X

Serwis Internetowy Portal Orzeczeń używa plików cookies. Jeżeli nie wyrażają Państwo zgody, by pliki cookies były zapisywane na dysku należy zmienić ustawienia przeglądarki internetowej. Korzystając dalej z serwisu wyrażają Państwo zgodę na używanie cookies , zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

BIP
Rozmiar tekstu
Kontrast

V ACa 404/21 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Katowicach z 2022-11-25

Sygn. akt V ACa 404/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Barbara Konińska

Protokolant:

Barbara Franielczyk

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa D. W. i K. W.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę i ustalenie ewentualnie o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 15 czerwca 2021 r., sygn. akt I C 6/21

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 150.582 (sto pięćdziesiąt tysięcy pięćset osiemdziesiąt dwa) złote oraz kwotę 11.935,56 (jedenaście tysięcy dziewięćset trzydzieści pięć 56/100) CHF przy czym wykonanie tego świadczenia będzie uzależnione od jednoczesnej zapłaty przez powodów na rzecz pozwanej kwoty 269.000,01 (dwieście sześćdziesiąt dziewięć 1/100) złotych lub zabezpieczenia roszczenia pozwanego o zwrot tej kwoty, a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

b)  w punkcie 3 w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 22.634 (dwadzieścia dwa tysiące sześćset trzydzieści cztery) złote z tytułu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty;

2.  oddala apelację powodów w pozostałym zakresie;

3.  oddala apelację pozwanej;

4.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 9.100 (dziewięć tysięcy sto) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Konińska

SygnV ACa 404/21

UZASADNIENIE

Powodowie K. W. i D. W. wnieśli o ustalenie nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 1 lipca 2008r. z pozwaną Bankiem (...) i zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów 150.582,00 zł i 11.935,56 CHF tytułem zwrotu kwot uiszczonych tytułem rat kapitałowo – odsetkowych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od wskazanych w pozwie dat, ewentualnie – wobec abuzywności poszczególnych postanowień umownych - zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kwoty 63.699,23 zł oraz 11.935,56 CHF z odsetkami ustawowym za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zaprzeczyła aby umowa była nieważna
i aby zawierała klauzule niedozwolone. Zakwestionowała wyliczenie wysokości roszczenia, możliwość żądania zwrotu uiszczonych na rzecz Banku kwot i podniosła zarzut przedawnienia.

Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2021r., sygn. I C 6/21 Sąd Okręgowy w Gliwicach ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 1 lipca 2008r. pomiędzy pozwaną i powodami jest nieważna (punkt 1.); w pozostałej części powództwa oddalił (punkt 2.); zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 6.434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 3.).

Sąd Okręgowy ustalił co następuje:

Powodowie poszukiwali środków na sfinansowanie budowy domu. Udali się najpierw do (...) Banku (...) SA, gdzie odmówiono im kredytu z uwagi na brak zdolności kredytowej. Następnie powodowie zwrócili się do pozwanej, gdzie uzyskali informację, że
z uwagi na ich zdolność kredytową udzielenie im kredytu w żądanej wysokości w PLN nie jest możliwe, ale mogą otrzymać kredyt na tą samą kwotę indeksowany do CHF. Pierwsze spotkanie dotyczące zawarcia umowy odbyło się w placówce pozwanej, kolejne odbywały się w miejscu zamieszkania powodów. Pracownik banku przedstawił ofertę kredytu indeksowanego jako korzystną i bezpieczną. Zapewnił powodów o stabilności kursu franka, zapewniał, iż możliwe wahnięcia tego kursu w okresie kredytowania będą minimalne,
a ewentualne zmiany kursowe będą następowały raczej na korzyść powodów.

Powodom przedstawiono do podpisu dokument zatytułowany „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej.” „Informacja” zawiera m.in. pouczenie o ryzyku kursowym i celowości rozważenia zaciągnięcia kredytu w PLN jako korzystnej alternatywy w stosunku do kredytów walutowych, które mimo aktualnie atrakcyjnych warunków cenowych w długim okresie mogą się okazać droższe na skutek zmian kursowych.

W dniu 3 czerwca 2008r. powodowie złożyli u pozwanej wniosek o udzielenie kredytu. Wniosek dotyczył kwoty 399.300 zł. Jako walutę kredytu zaznaczono na wniosku CHF.

W dniu 1 lipca 2008r. powodowie zawarli z pozwaną umowę o kredyt hipoteczny (...). Zgodnie z § 2 umowy kwota kredytu to 399.300,00 zł. Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysyła do kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w CHF zgodnie
z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w okresie kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo – odsetkowej. Przedmiotem kredytowania była opisana w umowie nieruchomość położona
w T.. Kredyt miał być uruchomiony w transzach, a wypłata transz następowała w terminie wskazanym w dyspozycji wypłaty przez kredytobiorcę, po spełnieniu określonych umowie warunków (§ 3 umowy). Oprocentowanie kredytu zgodnie z § 6 umowy było zmienne i powiązane ze stawką referencyjną LIBOR 3M (CHF). Z § 7 umowy wynika, że kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie
z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...)SA Kredyt miał być spłacany w 360 ratach miesięcznych, przy czym umowa dopuszcza bezpośrednie potrącanie przez Bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorcy o wskazanym w § 7 ust. 3 umowy numerze.

Ze stanowiącego część umowy regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) SA wynika, że kredyt udzielany jest
w PLN, przy czym może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych (§ 3 regulaminu). W myśl § 5 ust. 15 regulaminu kredyt w walucie obcej jest kredytem indeksowanym do waluty wymienialnej i jest udzielany w złotych polskich. W umowie kredytowej kwota kredytu określana jest w PLN. Uruchomienie środków następuje w PLN. Na potrzeby spłaty kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w banku na podstawie Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty. W przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kredytobiorca może zastrzec w umowie kredytu, że Bank będzie pobierał spłatę z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie banku (§ 8 ust. 3 i 4 regulaminu).

W dniu 30 czerwca 2018r. strony sporządziły aneks do umowy. Na mocy aneksu powodowie zobowiązali się do spłaty kredytu w walucie indeksacji i udzielili Bankowi upoważnienia do potrącania rat bezpośrednio z rachunku walutowego.

W toku wykonywania umowy powodowie ograniczyli zakres kredytowania do kwoty 269.000,01 zł. Kwota ta wypłacona została w trzech transzach, tj. w dniu 11 lipca 2008r. w wysokości 198.999,99 zł, co przy zastosowanym kursie 1.9674 dało 101.148,72 CHF, następnie w dniu 21 sierpnia 2009r. w wysokości 60.000,01 zł, co przy zastosowanym kursie 2,6703 dało 22.469,39 CHF, następnie w dniu 28 maja 2010r. w wysokości 10.000,01 zł, co przy kursie 2,7760 dało 3.602.31 CHF. Łącznie wypłacono powodom 269.000,01 PLN co przy zastosowanym systemie przeliczeń stanowiło 127.220,42 CHF.

Umowa sporządzana była na wzorcu. Powodom zasugerowano, że postanowienia umowy i zapisy inny dokumentów przedstawianych im do podpisu w związku z zawarciem umowy, nie podlegają negocjacjom. Praktyką Banku było zwracanie uwagi klientów na ryzyko kursowe i zastosowany w umowie spread walutowy, zwracano również uwagę, że do przeliczeń stosowane są kursy tabelaryczne Banku. Powodowie w chwili podpisywania umowy nie mieli świadomości, iż regulamin kredytowania dopuszcza możliwość spłaty kredytu w walucie indeksacji. Zostali pouczeni, że wszelkie przeliczenia kursowe będą opierały się o tabele bankowe, nie zwrócono im jednak uwagi, że w umowie zastrzeżono dwa rożne kursy waluty: kurs kupna dla uruchomienia kredytu i kurs sprzedaży dla jego spłaty. Pracownik banku udzielił powodom nierzetelnej i wprowadzającej w błąd informacji co do zakresu ryzyka kursowego.

Sąd Okręgowy w oparciu o przepis art. 235 2 k.p.c. pominął dowód z zeznań świadka J. C. uznając, że okoliczności na jakie świadek miał być przesłuchany zgodnie ze sformułowaną przez pozwaną tezą dowodową, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy wskazał, iż istotą umów indeksowanych do waluty obcej jest określenie wysokości kapitału w chwili zawarcia umowy w złotych, a przeliczenie na walutę obcą następuje w chwili wypłaty środków, a więc czasem (tak jak w niniejszej sprawie)
w terminie odległym od dnia zawarcia umowy. Wysokość kapitału jaki pozostaje do spłaty nie jest więc z góry znana ani w walucie indeksacji ani w PLN.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż zgodnie z konstrukcją przyjętą w spornej umowie kredyt był wypłacany w kilku transzach i podczas każdej wypłaty dokonywano przeliczenia kwoty wyrażonej w złotych na CHF wedle kursu kupna stosowanego przez Bank. Ustalony ostatecznie w ten sposób kapitał miał być spłacany w ratach kapitałowo odsetkowych, określonych w CHF, przy czym na potrzeby spłaty dokonywano powtórnego przeliczenia wysokości raty na PLN, albowiem w takiej walucie rata była pobierana przez pozwanego ze wskazanego w umowie rachunku, tym razem wedle kursu sprzedaży ustalanego przez Bank.

Dalej Sąd Okręgowy wywiódł, że zgodnie z art.69 ust. 1 Prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Za zasadny w tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał zarzut dotyczący przyjętej w umowie klauzuli przeliczeniowej, tj. oparcie jej na własnych kursach kupna i sprzedaży CHF, określanych dowolnie przez Bank w tabelach kursów, skutkiem czego umowa na skutek indeksacji nie zawierała określenia głównego świadczenia kredytobiorcy, a konkretnie nie określała kapitału kredytu. Jednocześnie na skutek zobowiązania kredytobiorcy do spłaty rat w PLN i zastosowania ponownego przeliczenia rat na PLN, znowu przy zastosowaniu kursów (tym razem kursów sprzedaży) dowolnie ustalanych przez Bank, nie określała również
w sposób jednoznaczny sposobu wyliczenia rat kapitałowo – odsetkowych. Sąd Okręgowy wskazał, że co prawda pierwotnie były one oznaczone w CHF, niemniej oznaczenie to o tyle nie miało znaczenia, że powodowie przy zawieraniu umowy nie mogli zdecydować o spłacie rat bezpośrednio w CHF, co skutkowało wynikającą z umowy koniecznością przeliczania każdej raty na PLN po kursie sprzedaży określonym jednostronnie przez Bank.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż zgodnie z art. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich warunki umowy, które nie były indywidualnie uzgadniane mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikająca
z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej
i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeżeli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Zgodnie z art. 4 ust 2 dyrektywy ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Z kolei zgodnie z art. 385 1 k.c., jak wskazał Sąd Okręgowy, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Sąd Okręgowy podniósł, iż klauzula przeliczeniowa wpływająca bezpośrednio na wysokość świadczeń kredytobiorców stanowiła element określający wysokość tych świadczeń. Biorąc pod uwagę, że art. 69 prawa bankowego jako elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu wskazuje obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz
z odsetkami stwierdzić należy, że klauzula ta wprost określała świadczenie główne kredytobiorców.

Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone w pierwszej kolejności wymaga ich zakwalifikowania albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określających główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W niniejszej sprawie postanowienia umowy, odwołujące się do bliżej nieokreślonych kursów obowiązujących w banku począwszy od uruchomienia kredytu, poprzez okres spłat poszczególnych rat nie określały stałego i jednoznacznego, obiektywnie weryfikowalnego kryterium przeliczeniowego stanowiły scedowanie na rzecz banku prawa do kształtowania kryteriów przeliczeniowych (kursu waluty obcej w procesie wypłaty kredytu i jego spłaty)
w taki sposób, że nie były one ani jasne (transparentne) ani zrozumiałe dla konsumenta. Tym samym postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. oraz art.4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Jak wskazał Sąd Okręgowy, otwiera to drogę do oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385 1 § 1 zd.1 k.c. oraz art. 3 ust.1 Dyrektywy 93/13, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności
z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw
i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Sąd I instancji wyjaśnił, że dobre obyczaje to także normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą
w równowagę kontraktową stron, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na jego niekorzyść praw i obowiązków wynikających
z umowy (tak m.in. SN w wyrokach: z 19 marca 2007 r., III CSK 21/06, z 29 sierpnia 2013r., I CSK 660/12 i z 13 sierpnia 2015 r., I CSK 611/14).

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny,
i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15). Klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej w istocie wysokości jego zobowiązania, jest klauzulą niedozwoloną.(wyrok SN z 4.04.2019r. III CSK 159/17). Taki też wniosek przyjął TSUE w wyroku C 26/13 (Kasler) pkt 2: Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku warunku umownego takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować,
w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne.

Dokonując oceny opisywanych wyżej warunków umownych Sąd Okręgowy wziął pod uwagę również okoliczności zawierania umowy. Wskazał, że powodowie zostali poinformowani o ryzyku kursowym i wiedzieli, że wysokość kapitału do spłaty w złotych ulegać będzie zmianom stosownie do zmian kursu waluty – wynika to wprost z treści umowy i złożonych przez nich oświadczeń, a należy przyjąć, że przeciętny konsument ma ogólną wiedzę dotyczącą czym jest kurs waluty i tego, że podlega on zmianom w zależności od sytuacji na rynku. Tym niemniej nie ma podstaw do przyjęcia że powodom udzielono
w odpowiednim zakresie informacji co do zasad przeliczania świadczeń stron, skutków wynikających z zastosowania tabel kursowych obowiązujących w chwili przeliczenia, a także że wyjaśniono im dostatecznie jaki wpływ na wysokości ich zobowiązania będzie miał znaczący wzrost kursu CHF wobec złotego. Przeciwnie, jak wywiódł Sąd Okręgowy, powodowie byli zapewniani bezpieczeństwie oferowanego im produktu, co powodować mogło u nich nieuzasadnione obiektywnymi czynnikami rynkowymi przekonanie, o braku ryzyka wiążącego się z zawarciem umowy o kredyt indeksowany. Bez znaczenia jest przy tym, czy powodowie przed zawarciem umowy wykazywali własną inicjatywę celem ustalenia istnienia takiego ryzyka – obowiązek informacyjny oraz obowiązek jasnego i jednoznacznego sformułowania postanowień umownych jest obowiązkiem bezwzględnym przedsiębiorcy.

Sąd Okręgowy podsumował, że ponieważ treść kwestionowanych postanowień umowy umożliwia pozwanemu jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku, zakłócona zostaje równowaga pomiędzy stronami umowy, a takie postanowienie staje się sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz dodatkowo w sposób rażący narusza interesy konsumentów. Zostały więc spełnione wszystkie przesłanki określone w art. 385 1 § 1 k.c., nakazujące uznać to postanowienie za niedozwoloną klauzulę umowną.

Jak wywiódł dalej Sąd Okręgowy konsekwencją abuzywności postanowień umownych jest brak związania nimi powodów, co determinuje konieczność pominięcia kursów walut obcych ustalanych jednostronnie przez bank. Dodał, że w umowie powstaje zatem luka, powodująca brak możliwości przeliczenia zobowiązania powodów do CHF
i wysokości zadłużenia w poszczególnych okresach po waloryzacji, jak i powrotnego przeliczenia na złote. Tym samym dochodzi do niemożności określenia zarówno wysokości wykorzystanego kapitału, jak i poszczególnych rat. Ponieważ klauzula indeksacyjna stanowiła przedmiotowo istotny element umowy, stanowiący podstawę do zastosowania oprocentowania LIBOR właściwego dla waluty obcej, co niewątpliwie było głównym celem takiego, jak w przedmiotowej sprawie ukształtowania umowy, pominięcie tej klauzuli prowadzi w ocenie Sądu Okręgowego do wynaturzenia całego stosunku prawnego
i definitywnej zmiany charakteru umowy.

Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszym przypadku brak jest podstaw, aby w miejsce abuzywnych klauzul waloryzacyjnych wprowadzać inny miernik wartości. Dopuszczalność zastąpienia klauzul niedozwolonych zgodnie z orzecznictwem TSUE, ze względu na cel „odstraszający” Dyrektywy 93/13, który w razie naruszenia równowagi stron umowy to stronie słabszej daje możliwości decyzyjne, uzależniona jest od woli konsumenta. Sąd Okręgowy wskazał, że w orzeczeniu Kasler (C-26/13) Trybunał dopuścił zastąpienie nieuczciwego warunku dyspozytywnym przepisem krajowym jedynie wówczas, gdy wyeliminowanie nieuczciwego warunku oznacza na mocy prawa krajowego unieważnienie całej umowy (co zdaniem sądu ma miejsce w niniejszej sprawie) oraz kumulatywnie jeżeli unieważnienie to naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje (co jak wynika z jednoznacznego stanowiska powodów w niniejszej sprawie nie występuje).

Z kolei ponieważ wyeliminowanie wadliwej klauzuli indeksacyjnej całkowicie zmieniłoby charakter umowy stron, a w szczególności charakter świadczenia głównego kredytobiorców, to uznać należało zdaniem Sądu I instancji, że nie jest możliwe dalsze jej utrzymanie. Jak wynika z orzeczenia TSUE w sprawie Dziubak (C-260/18: 1) artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Ostatecznie zatem - skoro w niniejszej sprawie po wyłączeniu nieuczciwych warunków, ze względu na zmianę charakteru umowy nie jest możliwe jej obowiązywanie,
a brak jest zgody na ich zastąpienie należało uznać ją w ocenie Sądu Okręgowego za nieważną.

Sąd Okręgowy wskazał, że w orzecznictwie i doktrynie trwa spór co do sposobu rozliczania roszczeń przysługujących kredytodawcy i kredytobiorcom w sytuacji, gdy umowa kredytu okazała się nieważna. Wyjaśnił, że pojawiły się w tym zakresie dwie dominujące teorie, a mianowicie teoria dwóch kondykcji i teoria salda. Teoria dwóch kondykcji opiera się na założeniu, że świadczenie nienależne stanowi szczególny rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia uregulowany przez ustawodawcę odmiennie od zasad wynikających z art. 405 k.c. Jej zwolennicy przyjmują, że ustawodawca przesądził, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego - przesłankę jego wzbogacenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019r. sygn. V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021r., sygn. II CZP 11/20, uchwała z 7 maja 2021r., sygn. II CZP 6/21).

W ocenie Sądu Okręgowego pogląd ten formułowany jest całkowicie contra legem. Sąd Okręgowy przywołał art. 410 § 1 k.c. brzmi: Przepisy artykułów poprzedzających (tj. art. 405 i nast.) stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Wskazał, że artykuł 410 § 1 k.c. nie formułuje żadnego domniemania, ani nie przesądza o braku potrzeby badania zakresu bezpodstawnego wzbogacenia. Przeciwnie – nakazuje stosowanie art. 405
i następnych w szczególności (nie odpowiednio) do świadczeń nienależnych. Oznacza to, zdaniem Sądu Okręgowego, że do zwrotu świadczenia nienależnego zastosowanie znajduje ogólna zasada przewidziana w art. 405 k.c., zgodnie z którą kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści
w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Zdaniem Sądu I instancji należy się zgodzić z twierdzeniem, że świadczenie nienależne jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia, ale jego odmienność nie wynika z niestosowania do świadczeń nienależnych art. 405 k.c., co byłoby sprzeczne z literalnym brzmieniem art. 410 § 1 k.c. (nakazuje stosowanie przepisów poprzedzających w szczególności, a nie odpowiednio), ale
z odrębnych zasad dotyczących świadczeń nienależnych określonych w art. 411 k.c. (podobnie K. Mularski, Kodeks cywilny. Tom II . Komentarz, red. Gutowski, 2019, Legalis, C.H. Beck- przywołane tam argumenty mają charakter uniwersalny, odrywający się od kazuistyki pojawiającej się w orzecznictwie na tle umów kredytowych).

Nawet zresztą przy przyjęciu teorii kondykcji można mieć - jak wskazał Sąd Okręgowy - wątpliwości, czy w wypadku nieważności umowy kredytowej świadczenie kredytobiorcy, w zakresie w jakim nie przekracza wzbogacenia uzyskanego kosztem kredytodawcy, w ogóle stanowi świadczenie nienależne i czy tworzy dla kredytobiorcy podstawy formułowania skargi kondykcyjnej. Kredytobiorca świadczy wszak z zamiarem wykonania obowiązku zwrotu kwoty kredytu na rzecz kredytodawcy, a więc z zamiarem zwrotu otrzymanych w związku z zawarciem umowy środków. Okoliczność, że czyni to
w błędnym przekonaniu, że umowa obowiązuje, wydaje się nie mieć decydującego znaczenia dla oceny charakteru tego świadczenia. Bez znaczenia jest również, iż czyni to przed datą wymagalności roszczenia kredytodawcy.

W tych warunkach roszczenie powodów o zapłatę 150.582,- zł i 11.935,56 CHF tytułem zwrotu kwot uiszczonych tytułem rat kapitałowo – odsetkowych oparte o zarzut nieważności umowy nie zasługiwało w ocenie Sądu Okręgowego na uwzględnienie. Poza sporem jest, że powodowie otrzymali od pozwanej kwotę 269.000,01zł. Suma wpłaconych przez powodów kwot, po przeliczeniu wpłaty dokonanej w CHF na złote po kursie średnim NBP z dnia zamknięcia rozprawy (na dzień 15 czerwca 2021r. kurs średni NBP wynosił 4,1601) ciągle jest mniejsza niż otrzymane przez powodów 269.000,00 PLN. Pozwana zatem jak wskazała Sąd Okręgowy, nie jest wzbogacona kosztem powodów, a po stronie powodów nie doszło do zubożenia. Art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c. nie dają zatem w ocenie tego Sądu podstaw do uwzględnienia powództwa w tej części.

Sąd Okręgowy stwierdził, że powodowie mają jednak interes prawny w ustaleniu nieważności umowy. Orzeczenie w tym przedmiocie rozstrzyga definitywnie stan niepewności co do obowiązywania umowy i nie jest wyprzedzone żadnym przysługującym powodom dalej idącym roszczeniem. W tych warunkach w oparciu o przepis art. 189 k.p.c. uwzględnił powództwo ustalając, że umowa jest nieważna. Nietrafny okazał się w tym kontekście w ocenie Sądu Okręgowego podnoszony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia. Instytucja przedawnienia jak stwierdził Sąd Okręgowy dotyczy jedynie roszczeń majątkowych w rozumieniu prawa do żądania świadczenia. Nie ulęgają przedawnieniu żądania ustalenia prawa czy stosunku prawnego na podstawie art. 189 k.p.c. Nie oznacza to, że mogą być one dochodzone bezterminowo, gdyż przesłanką ustalenia musi być interes prawny (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 czerwca 2000r. , sygn. I ACa 208/00). Dopóki zatem powodowie mają interes prawny w dokonaniu ustalenia, dopóty nie może być mowy o przedawnieniu tego roszczenia.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł w oparciu przepis art. 100 zd. 2 k.p.c. Mając na względzie, iż powodowie utrzymali się z żądaniem co do zasady, a wyrokiem ustalono nieważność umowy, Sąd Okręgowy całością kosztów obciążył pozwaną.

Pozwana w apelacji od powyższego wyroku zaskarżyła go w części, tj. w zakresie pkt. 1 oraz 3 rozstrzygnięcia. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

1.  art. 235 2 § 1 pkt. 2 w zw. z art. 278 k.p.c. w z w. z art. 227 k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie wniosku przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego;

2.  art. 235 ( 2) § 1 pkt. 2 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie wniosku
o przeprowadzenie dowodu ze świadka J. C.;

3.  art. 233 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i błędne ustalenie, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały indywidualnie uzgodnione, nieuprawnione przyjęcie, że postanowienia umowy są sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy powodów, bezpodstawne uznanie zeznań powodów za wiarygodne;

4.  art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że powodowie posiadali interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie, podczas gdy wytoczyli powództwo o świadczenie;

5.  art. 69 ust. 1 i 2 pkt ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe w z w. z art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego i w zw. z 353 ( 1) k.c., art. 358 ( 1) § 2 k.c., art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 58 § 1 i 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że umowa jest nieważna, podczas gdy kurs walut nie był ustalony w sposób dowolny, ale rynkowy
i obiektywny, w umowie w sposób precyzyjny i jednoznaczny ustalono sposób, w jaki miało dojść do ostatecznego określenia kwoty podlegającej zwrotowi, wysokość salda zadłużenia powodów w CHF nigdy nie była sporna, a rzekomy brak określenia wysokości ich świadczenia w rzeczywistości nigdy nie występował;

6.  art. 3851 § 1 - 3 k.c., poprzez uznanie, że postanowienia umowy kredytu naruszają
w sposób rażący interesy powodów i dobre obyczaje, oraz prowadzą do nierównowagi kontraktowej stron;

7.  art. 385 1 § 1 - 3 k.c., art. 385 2 k.c. w zw. z art. 1 ust. 2 i 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG
z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez uznanie, że postanowienia umowy regulujące mechanizm indeksacji kredytu do CHF, stanowią postanowienia abuzywne;

8.  art. 4 w zw. z art. 1 ust. 1 lit. a) i lit. b) ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy — Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. i art. 1 ust. 2 Dyrektywy 93/13 poprzez ich błędną wykładnię polegającą na nie uwzględnieniu przez Sąd I instancji obowiązującego na dzień wyrokowania stanu prawnego, w którym uznanie za niedozwolone postanowienia umownego zawierającego odesłanie do Tabeli kursów banku jest wyłączone z uwagi na przyznanie przez ustawodawcę kredytobiorcom innych środków ochrony prawnej przed ryzykiem kursowym, w szczególności umożliwienie im spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej.

Pozwana wniosła na podstawie art. 380 k.p.c. wniosła o zmianę postanowień dowodowych Sądu I instancji i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków J. C. oraz dowodu z opinii biegłego z dziedziny finansów i bankowości oraz rachunkowości.

Mając na uwadze powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powodów na jej rzecz zwrotu kosztów procesu i kosztów postępowania apelacyjnego. Ewentualnie, wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Okręgowego w części, tj. w zakresie
pkt 2 oddalającego roszczenie o zapłatę oraz w zakresie pkt 3 co do zwrotu kosztów procesu. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucili naruszenie:

1.  art. 100 zd.2 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 6 i 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
w sprawie opłat za czynności radców prawnych poprzez zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości niższej niż wysokość stawki minimalnej określonej w pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych;

2.  art. 98 § 3 k.p.c. w zw. z art. 109 § 2 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 7 w zw. Z § 15 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych poprzez zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości stawki minimalnej;

3.  art. 186 § 2 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie wniosku powodów o zasądzenie kosztów postępowania w przedmiocie zawezwania do próby ugodowej, w tym opłaty od wniosku w kwocie 200,00 zł, kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictw wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty;

4.  art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c., poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że roszczenie powodów w zakresie zasądzenia kwoty dochodzonej pozwem nie było zasadne, gdyż powodowie nie spłacili jeszcze kwoty, jaką otrzymali od banku tytułem realizacji spornej umowy;

5.  art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c., poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że w wypadku nieważności umowy kredytowej świadczenie kredytobiorcy, w zakresie w jakim nie przekracza wzbogacenia uzyskanego kosztem kredytodawcy nie stanowi świadczenia nienależnego i nie tworzy dla kredytobiorcy podstawy formułowania skargi kondykcyjnej;

6.  art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie (niezastosowanie) i oddalenie żądania strony powodowej, podczas gdy z ustaleń faktycznych i prawnych Sądu pierwszej instancji wynika, że umowa stanowiąca podstawę świadczeń strony powodowej jest nieważna w całości, co wiąże się z obowiązkiem zwrotu tych świadczeń jako nienależnych;

7.  art. 498 § 1 i 2 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i dokonanie kompensacji wierzytelności pozwanego z wierzytelnością strony powodowej, w sytuacji, gdy żadna ze stron nie złożyła oświadczenia o potrąceniu wzajemnych roszczeń.

Mając na uwadze powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania głównego o zapłatę, z pkt 1 petitum pozwu,
w całości; zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie zasądzonych kosztów postępowania, poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej przewidzianej w § 3 ust. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych poprzez zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego. A ponadto wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego,
w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

Pozwana pismem z dnia 13 października 2021r. podniosła zarzut prawa zatrzymania świadczeń powodów na jej rzecz z tytułu umowy kredytu w zakresie kwoty 269.000,01 zł, stanowiącej równowartość ostatecznie wypłaconego kapitału kredytu. Wskazała, że pismem
z dnia 8 września 2021r. złożyła powodom materialnoprawne oświadczenia o skorzystaniu na podstawie art. 497 k.c. w związku z art. 496 k.c. z prawa zatrzymania świadczeń powodów na rzecz Banku z tytułu umowy kredytu w zakresie tejże kwoty. Dodała, że podstawą zarzutu zatrzymania jest przysługujące jej roszczenie o zwrot wypłaconego powodom kapitału
w przypadku nieważności umowy kredytu (art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.), a jako podstawę prawną oświadczenia wskazała art. 497 k.c. w związku z art. 496 k.c.

Powodowie w odpowiedzi na podniesiony przez pozwaną zarzut zatrzymania zarzucili brak możliwości stosowania art 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. z uwagi na fakt, że umowa kredytu łącząca powodów z pozwaną nie jest umową wzajemną w rozumieniu tychże przepisów, lecz jedynie umową odpłatną i dwustronnie zobowiązującą. Wskazali też, że zarzut zatrzymania nie jest skuteczny, bowiem został podniesiony warunkowo, a roszczenie które miałoby być zabezpieczone poprzez zastosowanie prawa zatrzymania nie stało się jeszcze wymagalne. Wskazali także że, użycie przez pozwaną w oświadczeniu materialnoprawnym o skorzystaniu z prawa zatrzymania zwrotu „ewentualnie” jest tożsame
z zastrzeżeniem warunku. Podnieśli, że prawo cywilne w zasadzie dopuszcza uzależnienie czynności prawnych od spełnienia warunku (art. 89 k.c.), a w prawie procesowym brak jest natomiast analogicznego przepisu. Z tego względu czynności procesowa dokonana pod warunkiem ich zdaniem powinna zostać pominięta. Wskazali też, że w sytuacji, gdy roszczenie banku o zwrot udostępnionego kapitału nie zostało postawione w stan wymagalności, nie jest możliwe skuteczne skorzystanie z zarzutu zatrzymania świadczeń pieniężnych dokonanych przez kredytobiorców. Podnieśli, że roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy, co oznacza że staje się wymagalne dopiero z chwilą wezwania dłużnika do jego spełnienia bez zbędnej zwłoki. Z ostrożności procesowej powodowie podnieśli zarzut przedawnienia roszczeń Banku o zwrot uzyskanego przez powodów kapitału kredytu wskazując, że 3-letni termin przedawnienia tych roszczeń upłynął.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja pozwanej nie mogła odnieść oczekiwanego przez nią skutku. Natomiast apelacja powodów podlegała w części uwzględnieniu.

Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Dokonując ustaleń faktycznych Sąd I instancji nie przekroczył zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c., zgodnie,
z którą sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, czyli z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (zob. np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00, LEX nr 80266).

Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził w szczególności, iż strony nie uzgodniły indywidualnie istotnych postanowień umownych nie ustalając sposobu przeliczenia franków szwajcarskich na złotówki, ani kursu kupna franków szwajcarskich. Mimo, że postanowienia dotyczące przeliczeń zamieszczone zostały w umowie odsyłają one do tabel kursowych, których treść nie została określona umową i których sposób tworzenia nie był powodom
w żaden sposób przedstawiony, nie był z nimi uzgadniany i nie mieli nań żadnego wpływu. Nie ma też wpływu na prawidłowość ustaleń poczynionych przez Sąd Okręgowy podnoszona przez pozwaną okoliczność, że w okresie tożsamym do tego, w którym strony umowę o kredyt hipoteczny, dostępnym dla wszystkich kredytobiorców wariantem miała być spłata kredytu indeksowanego bezpośrednio w walucie indeksacji, z której to możliwości powodowie skorzystali po podpisaniu aneksu z dnia 30 czerwca 2018 r. Za nietrafny uznać należało także zarzut dotyczący bezpodstawnego uznanie zeznań powodów za wiarygodne,
w szczególności w sytuacji gdy pozwana nie przedstawiła żadnego dowodu mogącego podważyć ich prawdziwość, poza własną oceną, że miały one charakter subiektywny
i obliczony na uzyskanie korzystnego dla nich rozstrzygnięcia, z powołaniem na okoliczność, że ryzyko związane z zaciągnięciem zobowiązania indeksowanego do waluty obcej, musiały być od samego początku jasne dla przeciętnego konsumenta.

Nietrafnym okazał się także zarzut naruszenia art. 235 2 § 1 pkt. 2 w zw. z art. 278 k.p.c. w z w. z art. 227 k.p.c. Zasadnie Sąd Okręgowy pominął dowód z opinii biegłego. Okoliczności wskazane we wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W tej sytuacji wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego nie mógł zostać uwzględniony w trybie art. 380 k.p.c. również przez Sąd II instancji.

Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy nie naruszył także art. 235 ( 2) § 1 pkt. 2
w zw. z art. 227 k.p.c. pomijając wniosek o przeprowadzenie dowodu ze świadka J. C. jako nie mającego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Świadek ten nie uczestniczył bowiem w zawieraniu umowy z powodami. Wobec tego wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań tego świadka nie mógł także zostać uwzględniony w trybie art. 380 k.p.c. również przez Sąd II instancji.

Niezasadnymi okazały się także sformułowane przez pozwaną pozostałe zarzuty dotyczące błędnych ustaleń powiązane ściśle z zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego. Zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy wprowadzające mechanizm podwójnej waloryzacji stanowiły niedozwolone postanowienia umowne
w rozumieniu art. 385 ( 1) – art. 385 ( 3) k.c. Przepisy te stanowią implementację do prawa polskiego dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: dyrektywy 93/13/EWG). Zgodnie z treścią art. 385 ( 1) § 1 k.c. spod kontroli przewidzianej w art. 385 ( 1) i nast. k.c. wyłączone są postanowienia określające główne świadczenia stron, ale tylko wówczas, gdy sformułowane zostały jednoznacznie. Kwestionowane postanowienia – klauzule denominacyjne (waloryzacyjne) określały główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ( 1) § 2 zd. 2 k.c. Pojęcie głównych świadczeń stron wiązać należy z ustawowo określonymi elementami przedmiotowo istotnymi wyróżniającymi dany typ umowy nazwanej ( essentialia negotii).
W przypadku umowy o kredyt z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe
w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy przez strony (t.j. Dz.U. z 2002r., Nr 72, poz 665 ze zm.) wynika, że tak rozumianymi głównymi świadczeniami stron są: po stronie kredytodawcy - oddanie do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej na oznaczony czas z przeznaczeniem na oznaczony w umowie cel, a po stronie kredytobiorcy – wykorzystanie udostępnionej mu kwoty kredytu zgodnie z umówionym celem, zwrot kwoty kredytu, zapłata odsetek kapitałowych i prowizji. Natomiast
w przypadku umów o kredyt denominowany do waluty obcej, zawarte w tych umowach klauzule waloryzacyjne, takie jak te, które kwestionowała powódka, służą oznaczeniu
w pierwszej kolejności salda zadłużenia w CHF ustalanego według kursu kupna,
a w następnej kolejności - wysokości poszczególnych rat ustalanych według kursu sprzedaży CHF, a w rezultacie służą ustaleniu kwoty, którą kredytobiorca ma zwrócić bankowi. Określają więc one - i to w sposób bezpośredni - główne świadczenie kredytobiorcy wynikające z umowy kredytu, czyli kwotę podlegającą zwrotowi tytułem spłaty kredytu.
W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE na gruncie dyrektywy 93/13/EWG przyjmuje się, że tego typu klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu (zob. wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18; wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r., Dunai, C-118/17).

Sporne klauzule waloryzacyjne nie zostały sformułowane w jednoznaczny sposób. Odsyłały one do kursów wymiany określonych w tabelach, ustalanych jednostronnie przez bank, a w umowie nie oznaczono żadnych obiektywnych kryteriów, którymi pozwany bank miał się kierować przy ustalaniu kursów kupna i sprzedaży CHF. W umowie nie przewidziano też żadnego mechanizmu pozwalającego kredytobiorcom na poznanie zasad ustalania przez bank kursów wymiany oraz ich weryfikację, a tym bardziej mechanizmu umożliwiającego ich wpływ na ustalane przez bank kursy wymiany, mimo, że kursy te bezpośrednio decydowały o wysokości zobowiązania kredytobiorców.

W efekcie w oparciu o kwestionowane postanowienia powodowie nie byli w stanie oszacować zarówno kwoty, jaką otrzymają tytułem wypłaty, ani kwoty, którą będą mieli obowiązek w przyszłości zapłacić na rzecz banku tytułem spłaty kredytu. Tym samym powodowie nie mieli możliwości ustalenia wysokości swojego zobowiązania. Zresztą samo oznaczenie w umowie daty ustalania przyjętego do rozliczeń kursu (data wypłaty kredytu, data spłaty raty) nie spełnia wymogu jednoznaczności sformułowania postanowień umowy.
W konsekwencji zakwestionowane klauzule należy uznać za postanowienia określające główne świadczenia stron, które zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. To zaś umożliwia ich kontrolę pod kątem abuzywności.

Zgodnie z treścią art. 385 1 § 1 k.c. za niedozwolone postanowienia umowne uznane mogą być tylko te postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie
z konsumentem. W myśl art. 385 1 § 4 k.c., ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Stosownie natomiast do art. 385 1 § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przepis art. 385 1 § 3 zd. 2 k.c. konstruuje wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Za indywidualnie uzgodnione można uznać jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. W celu ustalenia, czy konkretne postanowienie umowne należy kwalifikować jako nieuzgodnione indywidualnie należy zbadać, czy konsument miał na treść danego postanowienia rzeczywisty wpływ (art. 385 1 § 3 k.c.). To zwykle nie będzie miało miejsca w przypadku postanowień umowy przyjętych z wzorca zaproponowanemu konsumentowi przez przedsiębiorcę. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy
w związku z tym wykazanie, że konsument wiedział o treści klauzuli, a nawet że strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie.

W niniejszej sprawie pozwana nie wykazała indywidualnego uzgodnienia z powodami

postanowień umownych dotyczących indeksacji. Umowa zawarta została z wykorzystaniem gotowego wzoru, a powodowie mogli albo zaakceptować wynikającą z niego ofertę banku albo w ogóle nie zawierać umowy. Pozwana nie wykazała też, by powodowie mieli możliwość jakiegokolwiek wpływu na treść zawartych w umowie klauzul waloryzacyjnych.
W konsekwencji pozwana nie obaliła domniemania nieuzgodnienia indywidualnego spornych klauzul.

Nadto zakwestionowane postanowienia kształtowały prawa i obowiązki powodów jako konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.
Jak już wskazano wyżej w wypadku kwestionowanych przez powodów postanowień umownych odwołano się do tabeli kursów banku, które nie zostały w umowie zdefiniowane. W ich treści nie wskazano obiektywnych, sprawdzalnych kryteriów czy czynników, które miałyby wpływać na sposób określenia przez bank kursów kupna i sprzedaży walut.
W konsekwencji prowadziło to do określenia wysokości zobowiązań powodów jednostronnie przez bank. Tak określone postanowienia umowne stanowią w konsekwencji postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron wobec tego, że prawo do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych
i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Bez znaczenia przy tym jest czy swoboda banku w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona przykładowo poprzez zastosowanie możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów.

Niewystarczającym było oświadczenie powodów, z którego wynikać miało, że są świadomi ryzyka związanego ze zmianą kursów walut i wynikających z tego konsekwencji, które było sporządzone na wzorcu sporządzonym przez pozwaną. Rolą pozwanego banku było wyjaśnienie powodom zasad, na jakich będzie ustalany kurs waluty obcej,
w szczególności zaś poinformowanie ich o tym, że kursy te będą ustalane przez bank,
w jaki sposób i na jakich zasadach. Powodom jednakże nie przedstawiono szczegółowej symulacji zmiany kursu CHF na przestrzeni czasu i nie wyjaśniono odpowiednio ryzyka kursowego. Przeciwnie, powodowie byli zapewniani o zaletach tego rodzaju kredytu. To zaś nie pozwala uznać, że przekazane im informacje obrazowały skalę możliwego wzrostu zadłużenia kredytowego. Nie można także czynić powodom zarzutu, że poszukiwali kredytu, na jak najdogodniejszych dla siebie warunkach.

Wbrew zarzutom pozwanej oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ( 1) § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. W konsekwencji to
w jaki sposób była ona późnej wykonywana nie ma żadnego znaczenia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2019r., sygn. III CZP 29/17). W tej sytuacji bez znaczenia dla rozstrzygnięcia był zarzut pozwanej, że wysokość kursów walut w tabelach kursowych kształtowana była zgodnie z mechanizmami rynkowymi. Wobec tego bez znaczenia dla rozstrzygnięcia, jak wskazano to już wyżej, okazał się wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego oraz z zeznań świadka J. C. na zbliżone okoliczności.

W konsekwencji zakwestionowane przez powodów postanowienia umowne są
w świetle art. 385 1 k.c. nieuczciwe, a przez to niedozwolone, gdyż dotyczą niejednoznacznie określonego świadczenia głównego, nie były indywidualnie uzgodnione, a ukształtowane nimi prawa i obowiązki stron rażąco naruszały interesy konsumenta oraz pozostawały
w sprzeczności z dobrymi obyczajami.

Bez zakwestionowanych postanowień umownych umowa nie może obowiązywać
w dalszym ciągu. Należało ją zatem, zgodnie ze stanowiskiem powodów, uznać za nieważną w całości. Sąd nie ma możliwości kreowania postanowień umownych, które mogłyby zastąpić niedozwolone klauzule, w tym zastąpić kursy z tabel banku zastrzeżone w umowie, innym kursem notowania franka szwajcarskiego do złotego (np. kursem NBP). Sądy krajowe są bowiem zobowiązane do zaniechania stosowania nieuczciwego postanowienia umownego, aby nie wywierał on skutków wobec konsumenta, natomiast nie są uprawnione do nadawania mu nowej treści (por. wyrok TSUE z dnia 15 marca 2012 r., C-453/10, ZOTSiS 2012/3/I-144).

Wobec tego i nie mógł w niniejszej sprawie znaleźć zastosowania art. 358 § 2 k.c. odwołujący się do kursu średniego NBP, który to przepis nie obowiązywał w chwili zawierania umowy przez strony, gdyż zasadą jest stosowanie przepisów prawa materialnego
z daty dokonania czynności prawnej (art. 3 k.c.). Powodowie wprost sformułowali w pozwie żądanie ustalenia nieważności zawartej umowy kredytowej. Pouczeni o konsekwencjach takowego rozstrzygnięcia w ramach postępowania apelacyjnego swe żądanie podtrzymali. Wobec tego uznać należało, że po usunięciu klauzul abuzywnych, nie można wypełnić tak powstałej luki i cała umowa nie może wiązać stron. Skoro zakwestionowane postanowienia umowne dotyczą głównych świadczeń stron i zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, to ich usunięcie ze skutkiem ex tunc powoduje, że brak jest określenia
w umowie jej essentialia negotti przewidzianych w art. 69 Prawa bankowego. To zaś
w sposób jednoznaczny uzasadnia stwierdzenie, że umowa jest nieważna.

Wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U, nr 165, poz. 984), czyli tzw. ustawy antyspreadowej nie mogło wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Ustawą tą wprowadzono nowe przepisy: art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz ust. 3 i art. 75b w Prawie bankowym, które mają zastosowanie także do umów zawartych przed wejściem w życie wspomnianej ustawy w odniesieniu do niespłaconej jeszcze części kredytu (art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r.). Jednakże wejście w życie wskazanej ustawy nie zmieniło tego, że w zapisach umowy kredytu zawartej z powodami poprzestano na odwołaniu się do tabel kursów walut, nie określono szczegółowo mechanizmów ich ustalania, pozbawiając tym samym kredytobiorców możliwości oceny wysokości swojego zobowiązania wobec banku.

Dodatkowo stwierdzić należy, że powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. Umowa zawarta przez strony stanowi długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Wobec tego jedynie wyrok rozstrzygający o powództwie o ustalenie jest w stanie trwale usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami w związku ze sporną umową kredytu, zważywszy że nie upłynął jeszcze okres, na jaki umowa ta została zawarta. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, ale i braku obowiązku spełnienia na rzecz pozwanego banku przyszłych świadczeń, a więc na zaprzestaniu spłat kolejnych rat kredytu. Ma też znaczenie dla ustanowionych zabezpieczeń spłaty kredytu.

Wobec tego iż w świetle powyższych wywodów zarówno zarzuty naruszenia przepisów postępowania stawiane zaskarżonemu wyrokowi przez pozwaną jak i wszystkie wskazane w apelacji pozwanej zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się niezasadne apelacja pozwanej w całości podlegała oddaleniu, o czym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs 1 ust.1 pkt.4 ustawy z dnia 2 marca 2020r.
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem
i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.).

Natomiast jak już wskazano wyżej apelacja powodów podlegała w części uwzględnieniu. Stwierdzenie nieważności umowy powoduje, że świadczenie spełnione
w wykonaniu nieważnego zobowiązania jest – co do zasady – świadczeniem nienależnym, które podlega zwrotowi jako korzyść majątkowa uzyskana bezpodstawnie kosztem świadczącego – art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. W wypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu dokonywane przez kredytobiorcę płatności na poczet spłaty wykorzystanego kredytu są zatem świadczeniami nienależnymi, tak jak i świadczeniem nienależnym jest wypłata kapitału (kredytu) przez pozwany bank, które to świadczenia winny zostać zwrócone.

W treści art. 410 k.c. ustawodawca przesądził również, że samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego. Jak wskazał Sąd Najwyższy
w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20 oraz w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 zobowiązanie kredytobiorcy oraz zobowiązanie banku zwrotu spełnionych świadczeń są od siebie niezależne, co jest wynikiem aprobowania teorii dwóch kondykcji.
Z tej przyczyny, wobec nieważności umowy kredytowej, przedmiotem roszczenia restytucyjnego powodów mogło być żądanie zwrotu wpłaconych przez nich na rzecz pozwanej kwot. Roszczenie powodów jest przy tym niezależne od roszczenia restytucyjnego przysługującego w sytuacji nieważności umowy pozwanej.

Takowe roszczenie powodowie zgłosili w niniejszym procesie domagając się zasądzenia od pozwanej na ich rzecz kwot 150.000 zł oraz 11.935,56 CHF. Powyższe roszczenie co do zasady znajduje zatem oparcie w powołanych przepisach prawa materialnego i znajdującej zastosowanie na ich gruncie teorii dwóch kondykcji, na co zasadnie powoływała się apelacja powodów, podnosząc zarzuty niewłaściwego zastosowania art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. oraz art. 498 § 1 i 2 k.c., w tym odnoszące się do dokonania kompensacji wierzytelności pozwanej z wierzytelnością strony powodów,
w sytuacji, gdy żadna ze stron nie złożyła oświadczenia o potrąceniu wzajemnych roszczeń.

W tej sytuacji apelacja powodów podlegała uwzględnieniu w części co skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od pozwanej na ich rzecz dochodzonej tytułem nienależenie spełnionego świadczenia kwoty za okres objęty żądaniem pozwu.

Jak ustalił bowiem Sąd Apelacyjny na podstawie dokumentów zgormadzonych
w aktach sprawy /zaświadczenia z dnia 10 września 2019r., z dnia 16 grudnia 2020r. – k. 50- 56 akt/ oraz oświadczeń stron w toku postępowania apelacyjnego powodowie uiścili na rzecz pozwanej przed wniesieniem powództwa:

-

w okresie od dnia 12 października 2009r. do dnia 11 czerwca 2018r. sumę w wysokości 124.437,90 zł z tytułu kapitału oraz 26.144,10 zł z tytułu raty odsetkowej,

-

w okresie od dnia 11 lipca 2018r. do dnia 11 grudnia 2018r. kwotę 2.283,22 CHF z tytułu kapitału oraz kwotę 100,31 CHF z tytułu raty odsetkowej,

-

w okresie od dnia 11 stycznia 2019r. do dnia 11 grudnia 2019r. kwotę 4.570,39 CHF
z tytułu kapitału oraz kwotę 199,25 CHF z tytułu raty odsetkowej,

-

w okresie od dnia 11 stycznia 2020r. do dnia 11 grudnia 2019r. kwotę 4.569,58 CHF
z tytułu kapitału oraz kwotę 212,81 CHF z tytułu raty odsetkowej.

Łącznie zatem powodowie uiścili na rzez pozwanej w powyższym okresie 150.582 zł oraz 11.935,56 CHF. Pozwana co prawda w odpowiedzi na pozew zakwestionowała powództwo co do zasady, jak i co do wysokości, tym niemniej nie podważyła zaświadczeń
z dnia 10 września 2019r., z dnia 16 grudnia 2020r. – k. 50- 56 akt i ich wartości dowodowej, kwestionując wyliczenia powodów /k. 88 akt/. Jedno ze złożonych zaświadczeń stanowi kserokopię podpisaną przez pracowników pozwanej, kolejne zaś opatrzone są informacją, że zostały wygenerowane elektronicznie i nie wymagają podpisu. W tej sytuacji brak było przeszkód do uczynienia ich dowodem w sprawie na podstawie art. 309 k.p.c. (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2016 r., V CSK 13/16, LEX nr 2188804 i z 5 listopada 2008 r., I CSK 138/08, LEX nr 548795).

W efekcie zaskarżony wyrok na skutek apelacji powodów podlegał stosownej zmianie.

Oddaleniu podlegała wszakże apelacja powodów w zakresie, w jakim domagali się oni od pozwanej zasadzenia na ich rzecz odsetek ustawowych od dochodzonych kwot.

Powodowie dopiero po pouczeniu ich zgodnie ze wskazówkami wynikającymi
z uzasadnienia uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej – zasady prawnej z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21 o skutkach stwierdzenia nieważności umowy i możliwości zmiany jej postanowień w ramach umowy postanowieniem z dnia 26 maja 2022r. podjęli zgodnie z treścią powyższej uchwały wiążącą decyzję co do braku zgody na utrzymanie nieuczciwych warunków umownych z upływem terminu zakreślonego zobowiązaniem z dnia 26 maja 2022r. Wiążącą decyzję w tym zakresie powodowi podjęli w dniu 3 lipca 2022r. /k. 537 akt/. W efekcie nie można przyjąć, by pozwana pozostawała w opóźnieniu w spełnieniu na rzecz powodów żądanego przez niego świadczenia zapłaty przed tymże dniem, ani także by roszczenia kondykcyjne pozwanej mogły ulec przedawnieniu przed złożeniem owego oświadczenia.

W myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21 stwierdzenie nieważności umowy jest ściśle powiązane z ostateczną decyzją konsumentów co tego, że nie chcą oni utrzymania w mocy umowy dotkniętej abuzywnymi klauzulami poprzez ich sanowanie, lecz powołują się na całkowitą nieważność umowy kredytowej wyrażając w tym względzie wiążącą decyzję wobec banku. Do czasu gdy konsument wyrazi swoją świadomą (co do skutków dotyczących stwierdzenia nieważności) decyzję, jak wskazał Sąd Najwyższy umowa zawierająca abuzywne postanowiena obowiązuje. W efekcie mimo że stwierdzenie nieważności następuje ze skutkiem ex tunc to następuje to dopiero na skutek powyższej decyzji kredytobiorcy. Do tego czasu, skoro umowa traktowana jest jako ważnie zawarta, niezbędne jest wyrażenie przez konsumenta wyraźnej i stanowczej wobec kontrahenta woli braku sanowania wadliwych postanowień umowy, opartej także na wiedzy co do możliwych konsekwencjach związanych ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytu i ich akceptacji. Przy tym to jednoznaczne stanowisko konsumenta musi być zakomunikowane kredytodawcy, aby mógł podjąć odpowiednie - z punktu widzenia obrony własnych interesów - kroki odnosząc się do żądania konsumenta.

Roszczenie dotyczące zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia jest świadczeniem bezterminowym. Postawienie go w stan wymagalności wiąże się zatem z wezwaniem skierowanym przez wierzyciela do dłużnika o jego zwrot (art. 455 k.c.). Ponieważ stwierdzenie nieważności, jak już wskazano wyżej, jest ściśle powiązane z ostateczną decyzją kredytobiorcy co tego, że nie chce on utrzymania w mocy umowy dotkniętej abuzywnymi klauzulami poprzez ich sanowanie lecz powołuje się na całkowitą nieważność umowy kredytowe akceptując takie rozwiązanie oparte na ocenie, że jest ono dla niego korzystne reguła określona art. 455 k.c. podlegać musi modyfikacji. Mimo zatem, że powodowie jeszcze przed wniesieniem powództwa powoływali się na nieważność umowy kredytu, dopiero po pouczeniu z dnia 26 maja 2022r. złożyli pismo datowane na dzień 3 lipca 2022 r. z takowym oświadczeniem. W konsekwencji oddaleniu podlegało żądanie powodów zasądzenia odsetek od dnia wezwania do zapłaty, gdyż wymagalność żądania pieniężnego wiązać należy najwcześniej ze stanowiskiem powodów zawartym w piśmie z dnia 3 lipca 2022r.

Ostatecznie roszczenie dotyczące odsetek ustawowych za opóźnienie podlegało mimo to oddaleniu z uwagi na zgłoszony przez pozwaną zarzut zatrzymania, który Sąd Apelacyjny uznał za skuteczny. Skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., IV CKN 651/00, OSNC 2002/12/155). Oświadczenia pozwanej o skorzystaniu przez nią z prawa zatrzymania zostały skierowane do powodów pismem z dnia 8 września 2021r. wraz z dołączonymi do nich pełnomocnictwami upoważniającymi pełnomocnika pozwanej do składania oświadczeń o charakterze materialnoprawnym z 24 czerwca 2021r. /oświadczenia jak wyżej – k. 492-495 akt/ i co było bezsporne dotarło do powodów we wrześniu 2021r. To powoduje, że żądanie zasadzenia odsetek ustawowych podlegało w całości oddaleniu.

Zgodnie bowiem z treścią art. 496 k.c., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Na podstawie art. 497 k.c. przepis ten ma odpowiednie zastosowanie
w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej. Ekwiwalentem świadczenia banku polegającego zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe na oddaniu do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony określonej kwoty pieniężnej jest zapłata przez kredytobiorcę bankowi odsetek i prowizji obok obowiązku zwrotu wykorzystanego kredytu, co pozwala na przyjęcie że umowa kredytu i świadczenia stron wynikające z tej umowy mają charakter wzajemny.

Uwzględniając rozbieżności w orzecznictwie i doktrynie, co do tego czy umowa kredytu ma charakter wzajemny – wówczas nawet przy braku wzajemności umowy należy uznać dopuszczalność zastosowania art. 497 k.c. per analogiam w niniejszej sprawie i to
w sposób oderwany od wymagalności roszczenia banku wobec kredytobiorcy z tego samego tytułu. Nie sposób przy tym wymagać od pozwanej, by wzywała powodów do zwrotu świadczenia przekazanego jako kwota kredytu przed końcem postępowania mającego przesądzić o nieważności takiej umowy. Funkcja tego zarzutu jest bowiem ściśle obronna. Nie polega też na dochodzeniu własnego roszczenia, ani na jego kompensowaniu
z roszczeniem zasądzanym wyrokiem na rzecz kredytobiorcy, w przeciwieństwie do zarzutu potrącenia i dokonywania takiej czynności kompensacyjnej (wyrok Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z 14 lipca 2022 r., V ACa 847/21, LEX nr 3402401). Własne świadczenie banku może być większe. Gdyby ulegało obniżeniu do kwoty mniejszej niż kwota zasądzona na rzez powodów, obronny skutek prawa zatrzymania powinien ulegać proporcjonalnemu ograniczaniu. Wymagane jest, aby prawo zatrzymania działało we właściwej proporcji pomiędzy roszczeniami obu stron.

Wszystkie podane argumenty spowodowały, że Sąd Apelacyjny zastrzegł w wydanym wyroku na rzecz pozwanej prawo zatrzymania świadczenia zasądzonego na rzecz powodów do czasu zaoferowania przez nich zwrotu świadczenia uzyskanego przez powodów na podstawie spornej umowy.

Okolicznością bezsporną było, że w wykonaniu swojego zobowiązania z umowy pozwana przekazał powodom kwotę kredytu wynoszącą 269.000,01 zł, która przewyższa kwoty dochodzone przez powodów niniejszym pozwem. W rezultacie pozwana jest uprawniona do zgłoszenia zarzutu zatrzymania i należy go uznać za skuteczny do tej właśnie wysokości. Uprawnienie do podniesienia takowego zarzutu potwierdził przy tym Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały z dnia z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21. Skuteczne zgłoszenie zarzutu zatrzymania przez pozwaną skutkowało zastrzeżeniem pozwanej tego uprawnienia na podstawie art. 496 k.c.

Powodowie na skutek uwzględnienia roszczenia pieniężnego, mimo oddalenia roszczenia co do odsetek przegrali proces jedynie w nieznacznym zakresie co skutkować musiało zastosowaniem art. 100 k.p.c. w zakresie orzeczenia o kosztach i obciążenia pozwanej w całości kosztami postępowania przed Sądem I instancji. Sąd Okręgowy jak słusznie zarzuca apelacja powodów błędnie określił ich wysokość, skoro na koszty te poniesione przez powodów składała się opłata od pozwu w kwocie 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w wysokości 10.800 zł obliczone zgodnie z § 2 ust. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018r., poz. 265 ze zm.) i opłaty od pełnomocnictw w kwocie 34 zł /k. 18-20 akt/. Nadto Sąd Okręgowy wbrew treści art. 186 § 2 k.p.c. wobec braku stawiennictwa pozwanej na to posiedzenie pojednawcze nie uwzględnił przy orzekaniu o kosztach procesu wynagrodzenia pełnomocnika w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej w kwocie 10.800 zł (por. uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 2014 r., III CZP 117/13, OSNC 2014, nr 12, poz. 123) /wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, odpowiedź na wniosek, protokół posiedzenia z dnia 27 listopada 2019r. przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa
w Warszawie – k. 57-61 akt/. Brak było przy tym podstaw do uwzględnienia apelacji powodów w zakresie żądania zwrotu opłaty od zawezwania do próby ugodowej i kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w tym postępowaniu wobec braku złożenia dowodu przez powodów poniesienia tychże kosztów. Niezasadnym jednakże okazał się zarzut apelacji zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości w sytuacji gdy wnoszenie powództw w tzw. sprawach frankowych stanowi już swoisty rodzaj specjalizacji pełnomocników.

Nadto ponieważ wbrew treści art. 98 § 1 1 k.p.c. Sąd Okręgowy nie orzekł o odsetkach ustawowych o kosztach procesu mimo stosownego żądania zgłoszonego przed tym Sądem zmianie w tym zakresie podlegało orzeczenie o kosztach w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 1 wyroku na skutek apelacji powodów wydane zostało w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ( 1) ust.1 pkt.4 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.). W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów jako bezzasadną orzekając w oparciu o art. 385 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ( 1) ust.1 pkt.4 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie art. 100 § 1 k.p.c. w zw.
z § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie obciążając tymi kosztami w całości pozwaną przy uwzględnieniu, że powodowie ulegli tylko co do nieznacznej części swego żądania. Wobec braku stosownego żądania nie orzekano o odsetkach od kosztów postępowania odwoławczego (art. 321 k.p.c.).

SSA Barbara Konińska

(...)

Dodano:  ,  Opublikował(a):  Monika Czaja
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Katowicach
Osoba, która wytworzyła informację:  Barbara Konińska
Data wytworzenia informacji: