Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

UZASADNIENIE

(w zakresie skargi co do postępowania przed Sądem Rejonowym)

Pismem z 29 sierpnia 2023r. skarżący S. M. wniósł skargę na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy między innymi w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Bytomiu, sprawie V P 1247/18. Skarżący wniósł o:

1.  stwierdzenie, że w postępowaniu prowadzonym przed Sądem Rejonowym
w Bytomiu, z uwagi na całkowitą nieprawidłowość czynności podejmowanych przez ten Sąd, nastąpiło naruszenie prawa skarżącego do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;

2.  przyznanie skarżącemu od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bytomiu kwoty 2 000 zł.

W ocenie skarżącego sprawa trwa zdecydowanie dłużej niż jest to konieczne dla wyjaśnienia wszelkich niezbędnych okoliczności faktycznych i prawnych, a tym samym, narusza jego prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Skarżący zarzucił, że Sąd Rejonowy niestarannie prowadził sprawę. Skarżący zwrócił uwagę, że sprawa nie jest skomplikowana. Skarżący podkreślił także wagę rozstrzygnięcia w sprawie, która dotyczy wysokości świadczenia odszkodowawczego.

W odpowiedzi na powyższe, Prezes Sądu Rejonowego w B. zgłosił swój udział
w sprawie oraz wniósł o oddalenie skargi w całości.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

dnia 7 sierpnia 2018r. skarżący wystąpił z roszczeniem przeciwko pozwanej Spółce (...) S.A. w B. o podwyższenie renty wyrównawczej od sierpnia 2015r. Odpowiedzialność za szkodę w dochodach oraz kryterium obliczenia szkody zostały przesądzone wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z 9 listopada 2005r., w sprawie
VIII Pa 531/04. W następstwie wypadku przy pracy skarżący utracił częściowo zdolność do pracy górniczej i powierzono mu lżejsze prace. Szkoda w dochodach stanowiła różnicę między średnim wynagrodzeniem pracowników porównawczych zatrudnionych na tożsamym stanowisku co skarżący przed wypadkiem a faktycznym dochodem skarżącego. Skarżący upatrywał zmianę stosunków w rozumieniu art. 907 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p. we wzroście wynagrodzeń pracowników porównawczych. Rolą Sądu Rejonowego było ustalenie, czy po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy w Gliwicach w sprawie VIII Pa 531/04 między stronami została ukształtowana nowa wysokość (kryterium) renty wyrównawczej (na podstawie wyroku lub ugody); czy zmienił się status skarżącego, tj. z potencjalnego pracownika świadczącego pracę na rzecz kopalni na potencjalnego pracownika korzystającego z urlopu górniczego lub na potencjalnego emeryta; czy nastąpiła zmiana pracowników porównawczych ustalonych
w sprawie VIII Pa 531/04. Sąd Rejonowy winien był zobowiązać pozwaną do dostarczenia wykazu: wypłaconych skarżącemu rat rent wyrównawczych, zarobków skarżącego
i pracowników porównawczych. Nadto, powinien był zwrócić się do Sądu Rejonowego
w Gliwicach o użyczenie akt sprawy VI P 2356/01 (bowiem sprawa VIII Pa 531/04 była sprawą apelacyjną). Ustalając kryteria obliczenia szkody, Sąd Rejonowy mógł zobowiązać pozwaną, która posiada służby księgowe, do obliczenia potencjalnej renty wyrównawczej. Należało ustalić, czy w okresie od podjęcia pierwszej czynności związanej z merytorycznym rozpoznaniem sprawy (10 września 2018r.) do wydania postanowienia o uznaniu braku właściwości rzeczowej przez Sąd Rejonowy w Bytomiu (12 września 2021r.) doszło do nieuzasadnionej przewlekłości postępowania. Zarządzeniem z 10 września 2018r. sędzia:
a) doręczyła pozwanej odpis pozwu, zobowiązując w terminie do 14 dni do udzielenia odpowiedzi na pozew, nadesłania wykazu wypłaconych skarżącemu rat renty wyrównawczej, zarobku za okres objęty sporem; b) zwróciła się do Sądu Okręgowego w Gliwicach o nadesłanie akt sprawy VIII Pa 531/04. Dnia 3 października 2018r. pozwana udzieliła odpowiedź na apelację, domagając się oddalenia powództwa. Pozwana podała, że skarżący przebywał
na urlopie górniczym od 25 lipca 2016r. Zarządzeniem z 9 października 2018r. sędzia wyznaczyła termin rozprawy na dzień 20 listopada 2018r. i wezwała na termin skarżącego pod rygorem pominięcia dowodu z jego zeznań oraz świadka Z. Z..

Na terminie rozprawy, która odbyła się 20 listopada 2018r. przeprowadzono dowód
z zeznań świadka Z. Z. na okoliczność osiąganych dochodów przez pracownika porównawczego. Sąd Rejonowy odroczył rozprawę na dzień 9 stycznia 2019r., zobowiązując pozwaną do wskazania pracowników porównawczych zatrudnionych w oddziale wiertniczym oraz przebiegu pracy zawodowej pracownika J. T., oraz zwracając się do Sądu Rejonowego w Gliwicach o użyczenie akt VI P 2356/01.

Na rozprawie dnia 9 stycznia 2019r. Sąd Rejonowy nie przeprowadził postępowania dowodowego mimo obecności skarżącego, i odroczył termin rozprawy na dzień 27 lutego 2019r.

Na rozprawie dnia 27 lutego 2019r. Sąd Rejonowy dopuścił dowód z zeznań świadków J. T., A. O. na okoliczność „zasadności roszczenia” i przeprowadził dowód
z zeznań tych świadków. Sąd Rejonowy odroczył termin rozprawy na dzień 17 kwietnia 2019r.

Na rozprawie dnia 17 kwietnia 2019r. Sąd Rejonowy dopuścił dowód z zeznań świadków J. Z. (1), R. S. (1) na okoliczność „zasadności roszczenia” i przeprowadził dowód z zeznań tych świadków. Sąd ten przeprowadził dowód z zeznań skarżącego. Następnie Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych z zakresu traumatologii, neurologii, medycyny pracy na okoliczność następstw wypadku przy pracy, któremu uległ skarżący
w 2000r., wpływu na ogólny jego stan zdrowia, odczuwane dolegliwości, oraz czy skarżący nadal wymaga leczenia, jakie są rokowania co do stanu zdrowia na przyszłość, stopnia uszczerbku na zdrowiu, oraz czy powód utracił zdolność do wykonywania pracy i jakiego rodzaju jest to niezdolność.

Zarządzeniem z 16 maja 2019r. sędzia skierowała akta do biegłych sądowych, celem wydania opinii na piśmie. Biegli sądowi akta sprawy wraz z opinią sądową zwrócili 2 sierpnia 2019r. Następnie zarządzeniem z 6 sierpnia 2019r. sędzia doręczyła stronom opinię, zobowiązując do zajęcia stanowiska na jej treść. W sierpniu 2019r. strony ustosunkowały się do opinii.

Zarządzeniem z 3 września 2019r. sędzia wyznaczyła termin rozprawy na dzień
23 października 2019r.

Na rozprawie dnia 23 października 2019r. Sąd Rejonowy wysłuchał stanowiska stron, sędzia zamknęła rozprawę i ogłosiła termin rozprawy na dzień 6 listopada 2019r.

Dnia 6 listopada 2019r. Sąd Rejonowy zamkniętą rozprawę otworzył na nowo
i wyznaczył termin rozprawy na dzień 12 lutego 2020r., zwracając się ponownie o akta sprawy VI P 2356/01 do Sądu Rejonowego w Gliwicach.

Na rozprawie dnia 12 lutego 2020r. Sąd Rejonowy zobowiązał skarżącego do uzupełnienia pozwu poprzez podanie, z jego tytułu dochodzi renty wyrównawczej i odroczył rozprawę z terminem z urzędu.

Dnia 6 marca 2020r. przedłożono sędziemu pismo procesowe skarżącego z 28 lutego 2020r., z którego wynika, iż skarżący domaga się podwyższenie renty wyrównawczej na podstawie art. 907 § 2 k.c. Nadto, skarżący podał, że pracownik porównawczy K. K. (1) nie żyje.

Zarządzeniem z 10 czerwca 2020r. sędzia zobowiązała pozwaną do wskazania pracowników porównawczych oraz przedstawienia zarobków pracowników R. S.,
A. O., J. Z.. Pozwana pismem z 30 czerwca 2020r. sprzeciwiła się, aby
R. S., A. O., J. Z. byli pracownikami porównawczymi dodając, że osoby te nie są jej pracownikami.

Zarządzeniem z 10 sierpnia 2020r. sędzia zwróciła się do pracodawcy R. S.,
A. O., J. Z. o nadesłanie zarobków tych pracowników.

Postanowieniem z 8 września 2020r. Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego
z zakresu rachunkowości, celem ustalenia potencjalnej renty wyrównawczej, stanowiącej różnicę między zarobkami pracowników Z. Z., R. S., A. O., J. Z.,
J. T. a zarobkami skarżącego za okres od 6 sierpnia 2015r., przy uwzględnieniu, iż skarżący przebywał na urlopie górniczym od 25 lipca 2016r.

Dnia 12 lutego 2021r. biegły sądowy zwrócił akta wraz z opinią.

W związku z rozszerzeniem powództwa dnia 8 marca 2021r., Sąd Rejonowy postanowieniem z 12 kwietnia 2021r. stwierdził swą niewłaściwość i sprawę przekazał do Sądu Okręgowego w Katowicach. Należy wskazać, że rolą Sądu Rejonowego była koncentracja materiału dowodowego i podjęcie istotnych czynności procesowych na pierwszej rozprawie, zmierzające do rozstrzygnięcia sporu między stronami. Istotne było, aby już na rozprawie dnia 20 listopada 2018r. ustalić dotychczasowe i nowe kryteria obliczenia szkody w dochodach skarżącego. W tym celu należało na rozprawę ściągnąć akta Sądu Rejonowego w Gliwicach
w sprawie VI P 2356/01 i przeprowadzić dowód z tych akt oraz z akt osobowych i zeznań skarżącego. Prawidłowo przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliłoby ustalić już
20 listopada 2018r., że pozwana ponosi odpowiedzialność za szkodę w dochodach skarżącego. Po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy w Gliwicach, w sprawie VIII Pa 531/04, toczyło się między stronami postępowanie przez Sądem Rejonowym w Zabrzu, w sprawie IV P 139/07. Kryterium obliczenia renty wyrównawczej stanowiła różnica między zarobkami pracowników porównawczych K. K. (1), Z. Z., M. R. (1)
a faktycznym dochodem skarżącego. Skarżący w okresie od 25 lipca 2016r. do 12 lutego 2019r. przebywał na urlopie górniczym, a następnie nabył prawo do emerytury górniczej. Celem ustalenia szkody w dochodach skarżącego, obowiązkiem Sądu Rejonowego było w pierwszej kolejności ustalenie, czy dotychczasowi pracownicy porównawczy pozostawali w zatrudnieniu
u pozwanej na dzień nabycia przez skarżącego prawa do urlopu górniczego. Pracownik Z. Z. pozostawał w zatrudnieniu u pozwanej do 24 lipca 2018r., tj. data nabycia uprawnień emerytalnych. Sąd Rejonowy nie ustalił, czy pozostali pracownicy porównawczy (K. K., M. R.) pozostawali w zatrudnieniu u pozwanej do lipca 2015r. Należy zwrócić uwagę, że zmiana pracowników porównawczych przy obliczeniu renty wyrównawczej jest dopuszczalna w sytuacjach wyjątkowych, w tym gdy pracownik porównawczy nie pozostaje już w zatrudnieniu. Gdyby osoby K. K., M. R. nie pozostawały w zatrudnieniu u pozwanej do lipca 2015r., to Sąd Rejonowy mógłby obliczyć potencjalną rentę wyrównawczą wyłącznie na podstawie zarobków Z. Z. tym bardziej, że przyjęto we wcześniejszych sprawach, iż skarżący przed wypadkiem przy pracy uzyskiwał zarobek w wysokości 82,87% zarobku tego pracownika porównawczego.

W związku z powyższym zbędne okazało się przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka Z. Z.. Za przedwczesne należało uznać ustalanie nowych pracowników porównawczych w osobach R. S. (1), A. O., J. T., J. Z. (1). Sąd Rejonowy przyjął te osoby za nowych pracowników porównawczych bez ustalenia sytuacji dotychczasowych pracowników, bez analizy dokumentacji osobowej
i płacowej nowych pracowników porównawczych oraz przy sprzeciwie pozwanej. Całkowicie niezrozumiałe było dopuszczenie dowodu z opinii biegłych sądowych lekarzy. Teza dowodowa sformułowana przez Sąd Rejonowy nie przystawała do treści roszczenia skarżącego. Oznacza to, że sporządzona opinia przez biegłych lekarzy okazała się nieprzydatna do rozstrzygnięcia sporu. Na aprobatę nie zasługuje postępowanie sędziego, który zamyka rozprawę dnia 23 października 2019r. i ogłasza termin publikacji wyroku, by następnie otworzyć na nowo zamkniętą rozprawę, i zobowiązać skarżącego do uzupełnienia pozwu poprzez wyjaśnienie, z jakiego tytułu dochodzi renty wyrównawczej. W razie wątpliwości sędzia winna była ustalić podstawę faktyczną roszczenia najpóźniej na pierwszej rozprawie. Postępowanie sędziego świadczy o braku koncepcji prowadzenia postępowania przez pryzmat art. 907 § 2 k.c. Niezrozumiałe było dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości ze wskazaną tezą dowodową. Po pierwsze, Sąd Rejonowy przyjął nowych pracowników porównawczych mimo sprzeciwu pozwanej, i mimo braku ustalenia sytuacji dotychczasowych pracowników porównawczych.
Po drugie, teza dowodowa okazała się niepełna, bowiem od lutego 2019r. skarżący posiadał status emeryta. Postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd Rejonowy okazało się nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sporu między stronami, o czym świadczy postępowanie przed Sądem Okręgowym w Katowicach.

Powyższe ustalenia dają podstawę do uznania, że skarga o stwierdzenie przewlekłości postępowania przed Sądem Rejonowym jest zasadna.

Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (jednolity tekst Dz.U. z 2018r., poz. 75 ze zm.) – zwanej dalej ustawą – strona może wnieść skargę na stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).

W myśl art. 1 ust. 1 ustawy do nieuzasadnionej zwłoki w rozpoznaniu sprawy może
dojść zarówno wskutek bezczynności (zaniechania), jak i wskutek działania sądu. Odpowiada temu nakaz rozważenia przy rozpoznawaniu skargi nie tylko terminowości podjętych przez sąd czynności, ale także ich prawidłowości. W konsekwencji o przewlekłości postępowania można mówić zarówno wtedy, gdy sąd nie podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy je podejmuje, ale są one nieprawidłowe i w ich następstwie dochodzi do zwłoki w rozpatrzeniu sprawy. Reasumując, przewlekłość postępowania to nieuzasadnione żadną z okoliczności wymienionych w art. 2 ust. 2 ustawy długotrwałe zaniechanie przez sąd czynności lub podejmowanie czynności nieefektywnych bądź pozornych. Omawiana ustawa nie wyznacza
przy tym przeciętnego czasu oczekiwania na rozpatrzenie sprawy. W judykaturze zasadniczo
za przewlekłe uznaje się postępowanie trwające ponad 12 miesięcy. Nie jest to jednak sztywna cezura czasowa dla oceny zgodności postępowania z konwencyjnymi, konstytucyjnymi i proceduralnymi dyrektywami osądzenia sprawy w rozsądnym terminie.

Sąd Apelacyjny uznał, że w rozpoznawanej sprawie doszło do przewlekłości postępowania także przed Sądem Rejonowym. Jest to związane z brakiem podejmowania przez Sąd Rejonowy niezbędnych czynności zmierzających do wyjaśnienia sprawy. Sąd
rozpoznający sprawę winien był podejmować czynności w celu jej rozpoznania (tzw. czynności kierunkowe), a nie jakiekolwiek czynności, stwarzające jedynie pozór rozpoznania sprawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego czas niezbędny do rozstrzygnięcia sporu nie powinien był przekroczyć pół roku. Tymczasem postępowanie przed Sądem Rejonowym trwało 3 lata i nie zmierzało do wyjaśnienia istoty sprawy. Przeprowadzone postępowanie dowodowe przez Sąd Rejonowy okazało się nieprzydatne do rozstrzygnięcia sporu. Należy zaakcentować, że sprawy
z zakresu prawa pracy powinny toczyć się w sposób szczególnie sprawny. Okoliczność ta przemawia tym bardziej za uznaniem, że w niniejszej sprawie doszło do przewlekłości postępowania.

Sąd Apelacyjny uwzględnił przy ocenie przewlekłości postępowania art. 15zzs ustawy
z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych
nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020r., poz. 374 ze zm.). Stosownie do ust. 1 ww. przepisu
w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, bieg terminów procesowych i sądowych w postępowaniach sądowych został zawieszony. Ponadto, zgodnie z ust. 11 tego przepisu, zaprzestanie czynności przez sąd, organ lub podmiot, prowadzące odpowiednio postępowanie lub kontrolę, w okresie, o którym mowa w ust. 1, nie może być podstawą wywodzenia środków prawnych dotyczących bezczynności, przewlekłości lub naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż w związku z wprowadzonymi
rozwiązaniami prawnymi stanowiącymi reakcję na stan epidemii okres od 31 marca 2020r. do
23 maja 2020r. podlega wyłączeniu w zakresie rozpoznawania bezczynności sądu. Sam fakt zaistnienia stanu epidemii nie stanowi skutecznej przesłanki dla uznania, iż w sprawie brak jest przewlekłości postępowania. Stan epidemii może natomiast stanowić przesłankę łagodzącą odpowiedzialność sądów (postanowienia Sądu Najwyższego: z 28 września 2020r., w sprawie
I NSP 128/20; z 24 marca 2021r., w sprawie I NSP 182/20 i I NSP 8/21; z 21 kwietnia 2021r.,
w sprawie I NSP 32/12).

Uwzględniając skargę na przewlekłość postępowania, stosownie do treści art. 12 ust. 4 ustawy, Sąd Apelacyjny miał obowiązek rozstrzygnąć wniosek skarżącego o zasądzenie od Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego odpowiedniej sumy pieniężnej. Przyznanie odpowiedniej sumy pieniężnej stanowi sankcję dla państwa za wadliwe zorganizowanie wymiaru sprawiedliwości oraz rekompensatę dla skarżącego za krzywdę moralną
spowodowaną przewlekłością postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2006r., w sprawie III SPP 154/05). Wysokość przyznanej sumy pieniężnej powinna być proporcjonalna do wielkości zwłoki, jej przyczyn oraz dotkliwości dla
skarżącego. Odpowiednia suma pieniężna pełni rolę swoistego zadośćuczynienia za stres i frustrację, spowodowane przewlekłością postępowania sądowego (postanowienia Sądu Najwyższego: z 24 lutego 2016r., w sprawie III SPP 53/15; z 9 kwietnia 2019r., w sprawie I
NSP 9/19).

Skarżący wnioskował o przyznanie kwoty 2 000 zł. Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę charakter sprawy oraz wielkość zwłoki w podejmowaniu czynności przez Sąd Rejonowy. W ocenie Sądu Apelacyjnego kwota 2 000 zł rekompensuje zaistnienie i skutki przewlekłości postępowania.

Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak w pkt. 1, 2 sentencji.

/-/ SSA Marek Żurecki /-/ SSA Grzegorz Tyrka /-/ SSA Patrycja Bogacińska-Piątek

Sędzia Przewodniczący Sędzia