Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	SSA Wojciech Bzibziak (spr.)
Sędziowie	SSA Alicja Kolonko SSA Witold Nowakowski
Protokolant	Michał Eksterowicz

po rozpoznaniu w dniu 11 grudnia 2017 r. w Katowicach

sprawy z odwołania A. L. (A. L.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o umorzenie należności

na skutek apelacji ubezpieczonego A. L.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Częstochowie

z dnia 21 października 2016 r. sygn. akt IV U 1937/15

uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego
i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania bezpośrednio Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C..

/-/SSA A. Kolonko /-/SSA W. Bzibziak /-/SSA W. Nowakowski

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 2203/16

UZASADNIENIE

Decyzją z 13 listopada 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w C. – na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność – określił w punkcie I należności A. L., które będą podlegały umorzeniu z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za wskazane okresy i w określonych wysokościach, a w punkcie II stwierdził, że warunkiem ich umorzenia jest spłata należności niepodlegających umorzeniu, które należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji wraz z odsetkami.

Dodatkowo w piśmie z tej samej daty organ rentowy wskazał pracownika odpowiedzialnego za udzielenie informacji o kwotach niepodlegających umorzeniu.

W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony działający przez pełnomocnika będącego adwokatem domagał się jej zmiany i umorzenia należności za okres od 1 stycznia 1999r.
do 28 lutego 2009r. oraz zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zarzucił, że ZUS nie uwzględnił jego wniosku o umorzenie należności oraz że w zaskarżonej decyzji nie podano należności niepodlegających umorzeniu. Jego zdaniem taka informacja powinna znaleźć się w treści decyzji.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania podając okoliczności wskazane
w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 21 października 2016r., sygn. akt IV U 1937/15 Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie oddalił odwołanie A. L..

Na podstawie akt rentowych ustalił Sąd, że odwołujący się w dniu 13 czerwca 2013r. złożył wniosek o umorzenie nieopłaconych składek za okres od 1 stycznia 1999r. do 28 lutego 2009r. w oparciu o przepisy ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, który został załatwiony odmownie zaskarżoną decyzją.

Sąd I instancji po przytoczeniu przepisów art. 1 ust. 1, ust. 6 i ust. 10 ustawy z dnia
9 listopada 2012r. stwierdził, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Podał Sąd, że przepisy tej ustawy jednoznacznie określają zakres należności składkowych podlegających umorzeniu w jej trybie. Tym samym wniosek ubezpieczonego o umorzenie całości należności składkowych za okres objęty ustawą jest – zdaniem Sądu – całkowicie bezpodstawny. Wskazał Sąd, że A. L. posiada również zaległości składkowe za okres nieobjęty ustawą, których uregulowanie będzie miało znaczenie przy wydawaniu ostatecznej decyzji.

Zauważył nadto Sąd, że postępowanie przewidziane ustawą z dnia 9 listopada 2012r. jest dwuetapowe – w pierwszym ustalane są warunki umorzenia, a w drugim, po ich weryfikacji, rozstrzyga się o ewentualnym umorzeniu należności. Zaskarżona decyzja jest jedynie decyzją określającą warunki umorzenia, a zatem – wbrew twierdzeniom odwołującego się – nie orzeka o umorzeniu należności składkowych.

W ocenie Sądu I instancji brak jest możliwości ustalenia w decyzji określającej warunki umorzenia pełnej kwoty należności składkowych niepodlegających abolicji, ponieważ obejmują one również koszty egzekucyjne. Ponadto na ich uregulowanie przysługuje
12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji o warunkach umorzenia, a tym samym nie można w sposób jednoznaczny określić kwoty należnych odsetek.

Wskazał również Sąd, że ZUS w piśmie z 13 listopada 2015r. (w rzeczywistości jest to pismo z 31 grudnia 2015r.) podał należności niepodlegające abolicji, które A. L. powinien uregulować oraz w jakim terminie. Podobne informacje zawarto w piśmie organu rentowego z 20 kwietnia 2016r. Tym samym – zdaniem Sądu – nie mógł być uwzględniony zarzut odwołującego się o niezupełności decyzji i konieczności jej uzupełnienia.

W konsekwencji Sąd Okręgowy w Częstochowie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc oddalił odwołanie A. L..

Powyższy wyrok zaskarżył ubezpieczony działający przez pełnomocnika będącego adwokatem zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów postępowania, a konkretnie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc w związku
z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych
z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, poprzez brak zmiany zaskarżonej decyzji w ten sposób, że Sąd nie ustalił, iż umorzeniu będą podlegały w całości zaległe składki na FUS za okresy: grudzień 2001r. – lipiec 2003r., wrzesień 2003r., grudzień 2003r. – grudzień 2005r. w łącznej wysokości 7.434,20 zł, pomimo że przepis ten wymaga całkowitego umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne wraz z odsetkami, opłatami
i kosztami egzekucji tych należności,

2.  naruszenie przepisów postępowania, a konkretnie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r., poprzez brak zmiany zaskarżonej decyzji w ten sposób, że Sąd nie ustalił, iż umorzeniu będą podlegały wszystkie zaległe składki na ubezpieczenie zdrowotne, gdyż jak wynika z pisma ZUS z 31 grudnia 2015r. nie objął on zaskarżoną decyzją zaległych składek na FUZ za okres: sierpień 1999r. – maj 2001r. w łącznej wysokości 1.769,87 zł, ale również za okresy marzec 2003r. – luty 2005r., kwiecień 2005r. – październik 2005r. oraz luty 2009r. w łącznej wysokości 4.247,57 zł, pomimo że umorzenie tych należności powinno być konsekwencją umorzenia należności na FUS oraz odsetek i kosztów,

3.  naruszenie przepisów postępowania, a konkretnie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r., poprzez brak zmiany zaskarżonej decyzji w ten sposób, że Sąd nie ustalił, iż umorzeniu będą podlegały wszystkie zaległe składki na Fundusz Pracy za okresy: grudzień 2001r. – luty 2003r., marzec – kwiecień 2005r., listopad 2005r. – styczeń 2006r., lipiec – październik 2007r., styczeń, marzec, czerwiec, wrzesień 2008r., listopad 2008r. – styczeń 2009r. w łącznej wysokości 189,92 zł, pomimo że umorzenie tych należności powinno być konsekwencją umorzenia należności na FUS oraz odsetek i kosztów,

4.  naruszenie przepisów postępowania, a konkretnie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia
9 listopada 2012r., poprzez niewskazanie w treści zaskarżonej decyzji rodzaju oraz wysokości zaległych składek, których ZUS nie objął decyzją ustalającą warunki umorzenia, a od których uiszczenia uzależnia umorzenie zaległych składek,

5.  naruszenie przepisów postępowania, a konkretnie art. 107 § 3 kpa oraz art. 328
§ 2 kpc, poprzez brak wytłumaczenia w uzasadnieniach zaskarżonej decyzji oraz zaskarżonego wyroku, dlaczego składki na FUS za okresy grudzień 2001r. – lipiec 2003r., wrzesień 2003r., grudzień 2003r. – grudzień 2005r. w łącznej wysokości 7.434,20 zł oraz na ubezpieczenie zdrowotne w okresie marzec 2003r. – luty 2005r., kwiecień 2005r. – październik 2005r. oraz luty 2009r. w łącznej wysokości 4.247,57 zł nie będą podlegały umorzeniu.

W oparciu o powyższe zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpatrzenia oraz
o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w I i II instancji według norm prawem przepisanych.

Po przedstawieniu stanu faktycznego i prawnego sprawy pełnomocnik skarżącego zarzucił,
że organ rentowy w zaskarżonej decyzji wskazał okresy i wysokość należności z tytułu składek na FUS za okres od 1 stycznia 1999r. do 28 lutego 2009r., które podlegają umorzeniu, natomiast nie wskazał rodzaju należności okresów, za które się należą oraz ich wysokości. Spowodowało to nieczytelność, niezrozumiałość decyzji.

Stwierdził, że jednoznaczne wskazanie w decyzji ustalającej warunki umorzenia rodzaju należności niepodlegających umorzeniu, okresów za jakie przysługują oraz ich wysokości j est niezbędne dla zapewnienia ubezpieczonemu:

1)  możliwości oceny transparentności i prawidłowości decyzji w świetle przepisów prawa, możliwości prześledzenia toku rozumowania organu rentowego,

2)  czytelności i jednoznaczności warunków, które musi spełnić, aby nastąpiło umorzenie, gdyż zostało ono uzależnione od spłacenia wszystkich niepodlegających umorzeniu należności w terminie 12 miesięcy od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna.

Tymczasem ZUS nie ustalił, jakie należności z tytułu składek za okres 1 stycznia 1999r.
do 28 lutego 2009r. nie podlegają umorzeniu. Uniemożliwia to złożenie odwołania
w celu uzyskania sądowej kontroli prawidłowości rozstrzygnięcia, a także zapoznanie się
z konkretnymi warunkami, jakie musi spełnić, ażeby uzyskać umorzenie zaległości.

Zgodnie z art. 1 ust. 8 „ustawy abolicyjnej” istotnym składnikiem decyzji ustalającej
warunki umorzenia jest określenie zarówno należności podlegających umorzeniu, jak
i niepodlegających oraz ich wysokości. Organ rentowy ograniczył się natomiast do ogólnego przytoczenia treści art. 1 ust. 10 „ustawy abolicyjnej”, bez konkretyzacji przełożenia tych przepisów na sytuację A. L..

Wskazał nadto, że już po wydaniu zaskarżonej decyzji oraz po jej zaskarżeniu ZUS wysłał pismo z 31 grudnia 2015r. (niebędące wiążącą decyzją administracyjną), z którego wynika, że nie będą podlegały umorzeniu należności z tytułu składek na FUS za okresy grudzień
2001r. – lipiec 2003r., wrzesień 2003r., grudzień 2003r. – grudzień 2005r. w łącznej wysokości 7.434,20 zł.

Jest to niezrozumiałe i niezgodne ze złożonym wnioskiem o umorzenie należności oraz
z przepisami prawa.

Skarżący wskazał na treść art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. oraz odwołał się do wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 2 czerwca 2015r., sygn. akt III AUa 1341/14
i stwierdził, że wskutek złożenia wniosku abolicyjnego organ rentowy powinien objąć decyzją ustalającą warunki umorzenia całość należności na FUS zarówno głównych, jak
i ubocznych, także związanych z należnościami niepodlegającymi abolicji, wcześniej zapłaconych dobrowolnie lub przymusowo.

Podniósł, że brak określenia w zaskarżonej decyzji zaległości z tytułu składek na FUS, które podano w piśmie z 31 grudnia 2015r. powoduje, że:

1.  organ rentowy nie wytłumaczył – w konfrontacji z przepisem art. 1 ust. 1 „ustawy abolicyjnej” oraz orzecznictwem sądowym – dlaczego nie objął postępowaniem
w przedmiocie umorzenia całości należności z tytułu składek na FUS za okres od
1 stycznia 1999r. do 28 lutego 2009r.,

2.  uniemożliwiono mu wszczęcie sądowej procedury kontrolnej poprzez wniesienie odwołania.

Nieobjęcie postępowaniem w sprawie umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy jest konsekwencją wcześniejszego błędu organu rentowego powielonego przez Sąd.

Zarówno ZUS, jak i Sąd I instancji nie przywołali uzasadnienia faktycznego, ani prawnego, które świadczyłoby o trafności nieobjęcia postępowaniem ustalającym warunki umorzenia wskazanych należności z tytułu składek na te Fundusze. Tym samym nieznane są motywy, którymi kierował się ZUS i Sąd.

Zdaniem pełnomocnika skarżącego przedstawione uchybienia uzasadniają wniosek
o uchylenie wyroku Sądu I instancji oraz decyzji organu rentowego oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez ZUS w celu wydania prawidłowej decyzji o ustaleniu warunków umorzenia należności składkowych.

Organ rentowy powinien objąć umorzeniem całość należności na FUS, co w konsekwencji przełożyłoby się na odpowiednie umorzenie należności na FUZ oraz FP. Wydając nową decyzję powinien również szczegółowo określić należności oraz ich wysokość, które nie podlegają umorzeniu oraz uzasadnić konkretnie, dlaczego takie umorzenie w stosunku do poszczególnych zaległości nie wchodzi w grę. Uzasadnienie powinno być czytelne, tłumaczyć trafność zróżnicowania losu należności na FUS w okresie od 1 stycznia 1999r. do 28 lutego 2009r., zamiast mechanicznego, bezrefleksyjnego wkopiowania do uzasadnienia treści przepisów ustawy. Ubezpieczony powinien mieć określone czytelne przesłanki z podaniem konkretnych kwot, które musi uregulować, aby doszło do umorzenia.

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu za
II instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja zmierzająca do wzruszenia zaskarżonego wyroku zasługuje na uwzględnienie.

Spór w rozstrzyganej sprawie w pierwszej kolejności sprowadzał się do oceny, czy wydając decyzję na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności
z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (Dz. U. z 2012r., poz. 1551) ZUS powinien – określając warunki umorzenia – przedstawić również należności niepodlegające umorzeniu, o których mowa w art. 1 ust. 10 tej ustawy.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r., na wniosek osoby podlegającej
w okresie od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia 28 lutego 2009r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2017r., poz. 1778), która przed dniem
1 września 2012r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej
w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8 tego artykułu, umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia 28 lutego 2009r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe,
a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Natomiast w myśl art. 1 ust. 10 tej ustawy warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6, jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Te niepodlegające umorzeniu należności podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji (ust. 11 tego artykułu).

Przytoczyć nadto należy art. 1 ust. 13 ustawy, zgodnie z którym Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:

1)  umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 – po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2)  odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 – w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Z powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że warunkiem umorzenia należności z tytułu nieopłaconych składek wymienionych w art. 1 ust. 1 i ust. 6 jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek wskazanych w art. 1 ust. 10.

W ocenie Sądu Apelacyjnego z przedstawionych uregulowań jednoznacznie wynika, że organ rentowy – określając warunki umorzenia – powinien także podać konkretne kwoty (i okresy) niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999r., do opłacenia których jest zobowiązany ubezpieczony. Skoro bowiem od ich spłacenia w terminie określonym w art. 1 ust. 11 zależy umorzenie należności wymienionych w art. 1 ust. 1 i ust. 6 ustawy z dnia
9 listopada 2012r., to logicznym wydaje się, że osoba starająca się o umorzenie musi mieć świadomość jakie należności niepodlegające umorzeniu ją obciążają.

Zauważyć należy, iż taki pogląd wyrażany jest obecnie powszechnie w orzecznictwie sądowym, zarówno Sądu Najwyższego (v. postanowienia z dnia 14 lutego 2017r., sygn.
I UZ 58/16, Legalis nr 1587555 oraz z dnia 11 października 2016r., sygn. I UZ 18/16, LEX nr 2188221), jak i sądów powszechnych (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia
8 października 2015r., sygn. akt III AUa 147/15, LEX nr 1916656 oraz Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z dnia 10 grudnia 2014r., sygn. akt III AUa 671/14, LEX nr 1621046).

Jak wynika z decyzji z dnia 13 listopada 2015r., wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy
z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności z tytułu nieopłaconych składek przez
osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, organ rentowy określając warunki umorzenia należności A. L. z tytułu nieopłaconych składek, faktycznie ograniczył się do podania jedynie kwot podlegających umorzeniu. Całkowicie pominął natomiast (w decyzji) należności niepodlegające umorzeniu, które skarżący powinien
spłacić w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji z dnia 13 listopada 2015r. (art. 1 ust. 11 tej ustawy).

ZUS wskazał wprawdzie w odrębnym piśmie z dnia 31 grudnia 2015r. (skierowanym do ubezpieczonego już po wniesieniu przez niego odwołania) oraz z dnia 20 kwietnia
2016r. (w postępowaniu przed Sądem I instancji – k. 27-30 a.s.), a także w piśmie sporządzonym w postępowaniu apelacyjnym z dnia 26 czerwca 2017r. (k. 78-80 a.s.) kwoty należności niepodlegających umorzeniu oraz okresy jakich dotyczą, jednak – w ocenie
Sądu Apelacyjnego – pisma te nie mogą sanować braku wynikającego z niepodania ich
w zaskarżonej decyzji.

Zauważyć bowiem należy, że nawet ewentualne uwzględnienie zastrzeżeń podniesionych przez skarżącego wobec tych należności (określonych we wskazanych pismach), nie mogłoby skutkować zmianą przez Sąd II instancji decyzji z dnia 13 listopada 2015r., bowiem nie zostały one w ogóle w niej określone.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego niemożliwe było również uzupełnienie tego braku w toku postępowania sądowego. Decyzja wydana na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. bez określenia kwot należności niepodlegających umorzeniu, o których mowa w art. 1 ust. 10, dotknięta jest brakiem, który nie może być naprawiony inaczej, niż przez ponowne rozpoznanie sprawy przed organem rentowym (por. powołane wcześniej postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2017r., sygn. I UZ 58/16).

Mając powyższe względy na uwadze, Sąd II instancji na mocy art. 477 ^14a kpc uchylił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję w punkcie II i w tym zakresie przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C. celem określenia wprost w decyzji konkretnych kwot
(i okresów) niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999r., do opłacenia których jest zobowiązany A. L..

/-/SSA A. Kolonko /-/SSA W. Bzibziak /-/SSA W. Nowakowski

Sędzia Przewodniczący Sędzia

MP