Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2022r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodnicząca – Sędzia Sądu Apelacyjnego Barbara Konińska

Protokolant – Katarzyna Macoch

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2022r.

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S. (1) i M. S. (2)

przeciwko (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą
w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 14 lipca 2021r., sygn. I C 102/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 2. w ten sposób, że zasądza od pozwanej łącznie na rzecz powodów kwotę:

-

72.676,02 zł (siedemdziesiąt dwa tysiące sześćset siedemdziesiąt sześć złotych 02/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 sierpnia 2022r. do dnia 6 grudnia 2022r.,

-

2.609,93 CHF (dwa tysiące sześćset dziewięć 93/100 CHF) z ustawowymi odsetkami od sumy pieniężnej wyrażonej w walucie obcej od dnia 3 sierpnia 2022r. do dnia 6 grudnia 2022r.

przy czym wykonanie tego świadczenia będzie uzależnione od jednoczesnej zapłaty przez powodów na rzecz pozwanej kwoty 425.000 (czterysta dwadzieścia pięć tysięcy) złotych lub zabezpieczenia roszczenia pozwanej o zwrot tej kwoty,

b)  w punkcie 4. w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 11.800 (jedenaście tysięcy osiemset) złotych z odsetkami ustawowymi od dnia uprawomocnienia się wyroku;

2.  oddala apelację powodów w pozostałym zakresie;

3.  oddala apelację pozwanej w pozostałym zakresie;

4.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 9.100 (dziewięć tysięcy sto) złotych
z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Konińska

Sygn. akt V ACa 462/21

UZASADNIENIE

Powodowie M. S. (2) i M. S. (1) w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu domagali się zasądzenia od pozwanej (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W. na ich rzecz kwoty 72.676,02 zł oraz 2.609,93 CHF z ustawowymi odsetkami od 1 września 2019r. oraz ustalenia, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF z dnia 19 marca 2008 r. zawarta pomiędzy pozwaną a powodami - jest nieważna. Ewentualnie domagali się zapłaty kwoty 81.843,93 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 września 2019r.

Uzasadnili, że w dniu 19 marca 2008r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanej, umowę o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 425.000 zł na okres 480 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Wskazali, że zgodnie z § 2 ust. 1 umowy, kwota kredytu została wyrażona w złotówkach, według § 7 ust. 4 Regulaminu wypłata następowała w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą banku obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. Dodali również, że spłata opierała się na przeliczeniu przez kurs sprzedaży ustalony wg Tabeli kursowej banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu i raty spłaty kredytu pobierane były z rachunku bankowego Kredytobiorców. Powodowie podnieśli, że bank w sposób dowolny ustalał kursy walut, nie poinformowano ich w sposób rzetelny i wyczerpujący o ryzyku kursowym. Zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 prawa bankowego poprzez brak określenia kwoty i waluty kredytu oraz abuzywność powołanych wyżej postanowień umownych. Według powodów umowa nie tylko nie określa wysokości kredytu w złotych polskich, ale także nie precyzuje mechanizmu dokonania przeliczenia, co daje bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania co powoduje jej nieważność. Powodowie podnieśli, iż stosunek umowny został tak ukształtowany, że ryzyko walutowe zostało przerzucone w całości na konsumenta i w tym zakresie naruszono obowiązek informacyjny banku, co powoduje nieważność umowy, uzasadnia żądanie ustalenia jej nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczyła również aby umowa była nieważna, by zawierała klauzule abuzywne. Zarzuciła też przedawnienie roszczenia.

Wyrokiem z dnia 14 lipca 2021r., sygn. akt I C 102/20 Sąd Okręgowy w Gliwicach ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta pomiędzy (...) Bank (...) SA oraz powodami M. S. (2) i M. I. (obecnie M. S. (1)) w dniu 19 marca 2008 r. jest nieważna (punkt 1.); zasądził od pozwanej (...) (Spółka Akcyjna) Oddział
w Polsce z siedzibą w W. na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 72.676,02 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14 lipca 2021 r., 2.609,93 CHF
z ustawowymi odsetkami od sumy pieniężnej wyrażonej w walucie obcej od dnia 14 lipca 2021r. (punkt 2.); w pozostałej części powództwo oddalił (punkt 3); zasądził od pozwanej na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 11.800 zł tytułem kosztów postępowania sądowego (punkt 4.).

Sąd Okręgowy ustalił następujące istotne fakty:

W dniu 19 marca 2008r. powodowie M. S. (2) i M. S. (1) (...) zawarli z (...) SA (poprzednikiem prawnym pozwanej), umowę o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty CHF na kwotę na kwotę 425.000 zł na okres 480 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Celem kredytowania było sfinansowanie budowy domu. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu jest indeksowana do CHF, spłata nastąpi w równych miesięcznych ratach [umowa § 2 pkt 1-3 k-38]. Z „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) stanowiącego wg § 1 pkt 2 umowy integralną jej część wynika, że wypłata kredytu następowała według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków, saldo zadłużenia wyrażone jest w walucie obcej i obliczane wg kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu, a w przypadku wypłaty w transzach, saldo jest obliczane wg kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz, raty kredytu pobierane są w dniu ich wymagalności z rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych, wyrażone są w walucie obcej według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty [§ 7 pkt 4; § 9 pkt 2 ppkt 1 regulaminu]. Wraz z umową powodowie podpisali oświadczenie o tym że, zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej, są świadomi tego ryzyka które może mieć wpływ na wysokość całego zobowiązania i wysokość raty kredytu, oświadczyli ponadto, że „zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego, będąc świadomi ryzyka rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu
w PLN i dokonują wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej, są świadomi, że ryzyko kursowe związane jest z wahaniami kursów waluty do której indeksowany jest kredyt, ma wpływ na wysokość zobowiązania i raty kredytu, saldo wyrażone jest w walucie obcej”.

Wszystkie formalności zostały przeprowadzone u pośrednika w firmie (...) sp. z o.o. W trakcie spotkań zapewniano, że wahania kursowe CHF są minimalne od wielu lat, jest to waluta stabilna i nie będzie miało wpływu na ratę kredytu. Powodom przedstawiono ofertę różnych banków, zdecydowali się na kredyt hipoteczny indeksowany oferowany przez z (...) SA, jako najkorzystniejszy w opinii pośrednika kredytowego. Nie przekazano im szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Kredyt został wypłacony w 5 transzach: 22 kwietnia 2008r., 10 lipca 2008r., 12 sierpnia 2008r., 07 listopada 2008r. i 09 marca 2009r. W dniu 13 listopada 2012r. powodowie podpisali z pozwaną, jako następcą prawnym (...) SA, aneks do umowy kredytowej, w którym bank zapewnił możliwość dokonywania zmian waluty spłaty kredytu i wskazał, że zmiany te mogą nastąpić po zawarciu aneksu. Celem aneksu było obniżenie kosztów raty kapitałowo odsetkowej poprzez samodzielny zakup CHF po niższej cenie niż oferowała pozwana. Powodowie do lipca 2019r. spłacili 72.676,02 zł i 2.609,93 CHF.

Sąd Okręgowy wskazał, że zeznania świadka A. S. (1) miały dla sprawy drugorzędne znaczenie, świadek nie miał kontaktu z powodami, nie brał udziału przy sporządzaniu umowy, był i jest pracownikiem pozwanego. Wskazał, że zeznania tego świadka dotyczyły m.in. obowiązków pracowników banku w zakresie udzielania informacji klientom, w okresie gdy zawierana była umowa, w oderwaniu od konkretnej sytuacji powodów, sposobu przedstawienia im oferty i okoliczności zawarcia umowy

Sąd Okręgowy przywołał treść art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe i stwierdził, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ k.c.

Analizując sporną umowę kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ § 1 k.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw
i obowiązków. Jak wskazał Sąd Okręgowy, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Wskazał, że orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). Dodał, że w ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i że Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5 kwietnia 1993r. W uzasadnieniu wyroku C-260/18 (pkt 44 wyroku) Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Sąd Okręgowy dodał, że orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego.

Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 Sąd Okręgowy przyjął więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Uznał zatem, że w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego [§ 7 pkt 4; § 9 pkt 2 ppkt 1 regulaminu] zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Sąd Okręgowy wskazał, że umowa kredytowa odsyłając do § 7 pkt 4; § 9 ppkt 1 regulaminu zastrzega warunki indeksacji świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku.” Stwierdził, że prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych a bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Stwierdził dalej Sąd Okręgowy, że jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Dodał, że tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Wskazał przy tym, że umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Stwierdził, że powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli
w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Sąd Okręgowy uznał, że jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.

Sąd Okręgowy wskazał, że dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Wskazał, że powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego.

Sąd Okręgowy wskazał również, że nie jest wystarczające określenie w załączniku do umowy że bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, co nie miało miejsca.

Sąd Okręgowy uznał, że powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione, a pracownik banku zapewniał o stabilnym kursie franka.

Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia, zdaniem Sądu Okręgowego, dla oceny abuzywności postanowień umownych. Stwierdził, że ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy.

Wskazał, że powoduje to, że umowa stron nie wiąże a oceny prawnej umowy nie zmienia zawarcie przez strony aneksu. Sąd Okręgowy wskazał, że co prawda nieuczciwy charakter warunku indeksacji, został częściowo usunięty (w zakresie kształtowania wysokości raty) i powodowie od jego podpisania spłacają kredyt w CHF. Stwierdził, że odpadła więc od tego momentu niepewność co do wysokości zobowiązania. Jednakże, jak wskazał dalej Sąd Okręgowy, w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków
w umowach konsumenckich, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą, a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Podniósł, że takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument
w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody [min. pkt 61 wyroku trybunału Sprawiedliwości z 29.04.2021 C-19/20]. Sąd Okręgowy podniósł, że z aneksu nie wynika, by powodowie poprzez zmianę tego nieuczciwego warunku świadomie zrezygnowali z przywrócenia sytuacji, w jakiej znajdowaliby się w braku tego warunku. Tym samym nie zrzekli się w jego ocenie możliwości powołania się na jego abuzywny charakter. Z ich punktu widzenia celem aneksu było jedynie zmniejszenie kosztów raty. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 9 grudnia 2020r. o możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Wskazał, że skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ § 1 k.c. żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Sąd Okręgowy przywołał art. 189 k.p.c. i stwierdził, że w niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Dodał, że umowa została zawarta na 22 lata, okres ten nie upłynął. Wskazał, że żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Podniósł, że samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Sąd Okręgowy wskazał, że do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411 k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Dodał, że obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń [uchwała SN z 7 maja 2021r. III CZP 6/21]. Powodowie domagali się zasądzenia kwoty 72.676,02 zł oraz kwoty 2.609,93 CHF wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2019r. do dnia zapłaty. Żądanie zapłaty obejmuje świadczenia uiszczone przez powodów na rzecz pozwanego od zawarcia umowy do lipca 2019r. i jest
w ocenie Sądu Okręgowego uzasadnione.

Sąd Okręgowy stwierdził, że zgłoszony przez pozwaną zarzut przedawnienia jest bezzasadny. Wskazał, że w świetle art. 120 § 1 k.c. bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne lub gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie. Dodał, że możliwość taką otworzyły orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości. Pierwszymi były wyroki z 30 kwietnia 2014r. C-26/13, z 20 września 2017r. C-186/16, z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z 3 października 2019 r. C-260/18. Wskazał, że dla kredytobiorcy obecnie jest to termin 6 letni [art. 120 § k.c. w zw. z art. 5 ust 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw]. Podniósł, że okres ten należy liczyć od 21 września 2017r. [wyrok Trybunału Sprawiedliwości 20 września 2017r. C-186/16 jednoznacznie określający sytuację prawną konsumenta]. Wskazał, że postępowanie
w przedmiocie zawezwania do próby ugodowej w Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli
w Warszawie zakończono 28 listopada 2019., a pozew złożono 17 lutego 2020r. a tym samym termin przedawnienia został przerwany.

W świetle powyższego na mocy art. 189 k.p.c. w pkt 1 Sąd Okręgowy ustalił, że umowa kredytu jest nieważna, w pkt 2 na zasadzie art. 405 k.c. uwzględnił żądanie zapłaty.
O odsetkach orzekł na zasadzie art. 481 k.c., zasądzając je od dnia wyrokowania. Sąd Okręgowy wskazał, że całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej
i wolnej zgody na takie postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7 maja 2021r. IIICZP 6/21]. Tym samym odsetki należą się zdaniem tego Sądu od wyrokowania. W pkt 3 w pozostałej części powództwo co do odsetek Sąd Okręgowy oddalił jako bezzasadne. W pkt 4 na zasadzie art. 98 k.p.c. zasądził koszty postępowania - opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika według minimalnej stawki.

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok w części w zakresie pkt. 3 oraz pkt. 4, to jest w zakresie rozstrzygnięcia o odsetkach i kosztach postępowania oraz w zakresie jego uzasadnienia. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucili naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie sprzecznych z materiałem dowodowym ustaleń, że powodowie do lipca 2019r. spłacili na rzecz banku kwoty 72.676 zł i 2.609,93 CHF podczas gdy w tym okresie spłacili na rzecz pozwanej 88.215,75 zł i 38.052,33 CHF oraz przez pominięcie reklamacji powodów z 26 sierpnia 2019 i pisma pozwanej z 31 sierpnia 2019r. co skutkowało zasądzeniem odsetek dopiero od dnia 1 lipca 2021r. a nie od 1 września 2019r.;

2.  art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 109 § 2 k.p.c. w zw. z art. 15 ust. 3 pkt. 1 i 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie przez zasądzenie wynagrodzenia pełnomocnika powodów w stawce minimalnej;

3.  art. 98 ¹ § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało nieuwzględnieniem żądania powodów o zasądzenie odsetek zgodnie z tym przepisem;

4.  art. 455 k.c. przez jego niezastosowanie pomimo wezwania pozwanej przez powodów do zapłaty świadczeń;

5.  art. 481 k.c. przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że pozwana pozostawała
w opóźnieniu w zapłacie zasądzonych świadczeń dopiero od daty wyrokowania.

Podnosząc powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów odsetek ustawowych od kwot zasadzonych w punkcie 2 wyroku od dnia 1 września 2019r. do dnia zapłaty, a także zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu w wysokości dwukrotnej stawki minimalnej, a także odsetek ustawowych od kwoty zasądzonej tytułem kosztów postępowania od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty. Wnieśli też
o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego,
w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana w apelacji od wyroku Sądu Okręgowego zaskarżyła go w części obejmującej pkt. 1, 2 i 4 wyroku i zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej a nie wszechstronnej oceny materiału dowodowego i ustalenie niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, że postanowienia umowne nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodami, brak uwzględnienia zapoznania się powodów z umową i regulaminem, z kwestią ryzyka kursowego, świadomości w zakresie tego ryzyka, świadomej rezygnacji z zaciągnięcia kredytu
w złotych, ustalenie że pozwana nieprawidłowo pouczyła powodów o ryzyku kursowym, że pozwanej przyznano dowolność i swobodę w kształtowaniu kursów wymiany, że „spread” stanowi dodatkową ukrytą korzyść banku;

2.  art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt. 6 i 7 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych przez obciążenie pozwanej kosztami zastępstwa procesowego dla wartości przedmiotu sporu przekraczającej 200.000 zł;

3.  art. 189 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że powodom przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu;

4.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 ust. 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, poprzez niewyodrębnienie w łączącej strony umowy klauzuli mechanizmu indeksacji od klauzul spreadów walutowych, podczas gdy klauzule walutowe są postanowieniami określającymi główne świadczenia stron a takiego charakteru nie mają klauzule spreadowe;

5.  art. 65 k.c. i art. 69 Prawa bankowego przez przyjęcie, że postanowienia indeksacyjne dotyczące klauzul spreadowych określają główne świadczenia umowy stron;

6.  art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. poprzez przyjęcie, że postanowienia indeksacyjne zawarte
w umowie nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i przejrzysty;

7.  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że postanowienia umowne dotyczące indeksacji stanowią niedozwolone postanowienia umowne;

8.  art. 56 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przez brak dokonania pełnej obowiązkowej oceny skutków dla strony powodowej potencjalnego uznania umowy za nieważną;

9.  art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993r.
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i motywem 21 tej dyrektywy przez brak przyjęcia możliwego zastosowania stawki referencyjnej WIBOR
i uznania kredytu za złotowy;

10.  art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że roszczenie strony powodowej znajduje uzasadnienie w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu;

11.  art. 411 pkt. 2 i 4 k.c. poprzez uznanie, że powodom przysługuje prawo do żądania zwrotu rat kredytu gdy świadczenia te czyniły zadość zasadom współżycia społecznego i miały charakter spełnienia świadczenia przed nadejściem jego wymagalności;

12.  art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 69 ust. 3 prawa bankowego i art. 75b prawa bankowego przez pominiecie skutków aneksu zawartego do umowy;

13.  art. 369 k.c. w zw. z art. 405 k.c. i art. 410 § 1 i 2 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że zasądzone w wyroku świadczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia jest należne powodom solidarnie.

W oparciu o podnoszone zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
w całości poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonej części oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje.

Powodowie w odpowiedzi na apelację pozwanej wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana w odpowiedzi na apelację powodów wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja obu stron odniosła częściowy skutek.

Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne z wyjątkiem ustalenia, że powodowie do lipca 2019 r. spłacili na rzecz banku kwoty 72.676,02 zł i 2.609,93 CHF, podczas gdy do lipca 2019 r. powodowie spłacili na rzecz pozwanej kwoty 88.215,75 zł oraz 38.052,33 CHF, zaś kwoty 72.676,02 zł i 2.609,93 CHF stanowią równowartość spłat dokonanych przez powodów na rzecz banku w okresie od 22 lipca 2009 r. do 22 kwietnia 2013 r. /zaświadczenie pozwanej
z dnia 19 lipca 2019 r. – k. 68 – 77 akt/.

Dokonując pozostałych ustaleń faktycznych Sąd I instancji nie przekroczył zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c., zgodnie,
z którą sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, czyli z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (zob. np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00, LEX nr 80266).

Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził w szczególności, iż strony nie uzgodniły indywidualnie istotnych postanowień umownych nie ustalając sposobu przeliczenia franków szwajcarskich na złotówki, ani kursu kupna franków szwajcarskich. Mimo, że postanowienia dotyczące przeliczeń zamieszczone zostały w umowie odsyłają one do tabel kursowych, których treść nie została określona umową i których sposób tworzenia nie był powodom
w żaden sposób przedstawiony, nie był z nimi uzgadniany i nie mieli nań żadnego wpływu.

Za nietrafny uznać należało także zarzut dotyczący bezpodstawnego uznania zeznań powodów za wiarygodne, w szczególności w sytuacji gdy pozwana nie przedstawiła żadnego dowodu mogącego podważyć ich prawdziwość, poza własną oceną, że miały one charakter subiektywny i obliczony na uzyskanie korzystnego dla nich rozstrzygnięcia, z powołaniem na okoliczność, że ryzyko związane z zaciągnięciem zobowiązania indeksowanego do waluty obcej, musiały być od samego początku jasne dla przeciętnego konsumenta. Powodowie co oczywiste brali udział w zawieraniu spornej umowy. Zeznania świadka A. S. (2), który nie uczestniczył w czynnościach związanych z zawarciem umowy przez powodów nie mogły wobec tego podważyć wiarygodności ich zeznań. Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy uwzględnił, że powodowie zapoznali się z umową, którą zawarli a także byli informowani
o ryzyku kursowym oraz że nie zawarli umowy o kredyt w złotówkach co uczynili po zapewnieniach o stabilności waluty CHF.

Niezasadnymi okazały się także sformułowane przez pozwaną pozostałe zarzuty dotyczące błędnych ustaleń powiązane ściśle z zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego. Zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy wprowadzające mechanizm podwójnej waloryzacji stanowiły niedozwolone postanowienia umowne
w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} – art. 385 ^{( 3)} k.c. Przepisy te stanowią implementację do prawa polskiego dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: dyrektywy 93/13/EWG). Zgodnie z treścią art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. spod kontroli przewidzianej w art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. wyłączone są postanowienia określające główne świadczenia stron, ale tylko wówczas, gdy sformułowane zostały jednoznacznie. Kwestionowane postanowienia – klauzule denominacyjne (waloryzacyjne) określały główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 2 zd. 2 k.c. Pojęcie głównych świadczeń stron wiązać należy z ustawowo określonymi elementami przedmiotowo istotnymi wyróżniającymi dany typ umowy nazwanej ( essentialia negotii).
W przypadku umowy o kredyt z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe
w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy przez strony (t.j. Dz.U. z 2002r., Nr 72, poz 665 ze zm.) wynika, że tak rozumianymi głównymi świadczeniami stron są: po stronie kredytodawcy - oddanie do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej na oznaczony czas z przeznaczeniem na oznaczony w umowie cel, a po stronie kredytobiorcy – wykorzystanie udostępnionej mu kwoty kredytu zgodnie z umówionym celem, zwrot kwoty kredytu, zapłata odsetek kapitałowych i prowizji. Natomiast
w przypadku umów o kredyt denominowany do waluty obcej, zawarte w tych umowach klauzule waloryzacyjne, takie jak te, które kwestionowała powódka, służą oznaczeniu
w pierwszej kolejności salda zadłużenia w CHF ustalanego według kursu kupna,
a w następnej kolejności - wysokości poszczególnych rat ustalanych według kursu sprzedaży CHF, a w rezultacie służą ustaleniu kwoty, którą kredytobiorca ma zwrócić bankowi. Określają więc one - i to w sposób bezpośredni - główne świadczenie kredytobiorcy wynikające z umowy kredytu, czyli kwotę podlegającą zwrotowi tytułem spłaty kredytu.
W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE na gruncie dyrektywy 93/13/EWG przyjmuje się, że tego typu klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu (zob. wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18; wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r., Dunai, C-118/17).

Sporne klauzule waloryzacyjne nie zostały sformułowane w jednoznaczny sposób. Odsyłały one do kursów wymiany określonych w tabelach, ustalanych jednostronnie przez bank, a w umowie nie oznaczono żadnych obiektywnych kryteriów, którymi pozwany bank miał się kierować przy ustalaniu kursów kupna i sprzedaży CHF. W umowie nie przewidziano też żadnego mechanizmu pozwalającego kredytobiorcom na poznanie zasad ustalania przez bank kursów wymiany oraz ich weryfikację, a tym bardziej mechanizmu umożliwiającego ich wpływ na ustalane przez bank kursy wymiany, mimo, że kursy te bezpośrednio decydowały o wysokości zobowiązania kredytobiorców.

W efekcie w oparciu o kwestionowane postanowienia powodowie nie byli w stanie oszacować zarówno kwoty, jaką otrzymają tytułem wypłaty, ani kwoty, którą będą mieli obowiązek w przyszłości zapłacić na rzecz banku tytułem spłaty kredytu. Tym samym powodowie nie mieli możliwości ustalenia wysokości swojego zobowiązania. Zresztą samo oznaczenie w umowie daty ustalania przyjętego do rozliczeń kursu (data wypłaty kredytu, data spłaty raty) nie spełnia wymogu jednoznaczności sformułowania postanowień umowy.
W konsekwencji zakwestionowane klauzule należy uznać za postanowienia określające główne świadczenia stron, które zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. To zaś umożliwia ich kontrolę pod kątem abuzywności.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. za niedozwolone postanowienia umowne uznane mogą być tylko te postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie
z konsumentem. W myśl art. 385 ¹ § 4 k.c., ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Stosownie natomiast do art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przepis art. 385 ¹ § 3 zd. 2 k.c. konstruuje wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Za indywidualnie uzgodnione można uznać jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. W celu ustalenia, czy konkretne postanowienie umowne należy kwalifikować jako nieuzgodnione indywidualnie należy zbadać, czy konsument miał na treść danego postanowienia rzeczywisty wpływ (art. 385 ¹ § 3 k.c.). To zwykle nie będzie miało miejsca w przypadku postanowień umowy przyjętych z wzorca zaproponowanemu konsumentowi przez przedsiębiorcę. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy
w związku z tym wykazanie, że konsument wiedział o treści klauzuli, a nawet że strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie.

W niniejszej sprawie pozwana, wbrew zarzutom wywiedzionej przez siebie apelacji, nie wykazała indywidualnego uzgodnienia z powodami postanowień umownych dotyczących indeksacji. Umowa zawarta została z wykorzystaniem gotowego wzoru, a powodowie mogli albo zaakceptować wynikającą z niego ofertę banku albo w ogóle nie zawierać umowy. Pozwana nie wykazała też, by powodowie mieli możliwość jakiegokolwiek wpływu na treść zawartych w umowie klauzul waloryzacyjnych. W konsekwencji pozwana nie obaliła domniemania nieuzgodnienia indywidualnego spornych klauzul.

Nadto zakwestionowane postanowienia kształtowały prawa i obowiązki powodów jako konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.
Jak już wskazano wyżej w wypadku kwestionowanych przez powodów postanowień umownych odwołano się do tabeli kursów banku, które nie zostały w umowie zdefiniowane. W ich treści nie wskazano obiektywnych, sprawdzalnych kryteriów czy czynników, które miałyby wpływać na sposób określenia przez bank kursów kupna i sprzedaży walut.
W konsekwencji prowadziło to do określenia wysokości zobowiązań powodów jednostronnie przez bank. Tak określone postanowienia umowne stanowią w konsekwencji postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron wobec tego, że prawo do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych
i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Bez znaczenia przy tym jest czy swoboda banku w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona przykładowo poprzez zastosowanie możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów.

Niewystarczającym było oświadczenie powodów, z którego wynikać miało, że są świadomi ryzyka związanego ze zmianą kursów walut i wynikających z tego konsekwencji, które było sporządzone na wzorcu sporządzonym przez pozwaną. Rolą pozwanego banku było wyjaśnienie powodom zasad, na jakich będzie ustalany kurs waluty obcej,
w szczególności zaś poinformowanie ich o tym, że kursy te będą ustalane przez bank,
w jaki sposób i na jakich zasadach. Powodom jednakże nie przedstawiono szczegółowej symulacji zmiany kursu CHF na przestrzeni czasu i nie wyjaśniono odpowiednio ryzyka kursowego. Przeciwnie, powodowie byli zapewniani o zaletach tego rodzaju kredytu
i stabilności waluty CHF. To zaś nie pozwala uznać, że przekazane im informacje obrazowały skalę możliwego wzrostu zadłużenia kredytowego. Nie można także czynić powodom zarzutu, że poszukiwali kredytu, na jak najdogodniejszych dla siebie warunkach wybierając wobec zapewnień o zaletach kredytu indeksowanego tenże kredyt zamiast kredytu złotowego.

Wbrew zarzutom pozwanej oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. W konsekwencji to
w jaki sposób była ona późnej wykonywana nie ma żadnego znaczenia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2019r., sygn. III CZP 29/17). W tej sytuacji bez znaczenia dla rozstrzygnięcia był zarzut pozwanej, że wysokość kursów walut w tabelach kursowych kształtowana była zgodnie z mechanizmami rynkowymi. Wobec tego bez znaczenia dla rozstrzygnięcia, jak wskazano to już wyżej, okazały się zarzuty pozwanej dotyczące uchylania przez Sąd Okręgowy pytań dotyczących zbliżonych okoliczności.

W konsekwencji zakwestionowane przez powodów postanowienia umowne są
w świetle art. 385 ¹ k.c. nieuczciwe, a przez to niedozwolone, gdyż dotyczą niejednoznacznie określonego świadczenia głównego, nie były indywidualnie uzgodnione, a ukształtowane nimi prawa i obowiązki stron rażąco naruszały interesy konsumenta oraz pozostawały
w sprzeczności z dobrymi obyczajami.

Bez zakwestionowanych postanowień umownych umowa nie może obowiązywać
w dalszym ciągu. Należało ją zatem, zgodnie ze stanowiskiem powodów i Sądu Okręgowego, uznać za nieważną w całości. Sąd nie ma możliwości kreowania postanowień umownych, które mogłyby zastąpić niedozwolone klauzule, w tym zastąpić kursy z tabel banku zastrzeżone w umowie, innym kursem notowania franka szwajcarskiego do złotego (np. kursem NBP). Sądy krajowe są bowiem zobowiązane do zaniechania stosowania nieuczciwego postanowienia umownego, aby nie wywierał on skutków wobec konsumenta, natomiast nie są uprawnione do nadawania mu nowej treści (por. wyrok TSUE z dnia 15 marca 2012 r., C-453/10, ZOTSiS 2012/3/I-144).

Wobec tego i nie mógł w niniejszej sprawie znaleźć zastosowania art. 358 § 2 k.c. odwołujący się do kursu średniego NBP, który to przepis nie obowiązywał w chwili zawierania umowy przez strony, gdyż zasadą jest stosowanie przepisów prawa materialnego
z daty dokonania czynności prawnej (art. 3 k.c.). Powodowie wprost sformułowali w pozwie żądanie ustalenia nieważności zawartej umowy kredytowej. Pouczeni o konsekwencjach takowego rozstrzygnięcia w ramach postępowania apelacyjnego swe żądanie podtrzymali. Wobec tego uznać należało, że po usunięciu klauzul abuzywnych, nie można wypełnić tak powstałej luki i uznać wbrew żądaniom konsumentów że umowa ma charakter złotowy
i zastępować wskażnika LIBOR wskaźnikiem WIBOR. Przeciwnie wobec żądania powodów uznać należało, że cała umowa nie może wiązać stron. Skoro zakwestionowane postanowienia umowne dotyczą głównych świadczeń stron i zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, to ich usunięcie ze skutkiem ex tunc powoduje, że brak jest określenia
w umowie jej essentialia negotti przewidzianych w art. 69 Prawa bankowego. To zaś
w sposób jednoznaczny uzasadnia stwierdzenie, że umowa jest nieważna.

Wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U, nr 165, poz. 984), czyli tzw. ustawy antyspreadowej nie mogło wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Ustawą tą wprowadzono nowe przepisy: art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz ust. 3 i art. 75b w Prawie bankowym, które mają zastosowanie także do umów zawartych przed wejściem w życie wspomnianej ustawy w odniesieniu do niespłaconej jeszcze części kredytu (art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r.). Jednakże wejście w życie wskazanej ustawy nie zmieniło tego, że w zapisach umowy kredytu zawartej z powodami poprzestano na odwołaniu się do tabel kursów walut, nie określono szczegółowo mechanizmów ich ustalania, pozbawiając tym samym kredytobiorców możliwości oceny wysokości swojego zobowiązania wobec banku.

Dodatkowo stwierdzić należy, że powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. Umowa zawarta przez strony stanowi długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Wobec tego jedynie wyrok rozstrzygający o powództwie o ustalenie jest w stanie trwale usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami w związku ze sporną umową kredytu, zważywszy że nie upłynął jeszcze okres, na jaki umowa ta została zawarta. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, ale i braku obowiązku spełnienia na rzecz pozwanego banku przyszłych świadczeń, a więc na zaprzestaniu spłat kolejnych rat kredytu. Ma też znaczenie dla ustanowionych zabezpieczeń spłaty kredytu.

Stwierdzenie nieważności umowy powoduje, że świadczenie spełnione
w wykonaniu nieważnego zobowiązania jest – co do zasady – świadczeniem nienależnym, które podlega zwrotowi jako korzyść majątkowa uzyskana bezpodstawnie kosztem świadczącego – art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. W wypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu dokonywane przez kredytobiorcę płatności na poczet spłaty wykorzystanego kredytu są zatem świadczeniami nienależnymi, tak jak i świadczeniem nienależnym jest wypłata kapitału (kredytu) przez pozwany bank, które to świadczenia winny zostać zwrócone.

W treści art. 410 k.c. ustawodawca przesądził również, że samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego. Jak wskazał Sąd Najwyższy
w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20 oraz w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 zobowiązanie kredytobiorcy oraz zobowiązanie banku zwrotu spełnionych świadczeń są od siebie niezależne, co jest wynikiem aprobowania teorii dwóch kondykcji.
Z tej przyczyny, wobec nieważności umowy kredytowej, przedmiotem roszczenia restytucyjnego powodów mogło być żądanie zwrotu wpłaconych przez nich na rzecz pozwanej kwot. Roszczenie powodów jest przy tym niezależne od roszczenia restytucyjnego przysługującego w sytuacji nieważności umowy pozwanej.

Takowe roszczenie powodowie zgłosili w niniejszym procesie domagając się zasądzenia od pozwanej na ich rzecz kwot 72.676,02 zł oraz 2.609,93 CHF. Powyższe roszczenie co do zasady znajduje zatem oparcie w powołanych przepisach prawa materialnego i znajdującej zastosowanie na ich gruncie teorii dwóch kondykcji, co czyni bezzasadnym zarzuty pozwanej dotyczące naruszenia art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. i art. 411 pkt. 2 i 4 k.c.

Zmianie na skutek apelacji pozwanej podlegał zaskarżony wyrok w zakresie, w jakim powodowie domagali się od pozwanej zasądzenia na ich rzecz odsetek ustawowych od dochodzonych kwot.

Powodowie dopiero po pouczeniu ich zgodnie ze wskazówkami wynikającymi
z uzasadnienia uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej – zasady prawnej z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21 o skutkach stwierdzenia nieważności umowy i możliwości zmiany jej postanowień w ramach umowy postanowieniem z dnia 23 czerwca 2022r. podjęli zgodnie z treścią powyższej uchwały wiążącą decyzję co do braku zgody na utrzymanie nieuczciwych warunków umownych z upływem terminu zakreślonego zobowiązaniem z dnia 26 maja 2022r. Wiążącą decyzję w tym zakresie powodowie podjęli w dniu 3 sierpnia 2022r. /k. 471, 472 akt/. W efekcie nie można przyjąć, by pozwana pozostawała w opóźnieniu w spełnieniu na rzecz powodów żądanego przez niego świadczenia zapłaty przed tymże dniem, ani także by roszczenia kondykcyjne pozwanej mogły ulec przedawnieniu przed złożeniem owego oświadczenia.

W myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21 stwierdzenie nieważności umowy jest ściśle powiązane z ostateczną decyzją konsumentów co tego, że nie chcą oni utrzymania w mocy umowy dotkniętej abuzywnymi klauzulami poprzez ich sanowanie, lecz powołują się na całkowitą nieważność umowy kredytowej wyrażając w tym względzie wiążącą decyzję wobec banku. Do czasu gdy konsument wyrazi swoją świadomą (co do skutków dotyczących stwierdzenia nieważności) decyzję, jak wskazał Sąd Najwyższy umowa zawierająca abuzywne postanowienia obowiązuje. W efekcie mimo że stwierdzenie nieważności następuje ze skutkiem ex tunc to następuje to dopiero na skutek powyższej decyzji kredytobiorcy. Do tego czasu, skoro umowa traktowana jest jako ważnie zawarta, niezbędne jest wyrażenie przez konsumenta wyraźnej i stanowczej wobec kontrahenta woli braku sanowania wadliwych postanowień umowy, opartej także na wiedzy co do możliwych konsekwencjach związanych ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytu i ich akceptacji.

Roszczenie dotyczące zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia jest świadczeniem bezterminowym. Postawienie go w stan wymagalności wiąże się zatem z wezwaniem skierowanym przez wierzyciela do dłużnika o jego zwrot (art. 455 k.c.). Ponieważ stwierdzenie nieważności, jak już wskazano wyżej, jest ściśle powiązane z ostateczną decyzją kredytobiorcy co tego, że nie chce on utrzymania w mocy umowy dotkniętej abuzywnymi klauzulami poprzez ich sanowanie, lecz powołuje się na całkowitą nieważność umowy kredytowe akceptując takie rozwiązanie oparte na ocenie, że jest ono dla niego korzystne reguła określona art. 455 k.c. podlegać musi modyfikacji. Mimo zatem, że powodowie jeszcze przed wniesieniem powództwa powoływali się na nieważność umowy kredytu, dopiero po pouczeniu z dnia 23 czerwca 2022r. złożyli pismo datowane na dzień 3 sierpnia 2022 r.
z takowym oświadczeniem. W konsekwencji oddaleniu podlegało żądanie powodów zasądzenia odsetek od dnia wezwania do zapłaty, gdyż wymagalność żądania pieniężnego wiązać należy najwcześniej ze stanowiskiem powodów zawartym w piśmie z dnia 3 sierpnia 2022r.

Roszczenie dotyczące odsetek ustawowych za opóźnienie podlegało uwzględnieniu wyłącznie do dnia 6 grudnia 2022r. z uwagi na zgłoszony przez pozwaną zarzut zatrzymania, który Sąd Apelacyjny uznał za skuteczny, zaś w pozostałym zakresie podlegało oddaleniu. Skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., IV CKN 651/00, OSNC 2002/12/155). Oświadczenia pozwanej o skorzystaniu przez nią z prawa zatrzymania zostały skierowane do powodów pismem z dnia 1 grudnia 2022r. wraz z dołączonymi do nich pełnomocnictwami upoważniającymi pełnomocnika pozwanej do składania oświadczeń o charakterze materialnoprawnym z 5 grudnia 2019r. /oświadczenia jak wyżej – k. 512-537 akt/ i co było bezsporne dotarło do powodów 7 grudnia 2022r. To powoduje, że żądanie zasadzenia odsetek ustawowych podlegało w pozostałej części - za okres późniejszy oddaleniu.

Zgodnie bowiem z treścią art. 496 k.c., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Na podstawie art. 497 k.c. przepis ten ma odpowiednie zastosowanie
w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej. Ekwiwalentem świadczenia banku polegającego zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe na oddaniu do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony określonej kwoty pieniężnej jest zapłata przez kredytobiorcę bankowi odsetek i prowizji obok obowiązku zwrotu wykorzystanego kredytu, co pozwala na przyjęcie że umowa kredytu i świadczenia stron wynikające z tej umowy mają charakter wzajemny.

Uwzględniając rozbieżności w orzecznictwie i doktrynie, co do tego czy umowa kredytu ma charakter wzajemny – wówczas nawet przy braku wzajemności umowy należy uznać dopuszczalność zastosowania art. 497 k.c. per analogiam w niniejszej sprawie i to
w sposób oderwany od wymagalności roszczenia banku wobec kredytobiorcy z tego samego tytułu. Nie sposób przy tym wymagać od pozwanej, by wzywała powodów do zwrotu świadczenia przekazanego jako kwota kredytu przed końcem postępowania mającego przesądzić o nieważności takiej umowy. Funkcja tego zarzutu jest bowiem ściśle obronna. Nie polega też na dochodzeniu własnego roszczenia, ani na jego kompensowaniu
z roszczeniem zasądzanym wyrokiem na rzecz kredytobiorcy, w przeciwieństwie do zarzutu potrącenia i dokonywania takiej czynności kompensacyjnej (wyrok Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z 14 lipca 2022 r., V ACa 847/21, LEX nr 3402401). Własne świadczenie banku może być większe. Gdyby ulegało obniżeniu do kwoty mniejszej niż kwota zasądzona na rzez powodów, obronny skutek prawa zatrzymania powinien ulegać proporcjonalnemu ograniczaniu. Wymagane jest, aby prawo zatrzymania działało we właściwej proporcji pomiędzy roszczeniami obu stron.

Wszystkie podane argumenty spowodowały, że Sąd Apelacyjny zastrzegł w wydanym wyroku na rzecz pozwanej prawo zatrzymania świadczenia zasądzonego na rzecz powodów do czasu zaoferowania przez nich zwrotu świadczenia uzyskanego przez powodów na podstawie spornej umowy.

Okolicznością bezsporną było, że w wykonaniu swojego zobowiązania z umowy pozwana przekazała powodom kwotę kredytu wynoszącą 425.000 zł, która przewyższa kwoty dochodzone przez powodów niniejszym pozwem. W rezultacie pozwana jest uprawniona do zgłoszenia zarzutu zatrzymania i należy go uznać za skuteczny do tej właśnie wysokości. Uprawnienie do podniesienia takowego zarzutu potwierdził przy tym Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały z dnia z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21. Skuteczne zgłoszenie zarzutu zatrzymania przez pozwaną skutkowało zastrzeżeniem pozwanej tego uprawnienia na podstawie art. 496 k.c.

Zaskarżony wyrok podlegał zmianie w zakresie przyjęcia solidarności czynnej powodów. Powodowie mimo, że pozostają w związku małżeńskim nie są wierzycielami solidarnymi, jak niezasadnie przyjął Sąd Okręgowy. Solidarność wierzycieli wynika z ustawy lub czynności prawnej (art. 369 w zw. z art. 367 § 1 k.c.). W przypadku czynności prawnej solidarność wierzycieli może ustanowić jedynie umowa zawarta pomiędzy nimi a dłużnikiem a nie pomiędzy samymi wierzycielami. Okoliczność, że ustawodawca nie zastrzegł solidarności czynnej w odniesieniu do małżonków pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej wyłącza możliwość solidarnego zasądzenia na ich rzecz dochodzonego
w procesie świadczenia pieniężnego. Z uwagi na łączną wspólność majątku niedopuszczalne jest również rozdzielanie zasądzonego świadczenia na poszczególnych małżonków. Z tego względu świadczenie podlega zasądzeniu łącznie na ich rzecz, gdyż strony procesu nie zawarły umowy, z której wynikałoby, że powodowie są wierzycielami solidarnymi pozwanej (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19.11.2021 r., V ACa 67/20, LEX nr 3334655).

Powodowie na skutek uwzględnienia roszczenia pieniężnego, mimo oddalenia
w części roszczenia co do odsetek przegrali proces jedynie w nieznacznym zakresie co skutkować musiało zastosowaniem art. 100 k.p.c. w zakresie orzeczenia o kosztach
i obciążenia pozwanej w całości kosztami postępowania przed Sądem I instancji. Sąd Okręgowy jak słusznie zarzuca apelacja pozwanej błędnie określił ich wysokość, skoro na koszty te poniesione przez powodów składała się opłata od pozwu w kwocie 1.000 zł
i wynagrodzenie pełnomocnika powodów w wysokości 8.100 zł obliczone zgodnie z § 2 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018r., poz. 265 ze zm.). Niezasadnym jednakże okazał się zarzut apelacji powodów dotyczący żądania zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości w sytuacji gdy wnoszenie powództw w tzw. sprawach frankowych stanowi już swoisty rodzaj specjalizacji pełnomocników.

Nadto ponieważ wbrew treści art. 98 § 1 ¹ k.p.c. Sąd Okręgowy nie orzekł o odsetkach ustawowych o kosztach procesu mimo stosownego żądania zgłoszonego przed tym Sądem zmianie w tym zakresie podlegało orzeczenie o kosztach w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 1 wyroku wydane zostało w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ^{( 1)} ust.1 pkt.4 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.). W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów
i pozwanej jako bezzasadną orzekając w oparciu o art. 385 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ^{( 1)} ust.1 pkt.4 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych
z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie art. 100 § 1 k.p.c. w zw.
z § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie obciążając tymi kosztami w całości pozwaną przy uwzględnieniu, że powodowie ulegli tylko co do nieznacznej części swego żądania. Wobec braku stosownego żądania nie orzekano o odsetkach od kosztów postępowania odwoławczego (art. 321 k.p.c.).

SSA Barbara Konińska