Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	SSA Ewa Piotrowska (spr.)
Sędziowie	SSA Jolanta Ansion SSA Maria Małek - Bujak
Protokolant	Sebastian Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 16 września 2014 r. w Katowicach

sprawy z odwołania R. S. ( R. S. ),

Z. S. (Z. S.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

przy udziale zainteresowanej Spółdzielni (...)

w T.

o odpowiedzialność członka zarządu za składki

na skutek apelacji ubezpieczonego R. S.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Katowicach z dnia 17 kwietnia 2013 r. sygn. akt XI U 83/12

oddala apelację.

/-/ SSA J. Ansion /-/ SSA E. Piotrowska /-/ SSA M. Małek-Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 2737/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2013r. Sąd Okręgowy
w Katowicach oddalił odwołania Z. S. i R. S.
od dwóch decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia
14 listopada 2011r., ustalających odpowiedzialność wyżej wymienionych
osób, jako członków zarządu, za zobowiązania Spółdzielni (...) z tytułu nieopłaconych składek za okres od grudnia 2005r.
do grudnia 2009r. na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w łącznej kwocie 44.566,29 zł, w tym odsetki w wysokości 15.153 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, że Spółdzielnia (...) powstała w 1988r. i jej celem było zrzeszanie rzemieślników; prowadziła działalność gospodarczą w postaci magazynów budowlanych, sklepu ogólnospożywczego i biura rachunkowego, zatrudniając w tym celu pracowników. Na początku działalności Spółdzielnia zrzeszała 140 członków, którzy z upływem lat sukcesywnie występowali z tej Spółdzielni, tak, że na 2009r. było ich około 40. Spółdzielnia zaprzestała działalności z początkiem 2009r., kiedy to zwolniła ostatnich pracowników, tj. osobę zatrudnioną w sklepie jako sprzedawca i główną księgową. Spółdzielnia została wyrejestrowana z ubezpieczeń społecznych jako płatnik składek od 1 stycznia 2010r., a ostatnim okresem rozliczeniowym, za który złożyła deklaracje rozliczeniowe był grudzień 2009r.

Spółdzielnia (...) została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Handlowym pod numerem KRS (...) od 2 marca 2004r. i mimo zaprzestania prowadzenia działalności od 2009r., nie została wykreślona z tego rejestru do chwili obecnej. Nadal w rejestrze, jako członkowie zarządu figurują: Z. S., jako Prezes Zarządu, R. S., jak Wiceprezes Zarządu i J. S.,
jako Wiceprezes Zarządu. Natomiast J. P., Z. N. i P. M. figurują nadal jako członkowie Rady Nadzorczej.

Według odwołujących się, wiceprezes J. S. zmarł w 2006r. i od tego czasu zarząd Spółdzielni był dwuosobowy.

Ostatnie posiedzenie Zarządu Spółdzielni odbyło się w dniu 10 marca 2011r., na którym podjęto decyzję, że zadłużenie Spółdzielni wobec Urzędu Skarbowego będą spłacać w ratach solidarnie członkowie Spółdzielni.

Spółdzielnia (...) nie posiada żadnej siedziby od marca 2009r., kiedy to została wyeksmitowana z wynajmowanego lokalu, znajdującego się
w T., przy ul. (...); powodem tej eksmisji były zaległości z tytułu opłat czynszowych za wynajmowany lokal. Kłopoty finansowe Spółdzielni (...) zaczęły się parę lat wcześniej, a przyczyną takiego stanu rzeczy było poszerzenie sieci handlowej w pobliżu sklepu prowadzonego przez Spółdzielnię oraz radykalne zmniejszenie się członków Spółdzielni, a tym samym, zmniejszenie się dochodu z obsługi rachunkowej prowadzonej dla członków. W 2008r. Zarząd Spółdzielni zwrócił się do organu rentowego o umorzenie zaległości składkowych,
ale wniosek ten został załatwiony odmownie. Ponieważ istniały również zaległości
w Urzędzie Skarbowym z tytułu podatku, to Walne Zgromadzenie podjęło w dniu
26 czerwca 2008r. decyzję o złożeniu we wrześniu 2008r. wniosku o ogłoszenie upadłości Spółdzielni.

Wniosek o ogłoszenie upadłości Spółdzielni (...) był dwukrotnie zwracany przez Sąd z powodu braków i ostatecznie został przyjęty
do rozpoznania w dniu 18 grudnia 2008r., jako wniosek o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika.

Z ustaleń poczynionych przez Sąd w sprawie o upadłość wynika, że na dzień sprawozdania sporządzonego przez nadzorcę sądowego, tj. na dzień 11 lutego 2009r. łączna wartość majątku Spółdzielni wynosiła 15.183,96 zł, natomiast zobowiązania wynosiły 215.690,72 zł. Na majątek dłużnika składały się środki trwałe o wartości 2.003,43 zł, towary o wartości 5.129,40 zł, należności w wysokości 3.696,79 zł
oraz środki pieniężne w kwocie 4.353,98 zł. Na zobowiązania składały się podatki
do Urzędu Skarbowego i składki do ZUS w wysokości 49.932,22 zł, należności
z tytułu usług w kwocie 159,921,07 zł oraz z tytułu wynagrodzeń w wysokości 5.837,43 zł. Spółdzielnia posiadała także na luty 2009r. wyposażenie lokalu stanowiącego siedzibę Spółdzielni o wartości 5.000,00 zł, z tym, że istniało zagrożenie zajęcia tego majątku przez właściciela lokalu, tj. (...). W oparciu
o poczynione ustalenia, Sąd upadłościowy uznał, że wnioskodawca nie dysponuje majątkiem pozwalającym sfinansować koszty postępowania upadłościowego, a środki ze sprzedaży towarów i wyposażenia nie pokryją kosztów takiego postępowania,
ani nie pozwolą na zaspokojenie wierzycieli nawet w minimalnym stopniu.

Mając na uwadze, że celem postępowania upadłościowego jest przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli oraz biorąc pod uwagę stan finansów wnioskodawcy, Sąd upadłościowy, na podstawie art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego
i naprawczego, postanowieniem z dnia 31 marca 2009r. wniosek oddalił.

Zaległości podatkowe Spółdzielni (...) w kwocie około
17.000,00 zł zostały zapłacone wspólnie przez Z. S. i R. S. na skutek wydania przez Urząd Skarbowy w T. decyzji
o przeniesieniu odpowiedzialności za zaległość podatkową Spółdzielni na nich,
jako członków zarządu. Natomiast, zaległości składkowe Spółdzielni, dotyczące okresu od grudnia 2005r. do grudnia 2009r., w kwocie łącznej 44.566,29 zł wraz
z odsetkami, nie zostały do tej pory uregulowane ani przez płatnika składek, ani przez członków zarządu. Postępowanie egzekucyjne wobec Spółdzielni było prowadzone przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w T. na podstawie tytułów wykonawczych wystawionych przez Dyrektora ZUS Oddział w R. w 2006r.,
w 2007r., w 2008r. i w 2009r. Urząd Skarbowy zwrócił tytuły wykonawcze w dniu
16 czerwca 2009r., wobec bezskutecznego poszukiwania majątku dłużnika, do którego można by zastosować środek egzekucyjny, informując dodatkowo, że firma wyprowadziła się z adresu prowadzenia działalności.

Na dzień zaprzestania swojej działalności Spółdzielnia (...) miała wierzytelności u swych kontrahentów, z których najpoważniejszym była firma (...). Firma ta była winna Spółdzielni należność z tytułu usług wykonanych na rzecz tej firmy w 1992r. Spółdzielnia dochodziła swych należności nawet na drodze sądowej, ale bezskutecznie; obecnie firma (...) już nie istnieje. Pozostałe wierzytelności Spółdzielni dotyczyły niewielkich kwot wobec członków Spółdzielni,
a w tym wobec nieżyjącego już J. S..

Ustosunkowując się do zarzutu zgłoszonego w odwołaniu, że został wskazany majątek Spółdzielni, z którego jest możliwe zaspokojenie długów składkowych, organ rentowy podniósł, iż przedstawione należności są w części przedawnione, a część dłużników Spółdzielni już nie żyje. Natomiast wierzytelności wymagalne opiewają
na kwoty nieadekwatnie niższe, niż zadłużenie Spółdzielni (...) z tytułu nieopłaconych składek.

W oparciu o powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie nie jest uzasadnione.

Sąd Okręgowy zarzut przedawnienia składek stanowiących zaległość Spółdzielni (...), a objętych zaskarżonymi decyzjami, uznał za chybiony, bowiem R. S. powoływał się na pięcioletni okres przedawnienia, obowiązujący od 1 stycznia 2012r., podczas, gdy w dacie wydawania zaskarżonej decyzji obowiązywał stan prawny, zgodnie z którym termin przedawnienia należności z tytułu składek wynosił lat 10. Ponadto, odwołujący się nie zwrócił uwagę na treść art. 24 ust. 5 b ustawy o systemie ubezpieczeń, zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Odnosząc się do merytorycznej oceny zaskarżonych decyzji. Sąd I instancji skonstatował, że organ rentowy ustalił odpowiedzialność R. S.
i Z. S., jako członków zarządu, w oparciu o przepis art. 116 i 116 a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa, której przepisy są odpowiednio stosowane do kwestii zaległości składkowych na mocy art. 31 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych.

Odwołując się do treści obu przepisów, Sąd I instancji wskazał, że fakt posiadania przez Spółdzielnię (...) zaległości z tytułu składek za okresy objęte zaskarżonymi decyzjami był między stronami bezsporny,
zaś bezskuteczność prowadzonej przeciwko Spółce egzekucji nie mogła być, w świetle ustaleń faktycznych Sądu, skutecznie kwestionowana przez odwołujących się.

Problem w przedmiotowej sprawie sprowadzał się zatem do rozstrzygnięcia, czy odwołujący się Z. S. i R. S., jako członkowie zarządu, ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania Spółdzielni, czy też uwolnili się od tej odpowiedzialności, poprzez wykazanie jednej z trzech przesłanek egzoneracyjnych wymienionych w powołanym wyżej przepisie.

Odnosząc zatem powyższe unormowanie do przedmiotowej sprawy,
Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący się nie uwolnili się od odpowiedzialności
za zobowiązania Spółdzielni (...), dotyczące okresu objętego zaskarżonymi decyzjami, albowiem nie wykazali żadnej z przesłanek, uwalniających ich od tej odpowiedzialności.

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, za „czas właściwy” do złożenia wniosku o upadłość uznaje się czas właściwy ze względu na ochronę wierzycieli, ponieważ instytucja upadłości ma realizować dwa cele: po pierwsze przerwać dalsze zadłużanie się niewypłacalnego przedsiębiorcy, po drugie sprawiedliwie rozdzielić między wierzycieli środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży mienia upadłego. W tej sytuacji, za „właściwy czas” do wszczęcia postępowania upadłościowego, który uwolniłby członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania składkowe spółki nie może być uznany czas, gdy majątek dłużnika nie pozwala na zaspokojenie wierzycieli nawet w najmniejszym stopniu.

Mając powyższe stanowisko na uwadze, Sąd I instancji uznał, że wniosek
o ogłoszenie upadłości Spółdzielni (...) nie został złożony we właściwym czasie, skoro na dzień złożenia tego wniosku stan finansowy Spółdzielni nie pozwalał na zaspokojenie wierzycieli w jakimkolwiek stopniu,
ale nie był wystarczający nawet do pokrycia kosztów postępowania upadłościowego

Ponadto Sąd uznał, że zasłanianie się przez odwołujących nieznajomością stanu finansów Spółdzielni nie może być również uznane za okoliczność zwalniającą ich
od odpowiedzialności za zbyt późne złożenie wniosku o upadłość, a tym samym, mającą wpływ na uchylenie ich odpowiedzialności za zaległości składkowe Spółdzielni, bowiem pełnili oni funkcje prezesa i wiceprezesa zarządu, a tym samym, zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych, byli odpowiedzialni za całokształt działalności Spółdzielni, w tym również za jej sprawy finansowe i z tego tytułu
nie mogą skutecznie przerzucić ciężaru odpowiedzialności za finanse Spółdzielni
na księgową, która była jedynie pracownikiem i nie ponosiła takiej odpowiedzialności,
jak członkowie zarządu.

Egzekucja prowadzona przeciwko Spółdzielni okazała się całkowicie bezskuteczna, Spółdzielnia nie posiada nieruchomości, czy pojazdów samochodowych, a znajdujące się w siedzibie Spółdzielni środki trwałe miały niewielką wartość i zagrożone były możliwością egzekucji przez właściciela lokalu; posiadała natomiast wierzytelności wobec osób trzecich, tj. odbiorców usług
i własnych członków, które zostały wskazane przez Z. S. i R. S. w toku niniejszego postępowania, jako majątek, z którego możliwe
byłoby zaspokojenie się przez ZUS z tytułu należności składkowych.

Dlatego należało zatem rozważyć, czy poprzez wskazanie wierzytelności Spółdzielni odwołujący się wskazali jedną z przesłanek egzoneracyjnych, uwalniającą ich od odpowiedzialności za zaległości składkowe Spółdzielni (...), przy czym, zgodnie z art. 116 Ordynacji podatkowej, wskazane mienie musi umożliwić zaspokojenie przedmiotowej zaległości w znacznej części, istotne jest, aby mienie
to istniało i zostało wskazane w momencie, gdy toczy się postępowanie o ustalenie odpowiedzialności członka zarządu za należności spółki (lub innego organu),
a ponadto egzekucja z tego mienia powinna być realna.

Tymczasem, w przedmiotowej sprawie przedstawione przez odwołujących się wierzytelności były w większości przedawnione, dotyczyły też osób już nie żyjących, jak A. S., czy firm, które już nie istniały, jak Przedsiębiorstwo Usług (...) w M..

Pozostałe, wymagalne wierzytelności dotyczyły niewielkich kwot, których egzekucja byłaby nieopłacalna i nie pokryłaby nawet w niewielkiej części należności
z tytułu składek.

Dlatego też Sąd Okręgowy uznał, że odwołania Z. S.
i R. S. nie zasługują na uwzględnienie i oba te odwołania oddalił.

Apelację od wyroku wniósł skutecznie odwołujący R. S. .

Zaskarżając w całości wyrok Sądu I instancji, apelujący zarzucił temu wyrokowi:

- błąd w ustaleniach faktycznych, poprzez uznanie, że nie zachodzą przesłanki wyłączające odpowiedzialność solidarną odwołujących za składki,

- naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 k.p.c., poprzez nierozpoznanie w sposób wszechstronny zgromadzonego w sprawie materiału,

- naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 116 § 1 w zw. z art. 116 a ustawy Ordynacja podatkowa, poprzez uznanie, że odwołujący odpowiadają solidarnie za należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.

W oparciu o podniesione zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że dla ustalenia odpowiedzialności solidarnej, w myśl art. 116 § 1 w zw. z art. 116 a ustawy Ordynacja podatkowa, niezbędne jest ustalenie, że egzekucja z majątku Spółdzielni okazała się w całości
lub w części bezskuteczna, przy czym zachodzi konieczność wyczerpania w toku postępowania wszystkich możliwych sposobów egzekucji, a egzekucja musi dotyczyć całego majątki podatnika.

Natomiast, w ocenie apelującego, Spółdzielni przysługuje szereg niewyegzekwowanych wierzytelności i mogą one być przedmiotem egzekucji. Wobec niewyczerpania tego sposobu egzekucji, brak jest podstaw do stwierdzenia,
że egzekucja z majątki Spółdzielni okazała się bezskuteczna, a decyzja organu rentowego jest co najmniej przedwczesna.

Ponadto, w przypadku ustalenia, że egzekucja z majątku Spółdzielni okazała się w całości lub w części bezskuteczna, członkowie zarządu Spółdzielni nie odpowiadają za zaległości podatkowe Spółdzielni, o ile wykażą, że niezgłoszenie wniosku
o upadłość nastąpiło bez ich winy. Apelujący podnieśli, że zarząd Spółdzielni postępował zgodnie z prawem spółdzielczym i nie wykonywał niczego bez opinii Rady Nadzorczej i zgody Walnego Zgromadzenia na zgłoszenie wniosku o upadłość.

Skarżący podniósł także, że księgowa nie informowała Zarządu o braku środków na opłacenie składek oraz innych należnościach, zatem Zarząd nie ponosi odpowiedzialności za niezgłoszenie w stosownym terminie wniosku o upadłość.

Uzupełniając apelację pismem z dnia 15 czerwca 2013r. odwołujący R. S. dodał, że w Spółdzielni obowiązki Zarządu sprowadzały się do zwołania we właściwym czasie Walnego Zgromadzenia po stwierdzeniu za pomocą otrzymanego przed zgromadzeniem sprawozdania rachunkowości finansowej,
że ogólna wartość aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich jej zobowiązań.

Po podjęciu przez Walne Zgromadzenie uchwały o postawieniu Spółdzielni
w stan upadłości, Zarząd niezwłocznie podjął działania w zakresie zgłoszenia do Sądu wniosku o upadłość.

Podkreślił, że za pracę Zarząd, ani Rada Nadzorcza nie pobierały wynagrodzenia, stąd trudniej zebrać było w określonym czasie odpowiednią ilość osób do podjęcia właściwej decyzji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlega oddaleniu.

Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenia oraz stanowisko prawne zawarte
w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, a to wobec trafności ustaleń oraz oceny dowodów dokonanych przez Sąd I instancji, zawartych w zacytowanym pisemnym uzasadnieniu.

Przedstawione w apelacji przez skarżącego zarzuty i argumenty nie wnoszą
do sprawy żadnych nowych okoliczności faktycznych, ani prawnych, mogących stanowić podstawę zmiany zaskarżonego orzeczenia, a stanowią właściwie powtórzenie argumentacji podnoszonej przed Sądem I instancji.

Podkreślenia wymaga, że art. 48 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. tj. 2013.1443) stanowi, iż zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz.

Oznacza to, że podstawowym zadaniem zarządu jest rozwijanie działalności gospodarczej spółdzielni zgodnie z przedmiotem działalności określonym w statucie (art. 5 § 1 pkt 2 pr. spółdz.), kierunkami uchwalonymi przez walne zgromadzenie
(art. 38 § 1 pkt 1 pr. spółdz.) oraz planami gospodarczymi uchwalonymi przez radę nadzorczą (art. 46 § 1 pkt 1 pr. spółdz.). Zarząd ponosi odpowiedzialność (organizacyjną, odszkodowawczą oraz karną) za całość prowadzonych przez siebie spraw spółdzielni, w tym także za prawidłowe prowadzenie rachunkowości
(art. 4 a ustawy o rachunkowości).

W konsekwencji, skutki niedopełnienia tego obowiązku, także oparte
na niedbalstwie, czy zaniechaniu, skutkują obciążeniem odpowiedzialnością finansową tak względem podmiotu, jak wynika z art. 4 a ustawy o rachunkowości,
jak i z tytułu należności o charakterze publicznoprawnym, jeżeli nie ma możliwości wyegzekwowania tych należności od podmiotu na skutek bezskuteczności egzekucji (art. 116 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa).

Nie ulega wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że egzekucja przeciwko Spółdzielni była bezskuteczna, potwierdza to bowiem również prawomocne oddalenie wniosku
o ogłoszenie upadłości z uwagi na brak środków na pokrycie postępowania upadłościowego oraz analiza akt niniejszej sprawy.

Dlatego argumentację skarżącego w zakresie skuteczności egzekucji
z wierzytelności należy uznać za polemikę z faktami już ustalonymi w postępowaniu upadłościowym.

W tym kontekście, jedyną przesłanką egzoneracyjną mogłoby być złożenie przez Zarząd Spółdzielni wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie,
co również, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie miało miejsca.

Nie może stanowić podstawy do zwolnienia od odpowiedzialności oświadczenie skarżącego, że nie był mu znany stan finansów Spółdzielni, bowiem
nie był informowany przez księgową Spółdzielni, ponieważ to właśnie
do obowiązków Zarządu należy dbałość o działalność i finanse reprezentowanego podmiotu, zarząd jest bowiem organem wykonawczym spółdzielni.

W konsekwencji, to właśnie zarząd ponosi odpowiedzialność za wszelkie działania (rozumiane również jako zaniechania), w tym za szybkość działania
w sytuacjach kryzysowych.

Ustawodawca przewidział, że warunki rynkowe mogą spowodować,
iż działalność podmiotu będzie przynosić straty, ale wskazał również możliwość uwolnienia od odpowiedzialności za te straty w sytuacji złożenia wniosku o upadłość we właściwym terminie, pozwalającym bądź na inicjację postępowania naprawczego, bądź na likwidację całkowitą z pokryciem zobowiązań, co miało na celu zabezpieczenie wierzycieli i zmobilizowanie zarządu podmiotu do starannego działania.

W sytuacji niedochowania tego terminu na skutek działań bądź zaniechań zarządu, odpowiedzialność ta przenosi się na członków zarządu podmiotu, którzy
z racji zajmowanego stanowiska, zobligowani byli do podjęcia właściwych środków
w celu zminimalizowania strat.

O świadomości apelującego w kwestii ponoszenia odpowiedzialności
za zobowiązania Spółdzielni, a także braku środków na ich zaspokojenie świadczy fakt, że obaj odwołujący członkowie Zarządu pokryli zadłużenie Spółdzielni wobec Urzędu Skarbowego z własnych środków.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. orzekł
o oddaleniu apelacji, jako nieuzasadnionej.

/-/ SSA J. Ansion /-/ SSA E. Piotrowska /-/ SSA M. Małek-Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JR