Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący Sędzia:	SA Olga Gornowicz-Owczarek (spr.)
Sędziowie:	SA Wiesława Namirska SA Katarzyna Żymełka

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2023 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. G.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Rybniku

z dnia 31 marca 2021 r., sygn. akt I C 1234/20

oddala apelację.

SSA Wiesława Namirska

SSA Olga Gornowicz-Owczarek

SSA Katarzyna Żymełka

Sygn. akt V ACa 288/21

UZASADNIENIE

Powód M. G. w pozwie przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...) domagał się nakazania pozwanemu zaniechania naruszania jego dóbr osobistych w postaci prawa do korespondencji i prawa do utrzymywania kontaktów z dzieckiem polegającego na bezprawnym zatrzymaniu korespondencji powoda kierowanej do jego córki, nakazania pozwanemu przekazania zatrzymanej adresatowi z wyjaśnieniem przyczyny opóźnienia w jej doręczeniu, zasądzenia od pozwanego na jego rzecz zadośćuczynienia w kwocie 3.233,10 zł za naruszenie dóbr osobistych powoda oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu.

Uzasadniając swe żądania wyjaśnił, że naruszenie jego dóbr osobistych polegało na zatrzymaniu w dniu 12 września 2019 r. przez Dyrektora Zakładu Karnego w (...) listu adresowanego do córki powoda D. G. i podjęciu decyzji o zatrzymaniu każdego kolejnego listu kierowanego do niej. Wskazał, że pozwany naruszył przepisy kodeksu karnego wykonawczego, bowiem nie zachodziły okoliczności umożliwiające zatrzymanie jego korespondencji do córki na ich podstawie. Powód podniósł, że nie miał zakazanego ani ograniczonego prawa kontaktu korespondencyjnego z córką. Jedyne ograniczenie dotyczyły kontaktów osobistych. Powód miał zabezpieczone nieskrępowane prawo do kontaktów telefonicznych z córką, ale nie były one należycie realizowane przez rodzinę zastępczą. Powód podniósł, że kwestia jego korespondencji z córką nie była przedmiotem rozpoznania przez sąd. Do tej pory nie miał przeszkód w kontaktach korespondencyjnych z córką. Powód wskazał, że w sprawie zatrzymywania jego listów do córki wszczął procedurę przewidzianą przez kodeks karny wykonawczy, jednakże nie uwzględniono jego stanowiska. Zarzucił, że administracja Zakładu Karnego w (...) znając jego sytuację osobistą podjęła decyzję o zatrzymaniu jego korespondencji. Pozbawiła go ostatniej dostępnej dla niego formy kontaktu z dzieckiem, dzięki której miał szansę na utrzymanie więzi. Decyzja ta realnie, w sposób destrukcyjny wpłynęła na stan relacji powoda z córką, redukując je do zera.

Powód podał, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych i dobra jego dziecka. Powód powołał przepisy Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, dotyczące poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu i korespondencji. Ponadto, powód uzasadnił sposób wyliczenia żądanego zadośćuczynienia. Podkreślił, że w dniu 19 grudnia 2019 r. został przeniesiony do Aresztu Śledczego w (...), którego dyrektor nie zatrzymuje jego listów kierowanych do córki. Na końcu powód wskazał, że gdyby nie bezprawne działanie pozwanego, nie doszłoby do powstania krzywdy, a tym samym całkowitego zerwania kontaktu z córką, pogłębienia cierpienia spowodowanego rozłąką i tęsknotą, skumulowania stresu spowodowanego brakiem możliwości uczestniczenia w życiu dziecka, choćby w ograniczonym zakresie i uzyskania informacji, np. co do jej stanu zdrowia, czy samopoczucia.

W odpowiedzi na pozew, pozwany Skarb Państwa - Dyrektor Zakładu Karnego w (...) wniósł o oddalenie powództwa. Przyznał fakt zatrzymania w dniu 12 września 2019 r. korespondencji powoda do małoletniej córki. Powołał się na obowiązujący w tym czasie zakaz kontaktów osobistych powoda z dzieckiem, orzeczony postanowieniem Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim z 7 maja 2018 r. Podkreślił, że powód nie przedstawił zgody opiekunów prawnych małoletniej na korespondencję z nią. Pozwany podał, że sędzia penitencjarny nie wniósł zastrzeżeń co do legalności postępowania dyrektora Zakładu Karnego w (...). Pozwany zwrócił uwagę, że sąd cywilny w procesie o naruszenie dóbr osobistych skazanego nie jest władny oceniać legalność czy prawidłowość wykonywania kary pozbawienia wolności. Uprawnienia te należą do sędziego penitencjarnego. Na końcu pozwany wyraził stanowisko, że Sąd Apelacyjny w Katowicach postanowieniem z 19 marca 2019 r. ograniczył kontakty powoda z córką wyłącznie do rozmów telefonicznych dwa razy w tygodniu. Pozwany wskazał, że w postępowaniu strony pozwanej nie sposób dopatrzeć się działań w stosunku do powoda, które mogłyby doprowadzić do naruszenia jego dóbr osobistych. Wszelkie podejmowane przez stronę pozwaną działania miały swe oparcie w obowiązujących przepisach prawa i zgodne były z obowiązującymi orzeczeniami sądów powszechnych dotyczących powoda i jego córki. Dlatego ze względu na brak bezprawności działania pozwanego powództwo winno zostać oddalone.

Wyrokiem z dnia 31 marca 2021 r. Sąd Okręgowy w Rybniku oddalił powództwo.

Sąd Okręgowy oparł się na następujących ustaleniach faktycznych:

Powód odbywa karę pozbawienia wolności. Faktycznie jest pozbawiony wolności od 30 września 2015 r.

Prawomocnym postanowieniem z 29 sierpnia 2017 r., sygn. akt III Nsm 700/15, Sąd Rejonowy w Będzinie zawiesił wykonywanie władzy rodzicielskiej przez powoda i przez matkę dziecka. Małoletnia została umieszczona w rodzinie zastępczej, w której przebywała również w okresie od września 2019 r., kiedy to wstrzymano korespondencję powoda do niej.

Powód uzyskał zgodę dyrekcji Zakładu Karnego w (...) na widzenia z małoletnią córką w soboty. Od maja 2017 r. widzenia te były realizowane. Wcześniej powód miał z córką kontakt telefoniczny. Następnie powód wniósł przed Sądem Rejonowym w Będzinie o ustalenie jego kontaktów z córką, co Sąd uczynił w sprawie o sygn. akt III Nsm 64/18. Postanowieniem z dnia 6 marca 2017 r., sygn. akt XVII Cz 59/17, Sąd Okręgowy w Katowicach określił sposób utrzymywania kontaktów powoda z małoletnią córką w ten sposób, że miały się one odbywać przy wykorzystaniu środka pozwalającego na bezpośrednie porozumiewanie się na odległość, a to telefonu, w każdą środę i piątek od 15.00 do 15.30.

Postanowieniem z 7 maja 2018 r., sygn. akt III RNsm 2/18, Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim orzekł zakaz kontaktów osobistych M. G. z małoletnią córką D. G.. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim, w sprawie o sygn. akt V Ca 428/18, postanowieniem z 21 września 2018 r. oddalił apelację M. G. od tego postanowienia.

Postanowieniem z 19 marca 2019 r., sygn. akt I ACz 262/19, Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie z powództwa M. G. przeciwko A. G. o rozwód na skutek zażalenia powoda zmienił postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 10 grudnia 2018 r., sygn. akt XVII C 448/14, w ten sposób, że ustalił, iż kontakty powoda z córką odbywać się będą w formie telefonicznej w każdy poniedziałek i środę w godzinach od 17:00 do 17:30, jednocześnie zobowiązując rodzinę zastępczą do przestrzegania terminów kontaktów i udostępnienia córce stron aparatu telefonicznego oraz zapewnienia swobody rozmowy i nieprzeszkadzania w niej, w miejsce kontaktów ustalonych postanowieniem Sądu Rejonowego w Będzinie z 3 stycznia 2017 r., sygn. akt II RCo 1/17, zmienionym postanowieniem Sądu Okręgowego w Katowicach z 6 marca 2017 r. w sprawie o sygn. akt XVII Cz 59/17. Postanowienie zostało wydane w trybie udzielenia powodowi zabezpieczenia kontaktów z małoletnią córką.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z 10 grudnia 2018 r. o udzieleniu zabezpieczenia kontaktów z małoletnią córką zostało wydane na wniosek powoda. Sąd Okręgowy w Katowicach częściowo uwzględnił wniosek powoda i ustalił kontakty z małoletnią w każdą środę i piątek między 19.00 i 19.30. W pozostałym zakresie oddalił wniosek powoda o udzielenie zabezpieczenia, a to co do kontaktów telefonicznych w poniedziałki, środy i piątki od 17.00 do 17.30.

W dniu 12 września 2019 roku powód, odbywając karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...), przekazał do wysłania korespondencję adresowaną do jego małoletniej córki D. G. przebywającej w rodzinie zastępczej. Dyrektor Zakładu Karnego w (...) wstrzymał wysyłkę korespondencji.

Pismem z dnia 17 września 2019 r. Dyrektor Zakładu Karnego w (...) zawiadomił Sąd Okręgowy w Gliwicach VII Wydział Penitencjarny, że na podstawie art. 105 § 4 kodeksu karnego wykonawczego podjął decyzję o zatrzymaniu korespondencji adresowanej do małoletniej D. G. nadanej przez osadzonego M. G.. Powołał się na postanowienie Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim z 7 maja 2019 r., sygn. akt III Nsm 2/18, o zakazie kontaktów osobistych osadzonego z małoletnią córką oraz na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 marca 2019 r., sygn. akt I ACz 262/19, o zmianie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach z 10 grudnia 2018 r., w ten sposób, że ustala, iż kontakty powoda z córką stron odbywać się będą w formie telefonicznej w każdy poniedziałek i środę w godzinach od 17.00 do 17.30. Zdaniem dyrektora Zakładu Karnego, z powyższych orzeczeń wynika, że osadzony ma uregulowane kontakty z córką wyłącznie w postaci kontaktu telefonicznego. W piśmie wskazano również, że mając na względzie konieczność właściwej realizacji praw osadzonego, administracja jednostki penitencjarnej zwróciła się pisemnie do właściwego sądu o wskazanie, w jaki sposób osadzony może kontaktować się z małoletnią córką.

Pismem z 31 października 2019 r., powód złożył skargę w trybie art. 78 § 2 kodeksu karnego wykonawczego i wniósł o zbadanie legalności decyzji dyrektora Zakładu Karnego w (...). Zarzucił, że decyzja jest sprzeczna z prawem. W skardze szczegółowo przedstawił swoje stanowisko, w tym co do interpretacji postanowień sądów w zakresie jego kontaktów z małoletnią córką. Właściwe organy wszczęły procedurę.

Pismem z 12 grudnia 2019 r. powód wezwał pozwanego do niezwłocznego uchylenia decyzji o zatrzymaniu jego korespondencji do córki i umożliwienie mu realizowania prawa do kontaktu oraz zapłaty 3.000 zł i 1000 zł za każdy kolejny miesiąc tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, w terminie 21 dni od dnia doręczenia pisma. Pozwany odmówił zapłaty żądanej kwoty. Ostatecznie, pismem z 30 stycznia 2020 r. dyrektor okręgowy Służby Więziennej w (...) uznał skargę powoda za nieuzasadnioną. W odmowie uwzględnienia skargi powołał się na fakt ograniczenia kontaktów powoda z córką na podstawie art. 113 ^{( 2)} § 2 pkt 4 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, co miało nastąpić na podstawie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 marca 2019 r.

Małoletnia D. G. urodziła się (...) Miała ukończone 5 lat, kiedy powód został pozbawiony wolności. We wrześniu 2019 r., kiedy wstrzymano korespondencję powoda do niej, miała ukończone 9 lat. Małoletnia nie jest silnie związana z powodem. Od lat nie funkcjonuje w przestrzeni pozwalającej na gromadzenie doświadczeń służących budowaniu więzi z ojcem. Więzi te są rozluźnione w ocenie specjalistów z Opiniodawczego Zespołu (...) w G.. Niemniej jednak sygnalizowała tęsknotę za ojcem. W opinii ze stycznia 2019 r. psycholog pracujący z dziewczynką ocenił, że kontakty telefoniczne małoletniej z ojcem zabezpieczają jej potrzeby, a osobiste kontakty w więzieniu mogą ją narazić na traumę. Podczas badania psychologicznego małoletnia deklarowała, że była zadowolona z kontaktu osobistego z powodem. Mówiła, że powód jest dla niej miły, wesoły i spokojny. Mogłaby go widywać. Nie pamięta jednak już czasu, który spędziła z ojcem w domu. Podczas badania małoletnia spontanicznie nie wspominała rodziców, a rozmowa o rodzinie nie uruchamiała jej skojarzeń z rodzicami. Dziewczynka nie wymieniała rodziców jako głównych obiektów przywiązania, ponieważ od lat nie uczestniczą oni w jej codziennym życiu. Specjaliści stwierdzili, że małoletnia ugruntowała w świadomości obraz ojca jako osoby miłej i nią zainteresowanej. Wskazali, że małoletnia chce kontaktów z ojcem. Nie wskazali, aby kontakt telefoniczny lub korespondencyjny z ojcem wywoływał jakiekolwiek niekorzystne skutki dla dziecka.

Sąd Okręgowy pominął dowód z przesłuchania stron na podstawie art 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. uznając, że pozostały zgromadzony materiał dowodowy był wystarczający do ustalenia stanu faktycznego i rozstrzygnięcia sprawy. Z tych samych względów Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanego o zwrócenie się o akta Sądu Okręgowego w Gliwicach VII Wydziału Penitencjarnego o sygn. akt VII Pen 866/19.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał żądanie pozwu za niezasadne.

Zaznaczył, że roszczenia powoda oparte były o art. 23 i art. 24 k.c., a powód domagał się ochrony jego dóbr osobistych w postaci prawa do utrzymywania kontaktu ze swoją córką i prawa do korespondencji, przy czym powołane w pozwie prawo do korespondencji wiązał wyłącznie z konkretną korespondencją z córką, a nie ogólnym naruszeniem jego prawa do korespondowania z innymi podmiotami. Wszystkie powołane przez niego negatywne skutki wstrzymania korespondencji dotyczyły jego relacji z córką, a krzywda powoda miała polegać na całkowitym zerwaniu kontaktu, pogłębieniu cierpienia powoda rozłąką i tęsknotą.

Mając na uwadze okoliczność, że powód naruszenie jego prawa do korespondencji utożsamiał wyłącznie z wstrzymaniem jego korespondencji do córki i odnosił jego skutki wyłącznie do relacji z córką, Sąd Okręgowy przyjął, że w sprawie należy rozważyć ewentualne naruszenie dóbr osobistych powoda w kontekście prawa do poszanowania życia rodzinnego i utrzymywania kontaktu z własnym dzieckiem. Korespondencja powoda do córki była jedynie sposobem utrzymywania kontaktu. Decyzja pozwanego o jej wstrzymaniu została wydana w oparciu o ocenę orzeczeń regulujących kontakty powoda w córką. Na jej wydaniu nie zaważyły jakiekolwiek kwestie związane z samym prawem powoda jako osadzonego do korespondencji. Wobec tego nie było podstaw do rozpatrywania kwestii wstrzymania korespondencji powoda jako naruszenia odrębnego dobra osobistego.

Sąd Okręgowy rozważał, czy zatrzymanie listu powoda do córki miało charakter bezprawny i odpowiedział na to pytanie pozytywnie. Uzasadnił to orzeczeniami zapadłymi w sprawie władzy rodzicielskiej powoda i uregulowania jego kontaktów z córką.

We wrześniu 2019 r. obowiązywały dwa postanowienia regulujące kontakty powoda z małoletnią. Bezspornym jest, że w tym czasie jego władza rodzicielska była zawieszona. Jednakże zawieszenie władzy rodzicielskiej a prawo rodzica do kontaktów z dzieckiem to dwie odrębne sfery, podlegające osobnej regulacji. Inaczej mówiąc, z samego faktu zawieszenia władzy rodzicielskiej nie wynika automatycznie ograniczenie kontaktów rodzica z dzieckiem. Postanowieniem z 7 maja 2018 r., sygn. akt III RNsm 2/18, Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim orzekł zakaz kontaktów osobistych powoda z córką. Postanowieniem z 21 września 2018 r., sygn. akt V Ca 428/18, Sąd Okręgowy w Gorzowie oddalił zażalenie powoda i ograniczenie kontaktów osobistych się uprawomocniło. Podstawę ograniczenia osobistych kontaktów stanowił przepis art. 113 ² § 1 i 2 pkt 1 k.r.o. Powołany przepis w § 2 przewiduje również inne sposoby ograniczenia kontaktów rodzica z dzieckiem, a to np. poprzez: zakazanie zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, zezwolenie na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, ograniczenie kontaktów do określonych sposobów porozumiewania się na odległość lub zakazanie porozumiewania się na odległość. Poza zakazem kontaktów osobistych powoda z córką żaden inny zakaz lub ograniczenie w trybie tego przepisu nie zostały orzeczone wobec powoda.

Wywodził Sąd Okręgowy, że zakaz kontaktów osobistych jest najdalej idącym ograniczeniem, które jednak nie dotyczy porozumiewania się na odległość i innych form kontaktów. Orzeczenie tego ograniczenia nie wywołuje automatycznie zakazu innych form kontaktów na odległość, w tym korespondencyjnego. Z treści postanowień Sądów w Gorzowie Wielkopolskim nie wynika, aby powodowi zakazano innych form kontaktów z córką aniżeli kontaktów osobistych. Fakt ten potwierdził sam Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim w uzasadnieniu postanowienia wskazując, że „zakaz kontaktów osobistych małoletniej z ojcem, nie oznacza, że więź małoletniej i ojca zostanie przerwana. Sąd nie zakazał bowiem rozmów telefonicznych uczestnika z małoletnią, które zostały szczegółowo uregulowane przez Sąd Okręgowy w Katowicach i które obecnie odbywają się z regularnością. Nie zakazał także kontaktów listownych małoletniej z ojcem.”.

Drugim orzeczeniem regulującym w tym czasie kontakty powoda z córką było postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 marca 2019 r., sygn. akt I ACz 262/19, które wydano w sprawie rozwodowej. Wbrew zarzutom pozwanego, nie było to postanowienie ustalające wyłączną dopuszczalną formę kontaktów powoda z małoletnią. Podstawę prawną wydania tego postanowienia stanowiły przepisy art. 755 k.p.c. i 756 ¹ k.p.c. o udzieleniu zabezpieczenia. Postanowienie zostało wydane na wniosek powoda. Istotą udzielenia powodowi zabezpieczenia było zagwarantowanie mu kontaktu telefonicznego z córką w określonych terminach, a nie ograniczenie mu innych form kontaktu. Udzielenie zabezpieczenia dawało mu możliwość wyegzekwowania w drodze prawnej od rodziny zastępczej realizacji tego kontaktu. Sąd Apelacyjny tym postanowieniem w żaden sposób nie ograniczył innych form kontaktu powoda z córką, a w szczególności nie pozbawił go prawa do korespondencji z córką. Z treści postanowienia i jego pisemnego uzasadnienia nie wynika, aby Sąd orzekał na podstawie przepisów art. 109 k.r.o. lub 113 ² k.r.o.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy stwierdził, że we wrześniu 2019 r. powód miał prawo do korespondencji z córką i brak było orzeczeń sądów, które by to prawo w jakikolwiek sposób ograniczały.

Niemniej Sąd Okręgowy uznał, ze nie doszło do naruszenia dobra osobistego powoda. Wprawdzie przyznał, że działanie pozwanego mogło u powoda wzbudzić subiektywne poczucie krzywdy i subiektywną obawę przed utratą kontaktu z córką. Jednakże samo subiektywne poczucie krzywdy nie jest wystarczające do uznania, ze doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda.

Wskazał, że wstrzymanie korespondencji z jego córką trwało tylko trzy miesiące. Sam powód w pozwie podał, że w grudniu 2019 r. został przeniesiony do Aresztu Śledczego w (...) i tam Dyrektor nie podjął decyzji o wstrzymaniu jego korespondencji. Powód w tym okresie miał uregulowane kontakty telefoniczne z córką, a orzeczenie sądu dawało mu możliwość ich egzekwowania. Kontakt telefoniczny jest ze swej istoty bardziej osobisty i bliski niż listowny. Powód nie zarzucił, aby pozwany utrudniał lub uniemożliwiał mu ten kontakt. Nie podniósł okoliczności, że w tym okresie nie miał kontaktu telefonicznego z córką. Zatem jego twierdzenia o całkowitym zerwaniu kontaktu z córką, pogłębieniu się jego tęsknoty i cierpienia oraz braku możliwości uzyskania informacji o samopoczuciu i zdrowiu córki są niewiarygodne. Ponadto, powód nie powołał nawet, z jaką częstotliwością korespondował z córką przed wrześniem 2019 r., aby można było ocenić znaczenie trzymiesięcznej przerwy w wymianie listów i, czy faktycznie przerwa ta mogła mieć istotne znaczenie dla relacji i więzi powoda z dzieckiem. Brak takich ustaleń uniemożliwił również ocenę zasadności subiektywnego poczucia krzywdy powoda w świetle częstotliwości jego dotychczasowej korespondencji z córką.

Powód nie wykazał, aby na skutek działania pozwanego doszło do deprecjacji jego relacji z córką. Sąd nie kwestionuje, że małoletnia ma potrzebę kontaktów z ojcem i jest z nim w pewien sposób związana. Nie są to jednak silne więzi, bowiem identyfikuje się ona z innym środowiskiem rodzinnym. Powód od wielu lat ma faktycznie ograniczony kontakt z córką z przyczyn stojących po jego stronie. W drugiej połowie 2019 r. dziewczynka miała 9 lat, a od 5 roku życia nie mieszkała już z ojcem i nie była przez niego wychowywana. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy stwierdził, że nie ma podstaw do przyjęcia, że wstrzymanie korespondencji powoda do córki w okresie 3 miesięcy i przy jednoczesnej możliwości regularnego kontaktu telefonicznego z dzieckiem, nie daje podstaw do ustalenia, że doszło do powstania krzywdy polegającej na całkowitym zerwaniu kontaktu powoda z córką, czy nawet pogłębienia rozluźnienia łączącej ich więzi na skutek działania pozwanego. A samo subiektywne poczucie krzywdy powoda i jego przekonania o zasadności swojego stanowiska nie może zastąpić procesowego wykazania wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego. Wobec tego Sąd okręgowy stwierdził brak podstaw do uwzględnienie powództwa na podstawie art. 448 k.c.

Odnosząc się do kwestii samego zatrzymania korespondencji powoda i niewysłania jej do adresata, Sąd Okręgowy jeszcze dodał, ze sąd cywilny w sprawie o naruszenie dóbr osobistych skazanego nie może oceniać, czy dyrektor zakładu karnego, odmawiając przyznania skazanemu określonego w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego uprawnienia, działał zgodnie z prawem. Do oceny tej uprawniony jest sędzia lub sąd penitencjarny w razie odwołania się skazanego od decyzji dyrektora zakładu karnego lub podjęcia działania z urzędu. Poza kognicją sądu cywilnego pozostaje nadzór nad wykonywaniem kary pozbawienia wolności i decyzjami dyrektora zakładu karnego w stosunku do osób skazanych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, który domagał się jego zmiany w całości, w tym zasądzenia zadośćuczynienia, oraz obciążenia pozwanego kosztami postepowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powód zarzucił naruszenie art. 23 i art. 24 k.c., art. 448 w zw. z art. 6 k.c., art. 233 k.p.c. i art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c.

Powód wniósł o dopuszczenie dowodów z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania powoda na okoliczność wykazania faktu naruszenia przez pozwanego jego dóbr osobistych, faktu poczucia krzywdy, braku jakiegokolwiek kontaktu z małoletnią córką wskutek bezprawnych działań pozwanego, utrzymania uprzednio regularnej korespondencji z córką; z kopii korespondencji listownej pomiędzy powodem a córką na okoliczność wykazania faktu prowadzenia takiej korespondencji listownej, jej częstotliwości, wysyłania przez córkę do powoda korespondencji zwrotnej, więzi powoda z córką.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie, pominięcie wniosków dowodowych i przyznanie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie odniosła zamierzonego skutku.

W apelacji strona skarżąca wyraźnie wskazała, iż dobro osobiste, którego poszukuje ochrony, ogranicza się do więzi rodzinnej z dzieckiem. Tylko zatem w tym zakresie należało rozważyć zasadność postawionych w środku zaskarżenia zarzutów.

Poczynione w toku postępowania ustalenia faktyczne należało uznać za prawidłowe, dlatego też Sąd Apelacyjny uznaje je za własne.

Oceniając wiarygodność przeprowadzonych dowodów Sąd Okręgowy nie przekroczył granic swobodnej oceny dowodów określonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c. Za chybione należało uznać zarzuty apelującego dotyczące prawidłowości poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 czerwca 1999r. (sygn. akt II UKN 685/98) ramy swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Błąd w ustaleniach faktycznych następuje, gdy zachodzi dysharmonia pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie a konkluzją, do której dochodzi sąd na skutek przeinaczenia dowodu oraz wszelkich wypadków wadliwości wynikających z naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten byłby naruszony, gdyby ocena materiału dowodowego kolidowała z zasadami doświadczenia życiowego lub regułami logicznego wnioskowania. Tak rozumianego zarzutu sprzeczności ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego Sądowi pierwszej instancji w niniejszej sprawie skutecznie zarzucić nie można.

Stan faktyczny nie był zresztą przez strony kwestionowany i opierał się na dokumentacji. Niesporna bowiem była treść zapadłych orzeczeń sądowych regulujących relacje powoda z jego małoletnią córką, fakt zatrzymania korespondencji i postępowanie związane z badaniem legalności decyzji pozwanego. Z treści przytoczonych przez Sąd Okręgowy orzeczeń sądu opiekuńczego wynikało niezbicie, że powód miał zagwarantowane telefoniczne kontakty z córką. Ich ewentualny brak realizacji w całości lub w części przez osoby zobowiązane – rodzinę zastępczą nie był spowodowany działaniem lub zaniechaniem pozwanego. Powód wszak nie twierdzi, że pozwany uniemożliwiał mu wykonywanie połączeń telefonicznych, a jedynie akcentuje, że niewłaściwe było zachowanie opiekunów córki. Słusznie w tej sytuacji Sąd Okręgowy zaznaczył, iż skoro prawo do utrzymywania tego rodzaju kontaktów powoda z córką został zabezpieczony postanowieniem sądu, to był on możliwy do przymusowej realizacji, która to wymagała działania powoda, a nie pozwanego.

Z wypowiedzi zawartej w uzasadnieniu apelacji wynikałoby zresztą, że wniosek o wydanie zabezpieczenia o udzielenie telefonicznych kontaktów powoda z córką był wynikiem zaniedbywania tych kontaktów przez rodzinę zastępczą. W postanowieniu z dnia 19 marca 2019 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach zobowiązał rodzinę zastępczą do przestrzegania tego obowiązku. Skoro ta inicjatywa powoda miała zażegnać ryzyko utraty kontaktów, to nie sposób logicznie wyciągnąć wniosek, że zachowanie pozwanego doprowadziło do całkowitego pozbawienia możliwości nawiązywania relacji rodzinnych.

Ani żadne działanie, ani zaniechania pozwanego nie miały wpływu na utrzymywanie przez powoda kontaktów telefonicznych z córką i nie sposób obciążać pozwanego nieprawidłowym zachowaniem innych osób. Skarżący także nawet nie twierdzi, że dyrekcja w chwili podejmowania decyzji, którą Sąd Okręgowy ostatecznie uznał za bezprawną, miała wiedzę o przebiegu realizacji kontaktów telefonicznych. Decyzja pozwanego nie była też poparta tego rodzajem argumentem. Nie jest zatem prawdziwe twierdzenie, że postępowanie dowodowe dostarczyło dowodów, iż wskutek działania pozwanego nastąpiło całkowite zerwanie kontaktu powoda z córką.

Za zbędne wobec tego należało uznać przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego. Okoliczności, które powód chciałby wykazać za pomocą swoich zeznań, można ocenić bez przeprowadzania tego dowodu. Fakt naruszenia dobra osobistego w konkretnym stanie faktycznym należy do kategorii prawa materialnego, a poczucie krzywdy ustala się według kryteriów natury obiektywnej. Już podstawa faktyczna podana przez powoda przeczy tezie, że pozwany pozbawił powoda całkowicie kontaktu z córką, a utrzymywanie kontaktu korespondencyjnego nie było sporne i zauważone przez Sąd Okręgowy. Sąd Okręgowy jedynie wskazał, że nie podano częstotliwości tego sposobu kontaktu, co jest zresztą stwierdzeniem zgodnym z przebiegiem postępowania. W apelacji skarżący również tego nie podaje, a jedynie odwołuje się do dołączonej do apelacji kopii korespondencji. Jednak poza faktem już przyznanym, że powód i córka wymieniali się pisemną korespondencją, innych wniosków z tych dowodów nie sposób wyciągnąć. Brak możliwości posegregowania poszczególnych kserokopii (połączenia w jedną korespondencję lub ich rozdzielenia), brak daty na części z nich lub ich nieczytelność, nie pozwala na określenie, jak często dochodziło do wymiany korespondencji. Zatem również ten wniosek dowodowy nie doprowadziłby do żadnych istotnych ustaleń w sprawie.

Sąd Apelacyjny zgadza się także z konkluzją Sądu Okręgowego, że nie doszło do naruszenia dobra osobistego powoda w postaci prawa do utrzymania więzi rodzinnej.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można uznać, iż każde pozbawienie człowieka pewnych uprawnień jest ujmowaniem jego poczucia własnej wartości, uzasadniającym zastosowanie cywilnoprawnych środków ochrony dóbr osobistych. Zależy to bowiem od tego, czy w powszechnym odczuciu stanowi ono naruszenie praw człowieka, czy też opinia publiczna nie wiąże z nim takich konsekwencji. Dla oceny w tym zakresie istotne znaczenie mają rodzaj i charakter uprawnień, których człowiek został pozbawiony, sposób działania sprawcy, a także stosunek, jaki mają inni ludzie do faktu pozbawienia danej osoby tychże uprawnień (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1989 r., sygn. akt I CR 143/89). Obiektywizacja dóbr osobistych przeprowadzana jest według testu odczuć "uczciwego rozsądnie myślącego człowieka" i umożliwia oddalenie roszczeń osób nadwrażliwych, nadmiernie skoncentrowanych na własnej osobie. Poczucie krzywdy, czy nawet drastyczne naruszenie sfery odczuć człowieka nie jest wystraczające dla odwołania się do kategorii dóbr osobistych.

Uniemożliwienie powodowi wysłania korespondencji nie mogło prowadzić do zerwania jego więzi z córką. Sam objęty pozwem okres zatrzymania korespondencji jest stanowczo zbyt krótki, aby w jego czasie, nawet przy zupełnym braku kontaktu, nastąpiła dekompozycja więzi rodzinnych. Powód nie przedstawił w apelacji żadnej argumentacji, która obalałaby słuszną konstatację Sądu Okręgowego, że listy nie stanowiły jedynej drogi kontaktu osoby pozbawionej wolności z rodziną. Powód nieustająco odwołuje się do utrudniania mu tych kontaktów, nie tłumacząc, co przez to rozumie, choć już z tego przekazu można wywieść, że w pewnym zakresie rozmowy telefoniczne się odbywały. Powód też nie twierdzi, iż w tym czasie (niespełna trzy miesiące) jego córka kierowała do niego korespondencję, której on nie otrzymywał. A taką informację z pewnością by otrzymał, skoro od 12 grudnia 2019 r. (data przeniesienia do innego zakładu karnego) miał już pełny dostęp do kontaktu z dzieckiem, choćby listowego. Powód też nie twierdzi, że w wyniku zatrzymania tej korespondencji faktycznie doszło do zerwania wszelkiego kontaktu. Skarżący pomija wreszcie, że ogromny negatywny wpływ na budowanie jego więzi z córką ma fakt przebywania od 2015 r. w zakładzie karnym i pozbawienie go osobistych kontaktów z dzieckiem, a tym samym pozostawanie poza środowiskiem rodzinnym swojego dziecka.

Na końcu należy wskazać na zakres roszczeń powoda. Powód wystąpił z trzema żądaniami:

- nakazania pozwanemu zaniechania naruszania jego dóbr osobistych w postaci prawa do korespondencji i prawa do utrzymywania kontaktów z dzieckiem polegającego na bezprawnym zatrzymaniu korespondencji powoda kierowanej do jego córki,

- nakazania pozwanemu przekazania zatrzymanej adresatowi z wyjaśnieniem przyczyny opóźnienia w jej doręczeniu,

- zasądzenia od pozwanego na jego rzecz zadośćuczynienia w kwocie 3.233,10 zł.

Dwa pierwsze straciły na aktualności, a biorąc pod uwagę, że sąd bierze pod uwagę stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej (art. 316 k.p.c.), żądania te i tak nie mogłyby zostać uwzględnione.

W odniesieniu do ostatniego żądania dodać jeszcze należy, że choć możliwe jest przyjęcie istnienie dobra osobistego w postaci więzi rodzinnych, niemniej ochrona dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej na gruncie art. 23 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. przysługiwać może jedynie wyjątkowo, tj. w sytuacji, gdy czyjeś działanie doprowadziło do całkowitego i nieodwracalnego rozpadu wspomnianych więzi. W istocie zakres tak określonego dobra osobistego ogranicza się co do zasady do wyjątkowych sytuacji definitywnej utraty więzi rodzinnych, zazwyczaj na skutek śmierci osób najbliższych lub stanów terminalnych do śmierci zbliżonych, względnie uszkodzeń ciała o podobnych skutkach. Brak jest natomiast podstaw, aby pojęcie to odnosić tylko do wykonywania kontaktów rodziców z dzieckiem (zob. w szczególności wywody zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2018 r., sygn. akt IV CNP 31/17).

Stwierdzając zatem brak naruszeń, które w apelacji zarzuca skarżący powód, Sąd Apelacyjny apelację powoda jako niezasadną oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.

SSA Wiesława Namirska SSA Olga Gornowicz-Owczarek SSA Katarzyna Żymełka