Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 marca 2021 r. organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił ubezpieczonej E. M. (1) umorzenia należności z tytułu składek na:

a.  ubezpieczenia społeczne - za okres od października 2008 r. do lutego 2009 r. w łącznej kwocie 4.225,95 zł, w tym z tytułu:

- składek – 2.500,95 zł;

- odsetek naliczonych na dzień 14 stycznia 2015 r. – 1.725,00 zł;

b.  ubezpieczenie zdrowotne - za okres od października 2008 r. do lutego 2009 r. w łącznej kwocie 1.810,61 zł, w tym z tytułu:

- składek – 1.071,61 zł;

- odsetek naliczonych na dzień 14 stycznia 2015 r. – 739,00 zł.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy, przywołując art. 1 ust. 10, 11 i ust. 12 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r., poz. 1551), zwanej ustawą abolicyjną, wskazał, iż ubezpieczona nie spełniła warunku określonego w powyższych przepisach ustawy abolicyjnej, albowiem co prawda uregulowała niepodlegające umorzeniu należności z tytułu składek, natomiast nie uregulowała kosztów egzekucyjnych od należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, gdyż zostały one zapłacone w dniu 28 czerwca 2016 r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła ubezpieczona E. M. (1), wnosząc o jej zmianę. W treści odwołania wskazała, iż ustalone ratalne należności z tytułu składek niepodlegających abolicji spłaciła z należytą sumiennością. Podała, że opłaciła wszystko zgodnie z harmonogramem spłat rat, włącznie z kosztami egzekucyjnymi, jednocześnie podnosząc,
iż o warunku, że ma zapłacić koszty egzekucyjne do Urzędu Skarbowego w określonym terminie nie słyszała podczas żadnej wizyty w ZUS, a często tam bywała.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania, jednocześnie podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 28 lipca 2021r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił odwołanie.

Sąd pierwszej instancji ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona E. M. (1) wnioskiem z dnia 14 stycznia 2015 r. zwróciła się
do organu rentowego o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek za okres objęty ustawą z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Wskazała jednocześnie,
że działalność zlikwidowała w listopadzie 2010 r.

W dniu 14 kwietnia 2015 r. ubezpieczona zawarła z organem rentowym umowę
nr (...) o rozłożenie na raty należności z tytułu składek niepodlegających abolicji,
z terminem ostatecznej raty przypadającym na dzień 20 kwietnia 2020 r.

Decyzją z dnia 15 kwietnia 2015 r. organ rentowy określił należności z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne podlegające umorzeniu na dzień
14 stycznia 2015 r. i wskazał, że warunkiem umorzenia ww. należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty. Decyzja ta nie została zaskarżona,
a według organu rentowego uprawomocniła się z dniem 30 maja 2015 r.

Dalej Sąd ustalił, że pismem z dnia 29 stycznia 2016 r. organ rentowy poinformował ubezpieczoną, że warunkiem umorzenia wskazanych w decyzji z dnia 15 kwietnia 2015 r. jest także uregulowanie kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu w terminie
12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji.

W dniu 19 kwietnia 2020 r. ubezpieczona uregulowała całość należności niepodlegających umorzeniu istniejących na dzień wydania decyzji organu rentowego z dnia
15 kwietnia 2015 r., zgodnie z umową o rozłożeniu na raty z dnia 14 kwietnia 2015 r.

Pismem z dnia 5 października 2020 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. poinformował organ rentowy, iż ubezpieczona uregulowała koszty egzekucyjne w dniu
28 czerwca 2016 r.

Zaskarżoną decyzją z dnia 16 marca 2021 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonej umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, bowiem ubezpieczona co prawda uregulowała niepodlegające umorzeniu należności z tytułu składek, natomiast nie uregulowała kosztów egzekucyjnych od należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd wskazał, że zasady umarzania należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność określają przepisy ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r., poz. 1551), zwanej ustawą abolicyjną
i przytoczył przepis art. 1 ust. 1-17 tej ustawy.

Sąd Okręgowy uznał, że w świetle przeprowadzonego postępowania dowodowego zaskarżona decyzja organu rentowego z dnia 16 marca 2021 r. jest prawidłowa i odpowiada przepisom prawa. Jak bowiem wynika z ustalonych w sprawie okoliczności faktycznych organ rentowy na wniosek ubezpieczonej z dnia 14 stycznia 2015 r. decyzją z dnia 15 kwietnia 2015 r. określił warunki umorzenia należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez ubezpieczoną jako osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, w tym wskazał, iż warunkiem umorzenia należności określonych w pkt I sentencji decyzji jest spłata należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji z dnia 15 kwietnia 2015 r. Decyzja ta została doręczona ubezpieczonej w dniu 23 kwietnia 2015 r.
i uprawomocniła się z dniem 30 maja 2015 r. Z kolei w dniu 14 kwietnia 2015 r. ubezpieczona zawarła z organem rentowym umowę nr (...) o rozłożenie na raty należności z tytułu składek niepodlegających abolicji, z terminem ostatecznej raty przypadającym na dzień 20 kwietnia 2020 r. Ubezpieczona uregulowała całość zaległości objętych powyższą umową w dniu 19 kwietnia 2020 r. Niemniej jednak jak ustalono ubezpieczona uiściła koszty egzekucyjne naliczone przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w dniu 28 czerwca 2016 r., zaś termin na dokonanie spłaty tych kosztów upłynął dla ubezpieczonej w dniu 29 maja 2016 r., a zatem nie dotrzymała ona ustawowego terminu.

Zdaniem Sądu w odwołaniu ubezpieczona podniosła, że podczas wizyt w ZUS nigdy nie usłyszała o powyższym warunku jednak fakt ten pozostaje bez znaczenia, albowiem w decyzji
z dnia 15 kwietnia 2015 r., ustalającej wysokość należności z tytułu składek podlegających umorzeniu, organ rentowy wskazał wprost w punkcie II, iż warunkiem umorzenia należności
z tytułu składek jest spłata należności niepodlegających umorzeniu i należy je uregulować
w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji. Również w piśmie z dnia
29 stycznia 2016 r. organ rentowy poinformował ubezpieczoną o tym, iż pozostałe należności
z tytułu kosztów egzekucyjnych, zgodnie z art. 1 ust. 12 ustawy abolicyjnej, powinny zostać opłacone w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji o warunkach umorzenia.

Mając te wszystkie okoliczności na względzie Sąd uznał, iż ubezpieczona w ustawowym terminie wynikającym z art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej nie uiściła kosztów egzekucyjnych od należności niepodlegających umorzeniu, o istnieniu których została poinformowana przez organ rentowy przy wykonywaniu decyzji wstępnej i tym samym nie spełniła warunku z art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej.

W konsekwencji Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy abolicyjnej, oddalił odwołanie ubezpieczonej uznając je za nieuzasadnione.

Powyższy wyrok w całości zaskarżyła ubezpieczona. W apelacji zarzuciła :

1.  sprzeczność ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, że została poinformowana przez organ ZUS o fakcie konieczności odrębnego uregulowania kosztów egzekucji na rzecz Urzędu Skarbowego w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, w sytuacji w której pracownicy ZUS procedujący wniosek i zawierający z ubezpieczoną w dniu 14 kwietnia 2015 r. umowę nr (...) o rozłożenie na raty należności z tytułu składek niepodlegających abolicji, nie poinformowali jej o fakcie, iż kwota należności rozłożonych na raty umową nr (...) nie obejmuje kosztów egzekucji należnych Urzędowi Skarbowemu, które to koszty zgodnie z ustawą powinny być zapłacone odrębnie poza planem spłaty rat, w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji z dnia 15 kwietnia 2015 r. o warunkach umorzenia składek na ubezpieczenie społeczne,

2.  naruszenie prawa materialnego tj. artykułu 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, co przejawia się w braku uwzględnienia przez Sąd faktu nadużycia prawa organu do wydania decyzji odmownej z uwagi na sprzeczność decyzji z dnia 16 marca 2021 r. odmawiającej umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne
i zdrowotne, z zasadami współżycia społecznego.

Mając na uwadze powyższe wniosła o zmianę decyzji ZUS Oddział w S. z dnia 16 marca 2021 r. poprzez wydanie decyzji umarzającej składki na ubezpieczeni społeczne
i zdrowotne za okres wskazany w decyzji, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o obciążenie kosztami postępowania apelacyjnego i kosztami postępowania przed Sądem I instancji organu ZUS Oddział w S..

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczona wskazała, że zapoznanie się z przepisami ustawy
z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność nie sposób błędnie zinterpretować przepisów tej ustawy w zakresie początku biegu 12 miesięcznego terminu, jeżeli jednocześnie płatnik zawiera z ZUS umowę o rozłożenie na raty spłaty należności niepodlegających umorzeniu. Zwracam w tym przypadku uwagę na art. 1 ust. 12 ustawy, który stanowi „W przypadku, gdy
w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu". Niniejszy ustęp wprowadza w błąd płatnika, który jednocześnie zawiera umowę z ZUS o rozłożenie na raty należności niepodlegających umorzeniu, albowiem budzi przeświadczenie, że rozłożenie na raty należności nieobjętych umorzeniem, obejmuje również m.in. koszty egzekucji skarbowej, które z zasady powinny być zapłacone w terminie 12 miesięcy od dnia wydania decyzji ustalającej wysokość składek podlegających umorzeniu.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od ubezpieczonej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniósł, że zarzuty podnoszone przez E. M. (2) nie zasługują na uwzględnienie, bowiem - jak sama potwierdza - uregulowała koszty egzekucji prowadzonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego z opóźnieniem pomimo, że została dwukrotnie poinformowana o konieczności ich zapłaty.

Niezasadnym jest zarzut, że niedopełnienie tego obowiązku wynikało z niepoinformowania jej
o tym wprost przez pracowników organu rentowego, bowiem informacje te precyzyjnie wynikały z treści zawartego układu ratalnego zawartego z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych (który wskazuje, jakie konkretnie należności są nim objęte) oraz z dwóch pism przypominających o konieczności ich uregulowania nadanych przez Urząd Skarbowy.

Ustawa abolicyjna z dnia 9 listopada 2012 r. w odróżnieniu do należności z tytułu składek niepodlegających umorzeniu w odniesieniu do kosztów egzekucyjnych wyraźnie w art. 1 ust. 10 nakazuje ich naliczenie przez organy egzekucyjne (dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego). Koszty te w myśl art. 1 ust. 11 ustawy podlegają również spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji o warunkach umorzenia,
o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i jej uwzględnienie skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku
i poprzedzającej go decyzji organu rentowego.

Sąd pierwszej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe i ustalił stan faktyczny. Ustalenia te są prawidłowe, Sąd Apelacyjny je podziela i przyjmuje za własne.

Sąd pierwszej instancji nie popełnił błędu w ustaleniach faktycznych.

Niezasadny jest także zarzut naruszenia przepisu art. 5 k.c. albowiem zasady współżycia społecznego rozumiane jako możliwość niezastosowania przepisu prawa materialnego w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych nie mogą zostać uwzględnione.

Rozpoznanie apelacji w ramach wyznaczonych zakresem zaskarżenia nie ogranicza się do rozpoznania zarzutów apelacji. Oprócz przypadku wymienionego w art. 378 § 2 k.p.c., jak również przyczyn nieważności postępowania, sąd drugiej instancji ma obowiązek z urzędu dokonać kontroli zastosowania przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego. W niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji wadliwie zastosował przepisy prawa materialnego.

Ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność różnicuje koszty egzekucyjne na dwa zakresy. Stosownie do art. 1 ust. 1 tej ustawy na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) obliguje
się ZUS do umorzenia nieopłaconych składek na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należnych od nich kosztów egzekucyjnych, naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego
lub komornika sądowego. Możliwe jest umorzenie tylko składek wymienionych w art. 1 ust. 1
i 6 tej ustawy (a więc głównie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne) oraz należnych od tych składek kosztów egzekucyjnych.

W myśl art. 1 ust. 10 ustawy, warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust.
1 i 6, jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz
Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

"Należności niepodlegające umorzeniu" – to należności z tytułu składek za
pracowników zatrudnionych przez przedsiębiorcę lub osób współpracujących. Ponadto ustawa abolicyjna dotyczy okresu od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r., co powoduje brak możliwości umorzenia na tej podstawie zaległości powstałych przed 1 stycznia 1999 r. oraz po 28 lutego 2009 r. Ustawa przewiduje umorzenie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wypadkowe za osoby obowiązkowo podlegające tym ubezpieczeniom z tytułu
prowadzonej działalności pozarolniczej; a contrario nie obejmuje osób podlegających dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. Ponadto ustawa abolicyjna nie przewiduje możliwości umorzenia należności, które zostały zapłacone, a także umorzenia składek na ubezpieczenie zdrowotne lub Fundusz Pracy osoby, która ma zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne lub Fundusz Pracy za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009
r., ale jednocześnie nie ma zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za te same okresy, bądź zadłużenie z tego tytułu nie będzie podlegało umorzeniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2021 r., I USKP 25/21, niepublikowany). Koszty egzekucyjne od tych wszystkich składek obejmują drugi zakres kosztów egzekucyjnych.

Różnorodność tych zakresów i sytuacji faktycznych oraz fakt, że koszty te mogą być rozdzielone na ZUS, urząd skarbowy i komornika sądowego, w praktyce może bardzo utrudnić lub nawet uniemożliwić wnioskodawcom precyzyjne obliczenie kosztów egzekucyjnych od części należności niepodlegających umorzeniu i ich zapłatę, dlatego w unormowaniach tych w sposób jednoznaczny zaakcentowano, że chodzi o koszty egzekucyjne "naliczone" przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego; ustawodawca nie zobligował więc dłużnika do samodzielnego obliczenia tych kosztów i ich opłacenia.

Zgodnie z art. 1 ust. 11 i 12 ustawy abolicyjnej, niepodlegające umorzeniu należności,
o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8. W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu.

Termin 12 miesięcy ma charakter relatywnie prekluzyjny i należy go odnosić do
sytuacji, w której nie zawarto układu ratalnego lub nie odroczono terminu płatności. Umowa ratalna może wykraczać poza okres 12 miesięcy od decyzji wstępnej. W przypadku rozłożenia należności na raty warunek nieposiadania niepodlegających umorzeniu należności "uważa się
za spełniony po ich opłaceniu" – tak SN w wyroku z dnia 11 maja 2021r., I USKP 39/21 (Lex
nr 3245298). W ocenie Sądu Najwyższego oznacza to, że weryfikacja spełnienia warunku nieposiadania niepodlegających umorzeniu należności powinna nastąpić według stanu na dzień zapłaty ostatniej raty przewidzianej w układzie ratalnym - mimo wcześniejszego zobowiązania wnioskodawcy przez ZUS do ich zapłaty w okresie 12 miesięcy. Tę regułę należy odnieść także do kosztów egzekucyjnych od należności niepodlegających umorzeniu, jeżeli w terminie 12 miesięcy od doręczenia decyzji warunkowej nie dokonano naliczenia tych kosztów egzekucyjnych i adekwatnej informacji nie doręczono wnioskodawcy. Sąd Apelacyjny
podziela ten pogląd.

Z ustaleń w rozpoznanej sprawie wynika, że zaskarżona decyzja o odmowie umorzenia należności została wydana po zrealizowaniu przez ubezpieczoną warunków umowy o
rozłożenie na raty należności składkowych. Z akt składkowych ubezpieczonej wynika, że E. M. (1) w terminie do 29 maja 2016 r. (12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia) nie uzyskała informacji o wysokości kosztów egzekucyjnych
w Urzędzie Skarbowym. Z pisma wysłanego przez ZUS do ubezpieczonej z dnia 29 stycznia 2016r. wynika, że została ona poinformowana o wysokości należności niepodlegających umorzeniu jednak nie naliczono kosztów egzekucyjnych. Powyższe okoliczności pozwalają na stwierdzenie, że organ rentowy nie miał podstaw do stanowczej odmowy umorzenia całości należności objętych wnioskiem abolicyjnym ze względu na niespełnienie warunku zapłaty kosztów egzekucyjnych, których nie naliczono w terminie rocznym od uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia z art. 1 ust. 8 ustawy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego.

/-/ SSA Patrycja Bogacińska-Piątek