Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	SSA Krystyna Merker (spr.)
Sędziowie	SSA Małgorzata Woźnowska-Gallos SSA Krystyna Budzianowska
Protokolant	Ewa Bury

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2012r. w Katowicach

sprawy z odwołania A. L. (1) i FHU (...) - S. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek apelacji ubezpieczonej A. L. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 16 marca 2011r. sygn. akt IX U 1913/10

1.  zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że ustala, iż A. L. (1) podlegała ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i chorobowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą w miesiącach kwiecień, sierpień i listopad 2006r. oraz w lutym i maju 2007r.,

2.  oddala apelację w pozostałej części.

/-/SSA M.Woźnowska-Gallos /-/SSA K.Merker /-/SSA K.Budzianowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn.akt III AUa 1547/11

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 czerwca 2010 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. Inspektorat w W. stwierdził, iż w okresie, od dnia 15 lutego 2006 roku do dnia 31 lipca 2007 roku, ubezpieczona A. L. (1) nie podlegała ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i chorobowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą zawartej z płatnikiem składek (...)z siedzibą w W.. W uzasadnieniu powyższej decyzji organ rentowy wskazał, że okoliczności zawarcia przedmiotowej umowy dają podstawę do twierdzenia, że zamiarem ubezpieczonej, prowadzącej jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, nie było osiąganie dodatkowych przychodów z wykonywanej pracy, lecz uzyskanie drugiego tytułu podlegania ubezpieczeniom umożliwiającego opłacanie składek z tego właśnie tytułu bez ograniczeń w zakresie minimalnej podstawy wymiaru składek, tak więc strony zawartej umowy pod pozorem świadczenia pracy nakładczej zamierzały w istocie wywołać skutek polegający na umożliwieniu uniknięcia płacenia składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Odwołania od powyższej decyzji wniosły ubezpieczona A. L. (1) i zainteresowana S. K., domagając się zgodnie zmiany decyzji organu rentowego poprzez ustalenie, iż ubezpieczona podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu za okres od dnia 15 lutego 2006 roku do dnia 31 lipca 2007 roku, kwestionując uznanie zawartej umowy o pracę nakładczą za pozorną, gdyż ich zdaniem praca nakładcza była rzeczywiście wykonywana, choć w mniejszym zakresie, niż przewidziany w zawartej umowie.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołania wniósł o ich oddalenie podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji.

Po rozpoznaniu sprawy / sygn. akt IX U 1913/10/ Sąd Okręgowy w Gliwicach – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 16 marca 2011 roku oddalił odwołanie ubezpieczonej A. L. (1) (A. L. (1)) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 17 czerwca 2010 roku ZNAK: (...).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczona A. L. (1), prowadząca samodzielnie pozarolniczą działalność gospodarczą (jako dzierżawca sklepu w sieci (...) w Ż.), zawarła w dniu 15 lutego 2006 roku umowę o pracę nakładczą na czas określony do dnia 31 grudnia 2006 roku z firmą P.H.U. (...) S. K. z siedzibą w W.. Przedmiotem zawartej umowy (jak również kolejnej umowy z dnia 31 grudnia 2006 roku zawartej na czas określony od dnia 31 grudnia 2006 roku do dnia 31 lipca 2007 roku) było wykonywanie ankiet telefonicznych. Minimalną ilość pracy ustalono na wykonanie 38 ankiet miesięcznie, przy czym stawka za jedną ankietę zgodnie z umową wynosiła 10,00 zł. Z tytułu zawartej umowy zainteresowana S. K. dokonała w organie rentowym zgłoszenia ubezpieczonej do ubezpieczeń społecznych z tytułu pracy nakładczej od dnia 15 lutego 2006 roku do dnia 31 lipca 2007 roku, a ubezpieczona dokonała zgłoszenia wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Ponadto Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczona A. L. (1) wykonując pracę nakładczą w spornym okresie jedynie w miesiącu kwietniu 2006 roku, sierpniu 2006 roku i listopadzie 2006 roku, w lutym 2007 roku oraz w maju 2007 roku osiągnęła przewidziane w umowie minimum wynagrodzenia w kwocie 380,00 zł, nie uzyskując w pozostałych 12 miesiącach wynagrodzenia równego co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu (podstawa wymiaru składek w tych miesiącach z tytułu wykonywania umowy o pracę nakładczą nie przekroczyła kwoty 50,00 zł, co wskazuje na wykonanie zaledwie 5 ankiet miesięcznie).

W ocenie Sądu Okręgowego w Gliwicach zarówno odwołanie ubezpieczonej, jak i zainteresowanej nie zasługują na uwzględnienie. Zdaniem Sądu Okręgowego analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie wskazuje, iż umowa o pracę nakładczą, którą zawarły obie strony, miała na celu umożliwienie ubezpieczonej uzyskanie jedynie drugiego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym i opłacania niższych składek, niż wynikające z prowadzonej przez ubezpieczoną pozarolniczej działalności gospodarczej. Przychód ubezpieczonej nie był duży, gdyż przez zdecydowaną większość czasu trwania umowy wykonywała ona zaledwie po 5 ankiet miesięcznie wykonując umowę w wyjątkowo niskim zakresie. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy w Gliwicach uznał, iż skoro strony nie zamierzały osiągnąć skutków wynikających z umowy, a jedynym celem było umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, to umowa taka jest pozorna stosownie do treści art. 83 k.c., a nadto ma na celu obejście prawa stosownie do treści art. 58 § 1 k.c. Ubezpieczona wykonywała bowiem niewielką ilość pracy z umowy o pracę, a postanowienia umowy o pracę nakładczą z jej realizacją wyraźnie się rozmijały. Sąd uznał więc, że chodziło tylko o przedmiotowe wykorzystanie przepisów o ubezpieczeniu społecznym i stworzenie formalnej podstawy ubezpieczenia, która nie była realizowana w sposób typowy dla umowy o pracę nakładczą, albowiem miała jedynie na celu unikanie płacenia składek na ubezpieczenia społeczne z prowadzonej działalności gospodarczej, dlatego mając powyższe na uwadze Sąd pierwszej instancji na mocy art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. oddalił oba odwołania, nie znajdując podstaw do ich uwzględnienia.

Apelację od powyższego wyroku wniosła w dniu 28 kwietnia 2011 ubezpieczona A. L. (1) zaskarżając powyższy wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie:

1)  prawa materialnego poprzez nieuwzględnienie art. 9 ust 2 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym do dnia 28 lutego 2009 roku w związku z art. 6 ust. 1 pkt 2, 4 – 6 i 10 ustawy przy wydaniu;

2)  art. 83 § 1 k.c. poprzez jego bezpodstawne zastosowanie w decyzji;

3)  §3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 roku w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą w związku z art. 25 ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę;

4)  art. 58 k.c. poprzez błędna jego wykładnie i bezpodstawne zastosowanie w decyzji;

5)  §3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 roku w związku z §6 ust. 1 pkt 1 w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą;

6)  art. 233 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w zakresie błędnej oceny zebranych dowodów oraz nierozpoznanie całości materiału dowodowego i przyjęcie, że ubezpieczona zawarła pozorne umowy o pracę nakładczą wbrew znacznej części materiału dowodowego.

Mając na uwadze powyższe zarzuty ubezpieczona wniosła o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach oddalającego jej odwołanie i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy poprzez uchylenie decyzji organu rentowego oraz o orzeczenie, że ubezpieczona odwołująca się podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umów o pracę nakładczą zawartych z płatnikiem składek P.H.U. (...) w okresie od dnia 15 lutego 2006 roku do dnia 31 lipca 2007 roku, a nadto o stwierdzenie istnienia ważnej i zgodnej z prawem umowy o pracę nakładczą zawartej między ubezpieczoną, a firmą P.H.U. (...), której istnienie zostało zakwestionowane w orzeczeniu Sądu Okręgowego lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie go do ponownego rozpoznania.

Ponadto w piśmie z dnia 7 lutego 2012 roku ubezpieczona wniosła o zmianę terminu rozprawy wyznaczonej na dzień 8 lutego 2012 roku i dodatkowo zarzuciła wydanemu wyrokowi naruszenie:

1)  prawa materialnego poprzez nieuwzględnienie przepisu art. 9 ust. 2 ustawy w brzmieniu obowiązującym do dnia 28 lutego 2009 roku w związku z art. 6 ust. 1 pkt 2, 4 – 6 i 10 ustawy przy wydawaniu decyzji poprzez uznanie, że osoba spełniającą warunki do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z dwóch wskazanych w tym przepisie tytułów nie ma prawa wyboru na podstawie którego z tych tytułów, będzie opłacać składki;

2)  art. 58 k.c. w związku z § 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą poprzez błędną jego wykładnie i bezpodstawne zastosowanie w decyzji, w wyniku czego organ rentowy uznał, że niewykonywanie minimalnej ilości pracy określonej w umowie o pracę nakładczą dowodzi zamiaru obejścia prawa i sprzeczności zawartej umowy z zasadami współżycia społecznego, zarzucając decyzji brak wskazania konkretnej zasady współżycia społecznego, którą zawarte umowy miałby naruszać;

3)  zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa zawartej w art. 8 k.p.a. poprzez nałożenie na ubezpieczoną sankcji za zachowanie zgodne z normą prawną potwierdzoną wieloma publikacjami i oficjalnymi pismami, dotyczącymi prawa wyboru tytułu ubezpieczenia, które to stanowisko jak wskazuje ogromna liczba procesów w podobnych sprawach uległa zmianie;

4)  §3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą w związku z art. 22 § 1 k.p. poprzez uznanie, że samo zobowiązanie wykonawcy do wykonania pracy określonej wartości nie jest wystarczające do zawarcia prawnie skutecznej umowy o pracę nakładczą,

5)  art. 7 Konstytucji RP, art. 6 k.p.a., art. 8 k.p.a. oraz art. 80 k.p.a. w związku z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i wymyślenie domniemania obejścia prawa, a to poprzez wydanie decyzji wbrew przepisom prawa w oparciu o nieuprawnioną podstawę;

6)  art. 65 § 2 k.c. poprzez niewłaściwą interpretację i uznanie odmiennego od rzeczywistego zgodnego zamiaru stron.

Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie apelacji i podniósł, że niezależnie od podstawy wymiaru wykonywanej przez ubezpieczoną pracy nakładczej umowa ta jest nieważna w całym okresie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej jedynie w niewielkim zakresie zasługuje na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach za całkowicie bezsporne w niniejszej sprawie należało uznać ustalone przez Sąd pierwszej instancji okoliczności faktyczne sprawy dotyczące zwłaszcza: treści zawartych umów o pracę nakładczą z dnia 15 lutego 2006 roku oraz z dnia 31 grudnia 2006 roku, faktycznego sposobu ich wykonywania i realizacji, wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego przez wykonawcę nieprzekraczającego w miesiącach: od lutego 2006 roku do marca 2006 roku, od maja 2006 roku do lipca 2006 roku, od września 2006 roku do października 2006 roku, od grudnia 2006 roku do stycznia 2007 roku, od marca 2007 roku do kwietnia 2007 roku oraz od czerwca 2007 roku do lipca 2007 roku kwoty minimalnego wynagrodzenia określonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie art. 77 ^{( 4)} pkt 1 k.p., a w miesiącach: kwiecień 2006 rok, sierpień 2006 roku, listopad 2006 rok oraz w lutym 2007 roku i maju 2007 roku kwoty wynagrodzenia stanowiącego połowę najniższego wynagrodzenia, jak również wysokość ustalonej stawki za wykonanie pracy i ilości jej wykonania. Bezspornym było również, że ubezpieczona A. L. (1) jako wykonawca zawartej umowy o pracę nakładczą z dnia 15 lutego 2006 roku oraz z dnia 31 grudnia 2006 roku w dniu ich zawarcia podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności gospodarczej, a zamiarem ubezpieczonej, zawierającej obie umowy o pracę nakładczą było skorzystanie z dozwolonej prawem zmiany tytułu ubezpieczenia społecznego, jaką ustawodawca przewidział w art. 9 ust. 2 w związku z art. 6 ust. 1 punkt 2 i punkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 roku, Nr 11, poz. 74 z późn. zm.) m.in. dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą i jednocześnie wykonujących pracę nakładczą. Kwestią sporną w przedmiotowej sprawie pomiędzy stronami była niewątpliwie ocena powyższych okoliczności, pozwalająca na ustalenie, czy zawarte pomiędzy ubezpieczoną A. L. (1), a płatnikiem składek S. K. umowy o pracę nakładczą były ważne w całym okresie ich wykonywania wobec zaprezentowanego sposobu ich realizacji, wynagrodzenia uzyskiwanego przez wykonawcę oraz ekwiwalentności wykonywanej pracy w stosunku do uzyskanego wynagrodzenia.

Nie ulega wątpliwości, iż do określenia wykonywania pracy nakładczej ma zastosowanie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 roku w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (tekst jednolity: Dz. U. z dnia 20 stycznia 1976 roku, Nr 3, poz. 19 z późn. zm.), zgodnie z którym strony w zawartej umowie o pracę nakładczą powinny określić minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy, przy czym minimalna ilość pracy powinna zostać tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia określonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie art. 77 ⁴ pkt 1 k.p., zwanego dalej "najniższym wynagrodzeniem" (§3 rozporządzenia Rady Ministrów). Ponadto, jeżeli praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania, ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia. Przepis ten stanowi zatem warunek konieczny umowy o pracę nakładczą, odróżniający ją w sposób zdecydowany od pozostałych umów cywilnoprawnych – właśnie z uwagi na cel prawodawcy służący upodobnieniu sytuacji prawnej wykonawców do sytuacji prawnej pracowników. Istotnym elementem każdej umowy o pracę nakładczą jest więc – co podkreślał wielokrotnie Sąd Najwyższy w swych orzeczeniach (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008 roku w sprawie sygn. akt III UK 73/07, LEX za Nr 356045) – określenie minimalnej miesięcznej ilości pracy, a tym samym zapewnienie wykonawcy określonego wynagrodzenia. Zauważyć również należy, iż z dniem 1 stycznia 2003 roku przepis art. 77 ⁴ k. p. został skreślony przez art. 11 pkt 3 ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 roku, Nr 200, poz. 1679 z późn. zm.), a wedle normy zawartej w art. 25 powołanej wyżej ustawy z dnia 10 października 2002 roku ilekroć w przepisach prawa jest mowa o "najniższym wynagrodzeniu za pracę pracowników" przez odwołanie się do odrębnych przepisów lub do Kodeksu pracy albo przez wskazanie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, Ministra Pracy i Polityki Społecznej lub ministra właściwego do spraw pracy jako zobowiązanego do ustalania takiego wynagrodzenia na podstawie odrębnych przepisów lub Kodeksu pracy, będzie oznaczać to kwotę w wysokości 760,00 zł.

W wyroku z dnia 9 stycznia 2008 roku, sygn. akt III UK 75/07 (OSNIPUS Nr 3 – 4 poz. 53) Sąd Najwyższy stwierdził, że w zakresie nieunormowanym przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 roku w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą, które przenoszą na te osoby określone uprawnienia pracownicze, do oceny ważności umowy o pracę nakładczą i zobowiązań z niej wynikających mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego. Wykładnia funkcjonalna i systemowa przepisów prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych prowadzi do wniosku o doniosłości prawnej tylko takiej umowy o pracę nakładczą, w której strony uzgodniły i realizowały rozmiar wykonania pracy nakładczej w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę. Umowa o pracę nakładczą, na podstawie której jej strony nie miały zamiaru i nie realizowały konstrukcyjnych cech (elementów) tego zobowiązania dotyczących rozmiaru wykonywanej pracy w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie stanowi uprawnionego tytułu podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym osób wykonujących pracę nakładczą (art. 6 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 9 ust. 2 in fine ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych). W powyższym orzeczeniu Sąd Najwyższy podkreślił również, że dążenie do uzyskania pełnej ochrony prawa ubezpieczeń społecznych od przychodu z pracy nakładczej uzyskiwanego w kwotach kilkudziesięciu złotych miesięcznie, przy opłacaniu przez płatnika i ubezpieczonego składek na te ubezpieczenia w kwotach po kilka złotych miesięcznie narusza wszelkie nazwane normatywne i nienazwane zasady współżycia społecznego, w tym: zasadę równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, zasadę solidaryzmu ubezpieczeń społecznych, zasadę ochrony interesów i niepokrzywdzenia innych ubezpieczonych, zasadę nieuprawnionego nieuszczuplania środków funduszu ubezpieczeń społecznych oraz wszelkie elementarne zasady uczciwego obrotu prawnego, zmierzając do objęcia nieuprawnionym tytułem ubezpieczenia społecznego.

Prezentowane stanowisko Sądu Najwyższego podziela Sąd Apelacyjny, za wyjątkiem poglądu, że gwarantowane wynagrodzenie z wykonywania pracy nakładczej od dnia 1 stycznia 2003 roku winno wynosić co najmniej 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę. W ocenie Sądu drugiej instancji, uwzględniając uregulowanie art. 25 ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z przymiotu doniosłej prawnie umowy korzysta taka umowa o pracę nakładczą, w której strony uzgodniły i realizowały rozmiar wykonywanej pracy nakładczej w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy najniższego wynagrodzenia za pracę, to jest w kwocie 380,00 zł (50% z kwoty 760,00 zł.).

Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy wskazać, że zgodnie z zawartą umową o pracę nakładczą z dnia 15 lutego 2006 roku oraz z dnia 31 grudnia 2006 roku ubezpieczona A. L. (1) jako wykonawca miała wykonywać przez czas określony pracę polegającą na wykonywaniu ankiet telefonicznych, przy czym praca nakładcza świadczona na podstawie przedmiotowych umów nie stanowiła dla niej jako wykonawcy wyłącznego ani głównego źródła utrzymania. Minimalna miesięczna ilość pracy została określona na wykonanie 38 ankiet w ciągu okresu rozliczeniowego wynoszącego jeden miesiąc kalendarzowy. Zgodnie z umową ubezpieczona miała otrzymywać za wykonaną pracę wynagrodzenie obliczone według stawki jednostkowej wynoszącej 10,00 zł za każdą ankietę, przy czym wysokość wynagrodzenia miała objąć również zwrot kosztów korzystania przez wykonawcę z prywatnych narzędzi i urządzeń, a nadto także koszt wykorzystanej w toku wykonywania umowy energii i rozrachunku za rozmowy telefoniczne. Powyższe uregulowanie gwarantowało wykonawcy A. L. (1) wynagrodzenie w kwocie 380,00 zł. Szczegółowy rodzaj, zakres pracy i termin jej wykonania określały każdorazowo ustne lub pisemne zlecenia robocze, wydawane indywidualnie wykonawcy przez nakładcę, a pracę zleconą ubezpieczona wykonywała w oparciu materiały powierzone przez nakładcę przy użyciu własnych narzędzi i środków technicznych, przy czym rozliczenia usługi w toku wykonywania umowy następowało w rozliczeniach jednomiesięcznych. Analiza wyników przeprowadzonego w przedmiotowej sprawie postępowania dowodowego, jednoznacznie wskazuje, że ubezpieczona A. L. (2) w miesiącach: kwiecień 2006 rok, sierpień 2006 roku, listopad 2006 rok oraz w lutym 2007 roku i maju 2007 roku zrealizowała rozmiar pracy nakładczej w wysokości połowy najniższego wynagrodzenia, osiągając przychód w kwocie 380,00 zł. W pozostałym natomiast okresie obowiązywania umowy, to jest w okresie od lutego 2006 roku do marca 2006 roku, od maja 2006 roku do lipca 2006 roku, od września 2006 roku do października 2006 roku, od grudnia 2006 roku do stycznia 2007 roku, od marca 2007 roku do kwietnia 2007 roku oraz od czerwca 2007 roku do lipca 2007 roku ubezpieczona nie spełniła warunku materialnego określonego w treści § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 roku i nie zrealizowała obowiązku wykonania minimalnej pracy, wykonując zaledwie 5 ankiet miesięcznie i uzyskując przychód w kwocie 50,00 zł. W ocenie Sądu Apelacyjnego niespełnienie wskazanej przesłanki w okresie od lutego 2006 roku do marca 2006 roku, od maja 2006 roku do lipca 2006 roku, od września 2006 roku do października 2006 roku, od grudnia 2006 roku do stycznia 2007 roku, od marca 2007 roku do kwietnia 2007 roku oraz od czerwca 2007 roku do lipca 2007 roku potwierdza tylko, że zarówno ani wykonawca, ani nakładca nie mieli w tym czasie zamiaru realizować umowy zgodnie z jej postanowieniami, nie podejmowali bowiem żadnych czynności dyscyplinujących drugą stronę w kierunku wykonania minimalnej ilości pracy określonej umową, a działania przez nich wówczas podejmowane mogły mieć na celu co najwyżej obejście obowiązujących przepisów prawa. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że utrwalone orzecznictwo wskazuje jednoznacznie, iż zawarcie czynności w celu obejścia prawa w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. charakteryzuje się tym, iż ukształtowana przez strony treść czynności prawnej tylko pozornie nie sprzeciwia się ustawie, w rzeczywistości jednak powoduje osiągnięcie przez strony skutku z nią sprzecznego, to jest celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 roku, sygn. akt II UK 141/04, OSNP 2005/15/235). Niewątpliwie w przedmiotowej sprawie zarówno A. L. (1), jak również S. K. zawarły umowy o pracę nakładczą, które jako czynności same w sobie są przez prawo dozwolone, jednak rzeczywistym zamiarem po stronie wykonawcy było uzyskanie w okresie od lutego 2006 roku do marca 2006 roku, od maja 2006 roku do lipca 2006 roku, od września 2006 roku do października 2006 roku, od grudnia 2006 roku do stycznia 2007 roku, od marca 2007 roku do kwietnia 2007 roku oraz od czerwca 2007 roku do lipca 2007 roku przez ubezpieczoną A. L. (1) drugiego tytułu ubezpieczenia społecznego, pozwalającego opłacać jej składki w niższej wysokości. Powyższemu faktowi nie przeczy sama odwołująca się, która, podnosząc zarzuty przeciw wydanemu wyrokowi w dniu 16 marca 2011 roku przez Sąd Okręgowy w Gliwicach w uzasadnieniu pisma z dnia 7 lutego 2012 roku w toku postępowania apelacyjnego wskazała, iż zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami mogła dokonać takiego wyboru (vide: uzasadnienie pisma ubezpieczonej z dnia 7 lutego 2012 roku – k. 78 – 80 a.s.).

W tym miejscu podkreślić należy, że oceny Sądu Apelacyjnego w Katowicach, iż tytuł obowiązkowych ubezpieczeń społecznych stanowi tylko taka umowa o pracę nakładczą, która realizowana jest w rozmiarze gwarantującym uzyskanie wynagrodzenia w kwocie nie niższej niż połowa najniższego wynagrodzenia, o którym traktuje §3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 roku w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą, nie zmienia fakt, iż dopiero z dniem 1 marca 2009 roku ustawodawca znowelizował art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wprowadzając do niego ust. 2b, skoro prawo do wyboru tytułu ubezpieczenia dla osób prowadzących jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych ustaw i wykonujących jednocześnie pracę nakładczą uzależnił on od wykazania podstawy wymiaru składki z tytułu pracy nakładczej w wysokości wyższej niż co najmniej połowa najniższego wynagrodzenia, o którym traktuje §3 ust. 1 powyższego rozporządzenia, bowiem nie niższej od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składki dla osób prowadzących pozarolniczą działalność (zgodnie z art. 18 ust. 8 – 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy).

Wprawdzie w polskim systemie prawnym obowiązuje swoboda umów, to jednak należy podkreślić, iż wyrażona w art. 353 ¹ k.c. charakteryzująca prawo zobowiązaniowe zasada wolności umów doznaje ograniczeń w zakresie treści i celu umowy ze względu na właściwość (naturę) stosunku prawnego, ustawę oraz zasady współżycia społecznego, z którymi nie mogą one pozostawać w sprzeczności. Ze względu na te ograniczenia, niedopuszczalne jest takie ukształtowanie przez strony treści stosunku zobowiązaniowego lub jego celu, które prowadziłoby do naruszenia przepisów ustawowych o charakterze iuris cogentis. Podstawę oceny, czy strony przy ukształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego nie przekroczyły dozwolonej swobody umów, co do kwestii regulowanych dyspozytywnie, stanowi przepis art. 353 ¹ k.c., mający charakter ogólnej normy kompetencyjnej. Ocena, czy ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego lub jego celu jest dopuszczalne w odniesieniu do zagadnień, które ustawa normuje w sposób imperatywny, musi opierać się na konkretnych przepisach ustawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2001 roku, OSNC 2001, Nr 9, poz.138) lub przepisach wykonawczych do ustawy, takich jak przepis §3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 31 grudnia 1975 roku w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą, stanowiący warunek konieczny (konstrukcyjny) umowy o pracę nakładczą, odróżniający ją w sposób zdecydowany od pozostałych umów cywilnoprawnych – właśnie z uwagi na cel prawodawcy upodobnienia sytuacji prawnej wykonawców do sytuacji prawnej pracowników. W okolicznościach faktycznych rozpatrywanej sprawy oczywistym jest, iż chociaż strony ustaliły treść umowy o pracę nakładczą stosownie do tego przepisu, jednakże nie realizowały jej stosownie do jej postanowień w okresach od lutego 2006 roku do marca 2006 roku, od maja 2006 roku do lipca 2006 roku, od września 2006 roku do października 2006 roku, od grudnia 2006 roku do stycznia 2007 roku, od marca 2007 roku do kwietnia 2007 roku oraz od czerwca 2007 roku do lipca 2007 roku. Strony tej umowy nie miały zamiaru i nie realizowały istotnego elementu umowy o pracę nakładczą – wykonania ilości pracy w ilości co najmniej połowy najniższego wynagrodzenia za pracę. Nieważna bowiem w powyższym okresie umowa o pracę nakładczą nie może prowadzić do objęcia odwołującej się obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należało, iż ubezpieczona jedynie za miesiące: kwiecień 2006 rok, sierpień 2006 roku, listopad 2006 rok oraz w lutym 2007 roku i maju 2007 roku powinna zostać zgłoszona do ubezpieczeń społecznych z tytułu zawartych umów o pracę nakładczą, albowiem tylko w tym okresie strony realizowały jej postanowienia, zgodnie ze złożonym oświadczeniem woli i w zakresie istotnym z punktu widzenia podstawy objęcia ubezpieczeniem społecznym. W konsekwencji należało zastosować przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych i ocenić ich ważność na gruncie ubezpieczeń społecznych. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach, Sąd Okręgowy w Gliwicach słusznie odmówił objęcia ubezpieczonej A. L. (1) ubezpieczeniem społecznym z powyższego tytułu za okres od lutego 2006 roku do marca 2006 roku, od maja 2006 roku do lipca 2006 roku, od września 2006 roku do października 2006 roku, od grudnia 2006 roku do stycznia 2007 roku, od marca 2007 roku do kwietnia 2007 roku oraz od czerwca 2007 roku do lipca 2007 roku z uwagi na zadeklarowanie zbyt niskich podstaw wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy nakładczej w tym okresie w stosunku do wynagrodzenia przewidzianego w §3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 roku w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą. Bez wątpienia obie strony zawartej umowy o pracę nakładczą w okresie od lutego 2006 roku do marca 2006 roku, od maja 2006 roku do lipca 2006 roku, od września 2006 roku do października 2006 roku, od grudnia 2006 roku do stycznia 2007 roku, od marca 2007 roku do kwietnia 2007 roku oraz od czerwca 2007 roku do lipca 2007 roku nie realizowały jej postanowień zgodnie ze złożonym oświadczeniem woli. Działania stron miały na celu wywołanie mylnego przekonania organu rentowego, jakoby zawarły one i realizowały ważną umowę o pracę nakładczą, z tytułu której ubezpieczona wywodziła korzystne dla niej skutki w sferze ubezpieczeń społecznych. Dlatego uznać należy, że wykonywanie w tym okresie umowy o pracę nakładczą miało na celu obejście prawa, co nie mogło rodzić jakichkolwiek skutków w sferze ubezpieczeń społecznych. Inaczej natomiast zdaniem Sądu Apelacyjnego należy spojrzeć na okres zgłoszenia do ubezpieczeń za miesiące: kwiecień 2006 rok, sierpień 2006 roku, listopad 2006 rok oraz w lutym 2007 roku i maju 2007 roku, w których to miesiącach strony umowy o pracę nakładczą realizowały postanowienia zawartej umowy zgodnie ze złożonymi oświadczeniami woli i to w zakresie istotnym z punktu widzenia podstawy objęcia ubezpieczeniem społecznym. W konsekwencji powyższych ustaleń Sąd Apelacyjny stwierdził, iż Sąd pierwszej instancji dokonał niesłusznej oceny ważności zawartej umowy o pracę nakładczą za miesiące: kwiecień 2006 rok, sierpień 2006 roku, listopad 2006 rok oraz w lutym 2007 roku i maju 2007 roku na gruncie ubezpieczeń społecznych nie uznając zasadności zgłoszenia do ubezpieczenia właśnie z tytułu wykonywanej pracy nakładczej albowiem nie zastosował on prawidłowo przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2011 roku sygn. akt I UK 216/11 odmawiającego przyjęcia skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 stycznia 2011 roku – sygn. akt III AUa 1248/10).

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny w Katowicach na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego, w ten sposób, że ustalił, iż ubezpieczona A. L. (1) podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu w miesiącach: kwiecień 2006 rok, sierpień 2006 roku, listopad 2006 rok oraz w miesiącu lutym 2007 roku i maju 2007 roku z tytułu zatrudnienia na podstawie umów o pracę nakładczą zawartych z płatnikiem składek P.H.U. (...) z siedzibą w W. w dniu 15 lutego 2006 roku oraz 31 grudnia 2006 roku oddalając apelację ubezpieczonej w pozostałym zakresie na mocy art. 385 k.p.c. jako bezzasadną.

/-/SSA M.Woźnowska-Gallos /-/SSA K.Merker /-/SSA K.Budzianowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JM