniejszy od innych kredytów, klauzula ryzyka walutowego niezależnie od tego czy odsyła do tabel banku, czy też nie, jest w okolicznościach niniejszej sprawy postanowieniem niedozwolonym.

Za niewystarczające uznać przy tym należało oświadczenie powoda co do tego, że jest świadomy ryzyka związanego ze zmianą kursów walut i wynikających z tego konsekwencji sporządzone na wzorcu pozwanej. Rolą banku jako przedsiębiorcy i profesjonalisty było wyjaśnienie powodowi zasad, na jakich będzie ustalany kurs waluty obcej, że kursy te będą ustalane przez bank, w jaki sposób i na jakich zasadach. Powodowi będącemu konsumentem nie przedstawiono szczegółowej symulacji zmiany kursu CHF na przestrzeni czasu i nie wyjaśniono odpowiednio ryzyka kursowego. Przeciwnie, powód był zapewniany
o zaletach tego rodzaju kredytu. W efekcie przekazane mu informacje nie obrazowały skali możliwego wzrostu zadłużenia kredytowego i możliwych konsekwencji ekonomicznych zaciągniętego wieloletniego zobowiązania. W tej sytuacji nie można czynić powodowi zarzutu, że poszukiwał kredytu, na jak najdogodniejszych dla siebie warunkach.

Nadto wbrew zarzutom pozwanej oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. W konsekwencji to w jaki sposób była ona późnej wykonywana nie ma żadnego znaczenia (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2019r., sygn. III CZP 29/17). W tej sytuacji bez znaczenia dla rozstrzygnięcia był zarzut pozwanej, że wysokość kursów walut w tabelach kursowych kształtowana była zgodnie z mechanizmami rynkowymi.

W konsekwencji prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że zakwestionowane przez powoda postanowienia umowne są w świetle art. 385 ¹ k.c. nieuczciwe, a przez to niedozwolone, gdyż dotyczą niejednoznacznie określonego świadczenia głównego, nie były indywidualnie uzgodnione, a ukształtowane nimi prawa i obowiązki stron rażąco naruszały interesy konsumenta oraz pozostawały w sprzeczności z dobrymi obyczajami. Wbrew zarzutom pozwanej tym samym Sąd Okręgowy nie naruszył powyższego przepisu.

Powoływany przez pozwaną przepis art. 358 § 2 k.c. odwołujący się do kursu średniego NBP nie obowiązywał w chwili zawierania umowy przez strony. Zasadą zaś jest stosowanie przepisów prawa materialnego z daty dokonania czynności prawnej (art. 3 k.c.). Wobec tego przepis ten nie mógł zostać w niniejszym przypadku zastosowany przez Sąd do umowy stron zastępując abuzywne postanowienia umowy. Nie mogło dojść do zastąpienia kursów z tabeli kursów, kursem średnim NBP także na podstawie art. 56 k.c. oraz art. 65 k.c., które to przepisy stanowią przepisy o charakterze ogólnym i odsyłają do zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów co byłoby niezgodne z celem Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Powód wprost sformułował w pozwie żądanie ustalenia nieważności zawartej umowy kredytowej. Pouczony o konsekwencjach takowego rozstrzygnięcia swoje żądanie podtrzymał. Wobec tego uznać należało, że po usunięciu klauzul abuzywnych, nie można wypełnić tak powstałej luki i cała umowa nie może wiązać stron. Skoro zakwestionowane postanowienia umowne dotyczą głównych świadczeń stron i zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, to ich usunięcie ze skutkiem ex tunc powoduje, że brak jest określenia
w umowie jej essentialia negotti przewidzianych w art. 69 Prawa bankowego. To zaś uzasadnia jednoznacznie stwierdzenie, że umowa jest nieważna.

Także wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U, nr 165, poz. 984), czyli tzw. ustawy antyspreadowej nie mogło wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Ustawą tą wprowadzono nowe przepisy: art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz ust. 3 i art. 75b w Prawie bankowym, które mają zastosowanie także do umów zawartych przed wejściem w życie wspomnianej ustawy w odniesieniu do niespłaconej jeszcze części kredytu (art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r.). Jednakże wejście w życie wskazanej ustawy nie zmieniło tego, że w zapisach umowy kredytu zawartej z powodami poprzestano na odwołaniu się do tabel kursów walut, nie określono szczegółowo mechanizmów ich ustalania, pozbawiając tym samym kredytobiorców możliwości oceny wysokości swojego zobowiązania wobec banku.

W związku z powyższym niezasadnymi okazały się stawiane zaskarżonemu wyrokowi zarzuty naruszenia art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego oraz art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c.

Wskazać przy tym należy, że powód mimo sformułowanego w treści pozwu również żądania zapłaty ma interes prawny w ustaleniu nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. Umowa zawarta przez strony stanowi długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Wobec tego jedynie wyrok rozstrzygający o powództwie o ustalenie jest w stanie trwale usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami w związku ze sporną umową kredytu, przy uwzględnieniu, że nie upłynął jeszcze okres, na jaki umowa ta została zawarta. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, ale przede wszystkim o braku obowiązku spełnienia na rzecz pozwanego banku przyszłych świadczeń, a więc na zaprzestaniu spłat kolejnych rat kredytu. Ma też znaczenie dla ustanowionych zabezpieczeń spłaty kredytu.

Stwierdzenie nieważności umowy powoduje, że świadczenie spełnione
w wykonaniu nieważnego zobowiązania jest – co do zasady – świadczeniem nienależnym. Wobec tego podlega ono zwrotowi jako korzyść majątkowa uzyskana bezpodstawnie kosztem świadczącego zgodnie z art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. bez konieczności ustalania
z urzędu wysokości świadczeń drugiej strony stosunku umownego. W wypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu dokonywane przez kredytobiorców płatności na poczet spłaty wykorzystanego kredytu są świadczeniami nienależnymi. Świadczeniem nienależnym jest również wypłata kapitału kredytu przez pozwany bank. Okoliczność, że oba te świadczenia winny zostać zwrócone nie oznacza jeszcze by Sąd miał możliwość orzekania o zwrocie świadczenia stronie, która nie zgłosiła w tym zakresie stosownego żądania, czy dokonywania w tym zakresie jakichkolwiek potrąceń wzajemnych świadczeń z urzędu. Samo zaś spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego zgodnie z art. 410 k.c. Zobowiązanie kredytobiorcy oraz zobowiązanie banku zwrotu spełnionych świadczeń są od siebie niezależne, co wynika z teorii dwóch kondykcji (zob. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20). W konsekwencji powyższego wobec nieważności umowy kredytowej, przedmiotem roszczenia restytucyjnego powoda mogło być żądanie zwrotu wszystkich wpłaconych przez niego na rzecz pozwanej kwot.

Powód takowe roszczenie zgłosił domagając się zasądzenia od pozwanej na jego rzecz kwoty wskazanej w pozwie. Wobec tego jego roszczenie było co do zasady uzasadnione
w świetle powołanych przepisów prawa materialnego i znajdującej zastosowanie na ich gruncie teorii dwóch kondykcji.

Pozwana w toku postępowania apelacyjnego zgłosiła zarzut zatrzymania /k. 434-435 akt/ powołując się na złożone powodowi pismem z dnia 26 września 2023 r. oświadczenie materialnoprawne o skorzystaniu z prawa zatrzymania na podstawie art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. /k. 436 akt/ doręczone powodowi wraz z pełnomocnictwem o charakterze materialnoprawnym /k. 436-442 akt/.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 14 grudnia 2023 r.
C-28/22 orzekł, iż art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą, w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę
z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania zobowiązania umownego po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych jemu w wykonaniu tej umowy (por. pkt 87 oraz pkt 3 sentencji). Pozwanej zaś przysługiwał dalej idący środek prawny w postaci potrącenia i zgłoszenia zarzutu potrącenia. Czyni to niezasadnym uwzględnienie zarzutu zatrzymania w jakimkolwiek zakresie.

Pozwana nadto w toku postępowania apelacyjnego zgłosiła zarzut spełnienia świadczenia, co nastąpiło w wyniku dokonania przez powoda skutecznego potrącenia przysługujących mu należności z należnościami pozwanej.

O ile wzajemność umowy kredytu (art. 487 § 2 k.c.) początkowo wzbudzała wątpliwości, obecnie przyjmuje się że świadczenie przez kredytobiorcę z tytułu odsetek
i prowizji jest odpowiednikiem świadczenia banku polegającego na oddaniu do dyspozycji na czas oznaczony określonej kwoty pieniężnej (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2017 roku, sygn. akt II CSK 281/16, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 422/10). Przyjęcie, że umowa kredytu jest umową wzajemną, warunkuje możliwość skutecznego zgłoszenia zarzutu potrącenia. Potrącenie następuje przez jednostronne oświadczenie woli złożone drugiej stronie (art. 498 § 1 k.c.). Oświadczenie o potrąceniu ma materialnoprawny charakter i stanowi wyraz skorzystania z przyznanego wierzycielowi uprawnienia kształtującego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 361/05, OSNC 2006/11/189, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., III CZP 58/07, OSNC 2008/5/44).

Pozwana wytoczyła przeciwko powodowi pozew m.in. o zapłatę kwoty 686 329,74 zł
udzielonej powodowi w wyniku zawarcia spornej umowy kredytowej w sprawie I C 22/24 Sądu Okręgowego w Rybniku /pozew jak wyżej – k. 3-24 akt I C 22/24 Sądu Okręgowego
w Rybniku/. Odpis pozwu w tejże sprawie doręczony został powodowi 2 lutego 2024 r. /zwrotne potwierdzenie odbioru – k. 31 akt I C 22/24 Sądu Okręgowego w Rybniku/. Doręczenie pozwu zastąpiło wezwanie do zapłaty czyniąc wymagalnym świadczenie kondykcyjne banku zgodnie z art. 455 k.c. z dniem 2 lutego 2024 r.

Pismem z dnia 23 lutego 2024 r. powód wezwał pozwaną do uiszczenia na jego rzecz kwot 83 600 PLN i 1052,86 CHF z tytułu nienależnie pobranych środków w związku
z nieważnością umowy wyznaczając pozwanej termin 3 dni na ich uiszczenie /pismo jak wyżej – k. 86 akt I C 22/24 Sądu Okręgowego w Rybniku/. Wezwanie to zostało doręczone pozwanej w dniu 27 lutego 2024 r. /śledzenie przesyłek - k. 88 akt I C 22/24 Sądu Okręgowego w Rybniku/.

W konsekwencji zgodnie z art. 455 k.c. roszczenie kondykcyjne powoda o zwrot kwot 83 600 PLN i 1052,86 CHF stało się wymagalne po upływie zakreślonego w wezwaniu terminu, tj. z dniem 2 marca 2024 r.

Pismem z dnia 8 marca 2024 r. powód podtrzymał zgłoszony w odpowiedzi na pozew zarzut potrącenia kwot:

a.  316 795,95 zł z tytułu nienależnie spełnionego na rzecz pozwanej świadczenia
w postaci rat kapitałowo – odsetkowych uiszczonych od czerwca 2008 r. do października 2019 r., czyli o należność objętą powództwem w niniejszej sprawie,

b.  88 348,29 zł, stanowiącą sumę 83 600 zł oraz równowartości 1052,86 CHF z tytułu nienależnie spełnionego na rzecz pozwanej świadczenia w postaci rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych w CHF i PLN za okres od listopada 2019 r. do października
2023 r. włącznie, przeliczonej według średniego kursu NBP z 1 marca 2024 r., tj. 4,5099.

/pisma jak wyżej – k. 36-50, 94-95 akt I C 22/24 Sądu Okręgowego w Rybniku/

Pozwana otrzymała oświadczenie o potrąceniu złożone przez powoda w dniu 6 marca 2024 r. /oświadczenie pozwanej z dnia 19 marca 2024 r. – k. 446 akt/.

Przepis art. 498 § 1 k.c. określa tzw. warunki pozytywne potrącenia. Według tego przepisu, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. W piśmiennictwie, jak również orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 362/02), przyjmuje się, że pomimo treści art. 498 k.c. wymagającego do potrącenia, aby wymagalne były obie potrącane ze sobą wierzytelności, wystarczy, aby wymagalna była wierzytelność potrącającego. Brak wymagalności wierzytelności wzajemnej nie jest przeszkodą do potrącenia wówczas, gdy potrącający, jako dłużnik, mógłby ją zaspokoić. Wskutek potrącenia, jak stanowi art. 498 § 2 k.c., obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Oświadczenie o potrąceniu, które zostanie złożone drugiej stronie, ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.). Potrącenie staje się możliwe wówczas, gdy powstaje tzw. stan potrącalności, tj. w dacie, w której ziszczają się przesłanki pozytywne potrącenia określone w art. 498 § 1 k.c. przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych potrącenia, w tym określonych w art. 505 k.c. Z tą bowiem chwilą jeden
z wzajemnych wierzycieli nabywa uprawnienie do dokonania czynności potrącenia, a skutki wykonania tego uprawnienia cofają się do chwili powstania stanu potrącalności. Innymi słowy, w razie późniejszego, niż w chwili powstania stanu potrącalności, złożenia oświadczenia o potrąceniu z mocy prawa następują takie skutki prawne, jakby oświadczenie
o potrąceniu zostało złożone przez uprawnionego do tego wierzyciela w chwili powstania stanu potrącalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CK 152/02, nie publ.). Umorzenie wierzytelności będących przedmiotem potrącenia powoduje wygaśnięcie praw akcesoryjnych wobec tych wierzytelności. Od chwili wystąpienia retroaktywnego skutku wynikającego z art. 498 § 2 w zw. z art. 499 k.c., tj. od dnia powstania stanu potrącalności, za niebyłe uznać należy te skutki prawne, które wynikały z założenia istnienia wierzytelności, następnie umorzonych wskutek potrącenia. Dotyczy to w szczególności naliczanych odsetek za opóźnienie lub zwłokę za okres po dniu powstania stanu potrącalności od tej części każdej z wierzytelności wzajemnych, które uległy z tą chwilą umorzeniu. Skutek ten nie dotyczy jedynie tych odsetek od obu umorzonych wierzytelności należnych do chwili powstaniu stanu potrącalności (wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2014 r., V CSK 242/13).

Oświadczenie o potrąceniu może być składane poza postępowaniem toczącym się
z powództwa wierzyciela wzajemnego i podlega ogólnym przepisom co do sposobu i chwili złożenia (art. 60 i 61 k.c.). Jeżeli zostanie złożone skutecznie, ze względu na skutek umarzający, tworzy nową treść stosunku prawnego między stronami. W razie dojścia do procesu o roszczenie wierzyciela wzajemnego, obrona pozwanego nie może polegać na podniesieniu zarzutu potrącenia, lecz zarzutu nieistnienia roszczenia powoda ze względu na umorzenie wierzytelności przed wszczęciem procesu (postanowienie Sądu Najwyższego z 29 września 2023 r., I CSK 5/23).

Pozwana biorąc pod uwagę oświadczenie złożone przez powoda nie składa zarzutu potrącenia w rozumieniu art. 203 ¹ k.p.c., który to zarzut w rozumieniu tego przepisu dotyczy osoby, która złożyła oświadczenie o potrąceniu. Pozwana powołuje się wyłącznie na skutek umarzający oświadczenia złożonego przez powoda. Skutek ten Sąd Apelacyjny musi zatem uwzględnić wobec zmiany stosunku prawnego między stronami zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c.

Powód w konsekwencji dokonał potrącenia łącznej sumy 405 144,24 zł
z wierzytelnością pozwanej w kwocie 686 329,74 zł. Na skutek potrącenia należności z tego tytułu umorzyły się do wysokości niższej wierzytelności. Czyni to niezasadnym żądanie apelacji powoda zasądzenia na jego rzecz kwoty 316 795,95 zł.

Ponieważ powód domagał się zasądzenia owej kwoty z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty zaskarżony wyrok podlegał zmianie. Powód nie dokonał bowiem potrącenia należności w zakresie odsetek od kwoty 316 795,95 zł , dochodzonych od dnia wniesienia powództwa w niniejszej sprawie. W tym więc zakresie zobowiązanie pozwanej nie wygasło.

W konsekwencji oświadczenie powoda o potrąceniu skutkujące umorzeniem
w części należności dochodzonej w niniejszym postępowaniu doprowadziło ostatecznie do zmiany zaskarżonego wyroku w punkcie 2, zasądzenia na jego rzecz odsetek od dochodzonej kwoty i oddalenia powództwa o zapłatę w pozostałej części.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok orzekając jak w punkcie 1. W pozostałym zakresie w punkcie 2 i 3 wyroku apelację powoda w pozostałej części i apelację pozwanej oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.
znosząc je wzajemnie pomiędzy stronami. Powód pomimo złożonego przez siebie oświadczenia o potrąceniu i wygaśnięcia w istotnej części jego wierzytelności o zapłatę nadal domagał się całego dochodzonego pozwem roszczenia, zamiast w tej części cofnąć pozew.

SSA Barbara Konińska