Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 27 marca 2019 r. Sąd Okręgowy w Katowicach w punkcie 1 zmienił decyzję organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z 6 sierpnia 2018 r. - stwierdzającą, że A. P., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność, będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
u płatnika składek (...) Spółki z o.o. w T. podlega od dnia 11 sierpnia 2014 r. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu - w ten sposób, że stwierdził, że A. P., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność, będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
u płatnika składek (...) Spółki z o.o. w T. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia 11 sierpnia 2014 r., zaś punkcie 2 wyroku zasądził od organu rentowego na rzecz odwołującej kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że (...) Spółka z oo. w T. figuruje jako podmiot od dnia 11 sierpnia 2014 r., przy czym 99 udziałów w Spółce posiadaA.
F. P., a 1 udział w spółce posiada J. P.. A. P. zawarła
ze(...) Spółka z o. o. umowę o pracę na stanowisku prezesa zarządu od dnia
1 maja 2016 r. Decyzją z 4 października 2016r. wyłączono A. P.
z ubezpieczeń jako pracownika od dnia 1 maja 2016 r. Decyzja jest prawomocna.

Z dniem 7 czerwca 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. Inspektorat w T. wszczął z urzędu postępowanie w przedmiocie ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych A. P. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Następnie decyzją z 6 sierpnia 2018 r. organ rentowy, na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, art. 68 ust. 1 lit. a, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017r. poz. 1778 ze zm. – dalej jako ustawa systemowa), stwierdził, że A. P., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością u płatnika składek (...) Spółki z o. o. w T. podlega od dnia 11 sierpnia 2014r. do nadal obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu.

W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Datą powstania statutu wspólnika jednoosobowej spółki jest data wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, więc datą objęcia ubezpieczeniami społecznymi jest data wpisu do KRS. Organ rentowy wskazywał,
że ubezpieczona jest dominującym wspólnikiem spółki (99% udziałów) i z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od daty wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

W odwołaniu od przedstawionej decyzji A. P. zarzuciła organowi rentowemu naruszenie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej, poprzez uznanie, że jest wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o., w związku z czym należy traktować ją jako osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą - podczas, gdy spółka (...) Spółka z o. o. ma dwóch wspólników - A. P. i J. P., w związku
z czym, nie można uznawać jej za jednoosobową spółkę z o.o. Podkreśliła przy tym,
że pomimo tego, że J. P. jest wspólnikiem mniejszościowym, jego rola w spółce
i wkład w jej działalność są bardzo istotne. Nie jest on jedynie wspólnikiem iluzorycznym,
ale w czasie jej nieobecności prowadzi bieżące sprawy spółki i wykonuje niezbędne czynności.

W oparciu o dokonane ustalenia Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione.

Sąd ten, przywołując przepisy art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, stwierdził, że istota niniejszego sporu sprowadza się do ustalenia, czy organ rentowy słusznie ustalił, że A. P., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność, będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością u płatnika składek (...) Spółki z o.o. podlega od dnia 11 sierpnia 2014 r. do nadal, obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu.

Zatem Sąd ten przypomniał, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano założenie, zgodnie z którym jednoosobowa spółka z o. o. jest szczególną formą prowadzenia działalności gospodarczej na "własny" rachunek, nawet gdy jest on przez konstrukcję (fikcję) osoby prawnej oddzielony od osobistego majątku jedynego wspólnika, dopuszczając pracownicze zatrudnianie wspólników wieloosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością na stanowiskach członków zarządu. Jednakże, gdy udział w kapitale zakładowym spółki innych wspólników pozostaje iluzoryczny, Sąd Najwyższy nie uznaje takiego zatrudnienia za zatrudnienie pracownicze (por. wyroki Sądu Najwyższego z:
7 kwietnia 2010r., II UK 177/09 i z 3 sierpnia 2011r., I UK 8/11). Wyroki te - co podkreśla Sąd Okręgowy - odnoszą się co prawda do sytuacji osób zatrudnionych w oparciu o umowy
o pracę, ale uwagi zawarte w uzasadnieniach mają charakter szerszy i dotyczą kwestii wspólników spółki z o. o., w których obok wspólnika wiodącego (nieomal jedynego) pojawia się drugi wspólnik (iluzoryczny). Jedynym zaś celem pojawienia się tego drugiego wspólnika jest obejście przepisów ustawy dotyczących ograniczeń wspólnika spółek jednoosobowych (ex definitione).

Zdaniem Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie nie sposób uznać, że A. P., jest wspólnikiem jednoosobowej spółki z o. o. i w związku z tym, z punktu widzenia przepisów o ubezpieczeniach społecznych, winna być traktowana jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność, co oznacza, że zastosowanie wobec niej przepisów
art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej i obciążanie jej obowiązkiem ubezpieczeniowym, jest bezzasadne.

Sąd ten stwierdził, że pomimo tego, iż J. P. jest wspólnikiem mniejszościowym, jego rola w Spółce i wkład w jej działalność, były istotne. W okresie
gdy A. P. przebywała na długotrwałym zwolnieniu (drugie dziecko urodziła 22 września 2016r., następnie była na urlopie macierzyńskim) działalnością Spółki zajmował się J. P..

Mając na uwadze przedstawione okoliczności, Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴
§ 2 k.p.c., orzekł w sentencji.

W apelacji od zaprezentowanego rozstrzygnięcia organ rentowy zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie :

- art. 6 ust. l pkt. 5 i art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej poprzez ich niezastosowanie
i uznanie, że ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczej będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu,

- art. 58 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że sprzedaż 1% udziałów
w firmie(...) sp. z o.o. J. P. nie stanowiło czynności zmierzającej do obejścia przepisów prawnych, tj. art. 6 ust. l pkt. 5 i art. 8 ust. 6 pkt. 4 ustawy systemowej w celu uniknięcia opodatkowania jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą.

W oparciu o podniesione zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania albo o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Zdaniem apelującego już sama sentencja wyroku wydaje się zawierać sprzeczność. Sąd pierwszej instancji z jednej strony stwierdził, że A. P. jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością u płatnika składek (...) sp. z o. o., natomiast z drugiej strony uznał, że nie podlega ona obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu rentowym i wypadkowemu pomimo że przepis art. 6 ust. l pkt. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nakłada obowiązek ubezpieczenia na tego rodzaju podmioty prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

Zatem skoro uznano, że ubezpieczona prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, należało uznać podlega ona tym ubezpieczeniom społecznym.

Skarżący podniósł, iż z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd pierwszej instancji wynika, że (...) sp. z o. o.” figuruje w rejestrze od dnia 11 sierpnia 2014r jako podmiot w którym 99 udziałów posiada ubezpieczona A. P., a 1 udział
w spółce posiada J. P.. Ilość posiadanych udziałów w spółce jednoznacznie wskazuje, że był on wspólnikiem jedynie iluzorycznym.

W ocenie skarżącego organu rentowego umowa zawarta z J. P.
o przekazaniu 1 udziału w spółce miało na celu obejście przepisów prawnych w zakresie ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczona jako wspólnik spółki z o.o. wieloosobowej uzyskała możliwość zawarcia umowy o pracę ze spółką. Zawarcie takiej umowy w jednoosobowej spółce przez jedynego wspólnika byłoby niemożliwe, gdyż byłaby to umowa z samym sobą.

Umowa zawarta przez ubezpieczoną jest nieważna z mocy art. 58 k.c. ponieważ miała na celu obejście ustawy a konkretnie przepisu art. 18 ust. 8 w zw. z art. 6 ust. l pkt. 5 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarcza, stanowiła zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale a od dnia 27 grudnia 2008r nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek.

Zdaniem apelującego cały sporny okres powinien być objęty ubezpieczeniem emerytalnym, rentowymi oraz wypadkowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, gdyż przekształcenie spółki jednoosobowej w spółkę wieloosobową miało na celu obejście przepisów prawnych i jako takie jest nieważne.

Odwołująca wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej się kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Według odwołującej dowody w sposób jednoznaczny potwierdziły, że wspólnik mniejszościowy nie jest wspólnikiem iluzorycznym, uwzględnionym w strukturze spółki jedynie dla pozoru. Na równi z odwołującą się podejmował on codzienne działania związane z bieżącym funkcjonowaniem Spółki, a w okresie, w którym przebywała ona na długotrwałym zwolnieniu był de facto jedyną osobą odpowiedzialną za wykonywanie czynności zarządczych. W aktach sprawy brak jest także dowodów na potwierdzenie, że Spółka w istocie ma charakter jednoosobowy, natomiast przywoływane w toku postępowania orzecznictwo Sądu Najwyższego nie popiera forsowanej przez ZUS argumentacji, jakoby sam fakt posiadania jedynie nieznacznej części udziałów implikował pozorność działania takiego wspólnika mniejszościowego. Twierdzenie, że taki wspólnik jest wspólnikiem iluzorycznym wymaga bowiem każdorazowego udowodnienia, w realiach danej sprawy, przy zachowaniu ciężaru dowodowego przewidzianego przepisami k.p.c.

Odwołująca wykazała, że wspólnik mniejszościowy w spółce jest wspólnikiem rzeczywistym, mającym realny wpływ na jej funkcjonowanie, zaś organ rentowy nie naprowadził jakiegokolwiek dowodu mającego potwierdzać tezę odwrotną.

Po wydaniu, w oparciu o przepis art. 15 zzs ³ ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r.
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem
i zwalczaniem COVID – 19, i doręczeniu postanowienia o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne, żadna ze stron nie złożyła wniosku o przeprowadzenie rozprawy.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji, jako własne, uznał,
że apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Podkreślenia zatem wymaga, iż Sąd pierwszej instancji trafnie wskazał, że spór
w niniejszej sprawie dotyczy prawnej kwalifikacji (w kontekście przepisów art. 6 ust. 1 pkt 5
i art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej), podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności poprzez pozostawanie wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie ulega przy tym wątpliwości,
iż organ rentowy, w oparciu o dyspozycję normy art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy systemowej, uprawniony jest do wydawania decyzji, w których rozstrzyga o podleganiu ubezpieczeniom społecznym.

W tym kontekście, na uwagę zasługuje regulacja aksjologiczna, ujęta w treści norm Konstytucji RP. W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny kilkukrotnie podkreślał, że ubezpieczenie społeczne jest formą zabezpieczenia społecznego opartą na zasadach przymusu, powszechności, wzajemności, na obowiązku płacenia składek i na roszczeniowym charakterze świadczeń (zob. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia
22 czerwca 1999 r., sygn. K 5/99, cz. III, pkt 3; z dnia 27 stycznia 2010 r., sygn. SK 41/07,
cz. III, pkt 3.4; z dnia 11 lipca 2013 r., sygn. SK 16/12, cz. III, pkt 7.1). Prawo do świadczeń uzależnione jest od spełnienia ustawowych wymagań dotyczących opłacania składek oraz odpowiedniego czasu trwania ubezpieczenia. Samo objęcie danej osoby ubezpieczeniem emerytalnym nie jest efektem swobodnej decyzji jednostki, ale wynika z rozstrzygnięcia przyjętego przez ustawodawcę. Osoba, która zalicza się do grupy podmiotów wskazanych
w art. 6 i art. 8 ustawy systemowej, nie może zatem, kierując się szeroko rozumianą swobodą decydowania o własnym postępowaniu, zrzec się statusu ubezpieczonego oraz uchylić się od ustawowych obowiązków wynikających z tego faktu. Odnosząc się zaś do norm konstytucyjnych, po pierwsze, zwrócić należy uwagę, iż określona w treści art. 22 Konstytucji RP zasada swobody działalności gospodarczej, musi być odczytywana łącznie z normą odwołującą się do solidarności i ważnego interesu publicznego (art. 20 Konstytucji RP).
Po drugie, normy konstytucyjne zawierają gwarancje prawa każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego (art. 67 Konstytucji RP), kształtując zasadę powszechności ubezpieczeń społecznych, poprzez objęcie nimi wszystkich grup zawodowo czynnych.
I wreszcie - po trzecie, przepis art. 84 Konstytucji RP wyznacza obowiązek ponoszenia ciężarów składkowych.

W uzasadnieniu projektu ustawy z dnia z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673), w której przyjęto przepis art. 8 ust. 6 ustawy systemowej w brzmieniu: za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, wskazano, iż wprowadzona zmiana wypełnia lukę prawną, która powoduje, że w większości przypadków wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczaną odpowiedzialnością pozbawieni są ochrony ubezpieczeniowej. Przepis ten – na użytek ubezpieczeń społecznych – tworzy fikcję prawną, rozciągającą obowiązek ubezpieczeniowy towarzyszący prowadzeniu pozarolniczej działalności na wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W dotychczasowym stanie prawnym, aby podlegać ubezpieczeniom społecznym musieli mieć zawartą ze spółką umowę. Nie zawsze jednak mogli skutecznie zawrzeć umowy „sami ze sobą”. Zgodnie z nowelizacją, wspólnicy ci traktowani są
w zakresie ubezpieczeń społecznych tak samo, jak osoby prowadzące działalność gospodarczą (...). Z przedstawionego wyżej uzasadnienia, mającego walor wykładni autentycznej, wynika, że ustawodawca kierował się zasadą powszechności ubezpieczeń społecznych. Jak trafnie wskazuje Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia
17 października 2017 r. (II UK 451/16) dopuszczalność istnienia jednoosobowych spółek jest paradoksem nie tylko językowym. W ujęciu ekonomicznym zachodzi tożsamość wspólnika
i spółki. Jedynie w prawno-organizacyjnym znaczeniu można wyodrębnić dwie niezależne osoby. Stąd też, pojawiły się wątpliwości co do dopuszczalności zawierania umów o pracę między spółką i jej jedynym wspólnikiem. Powszechnie uważa się, że umowa taka jest nieważna, gdyż została zawarta z samym sobą. Okoliczności te stanowią ratio legis przepisu art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej. Tymczasem - co jest rzeczą faktu, a nie prawa - A. P., jako dominujący (niemal jedyny) wspólnik Sp. z o.o. (...) i jako prezes jej zarządu, faktycznie wykonywała czynności na rzecz samego siebie (we własnym interesie) oraz na swoje własne ryzyko ekonomiczne i organizacyjne. Przyjęcie zatem literalnej wykładni art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej - jak w istocie przyjął Sąd pierwszej instancji - prowadzi do naruszenia zasady powszechności ubezpieczeń społecznych
i konstytucyjnej gwarancji każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego. Wypełnieniem zaś tych gwarancji jest objęcie ubezpieczeniami społecznymi wspólnika dominującego (posiadającego 99 % udziałów) - traktowanego na użytek prawa ubezpieczeń społecznych, jako jedynego udziałowca. Inaczej mówiąc, A. P. należy traktować jako jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, mimo że formalnie pozostaje on jedynie większościowym udziałowemu. Z perspektywy norm prawa ubezpieczeń społecznych, tego rodzaju spółkę należy traktować jako spółkę jednoosobową. Taka kwalifikacja prawna ustalonego stanu faktycznego znajduje oparcie w uzasadnieniu
wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2011 r. (I UK 8/11), z dnia 11 września 2013 r.
(II UK 36/13) oraz z dnia 3 lipca 2019 r. (II UK 24/18).

Trzeba przy tym zauważyć, iż argumentacja odwołującej, podnoszącej, iż w czasie jej nieobecności wspólnik mniejszościowy (mąż dysponujący jednym udziałem) prowadzi bieżące sprawy spółki i wykonuje niezbędne czynności, w istocie zajmuje pozycję porównywalną ze statusem osoby współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność (art. 8 ust. 11 ustawy systemowej).

Konkludując, Sąd drugiej instancji orzekł reformatoryjnie na mocy art. 386 § 1 k.p.c., jak w sentencji.

/-/SSA Alicja Kolonko /-/SSA Marek Procek /-/SSA Witold Nowakowski

Sędzia Przewodniczący Sędzia