Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	SSA Gabriela Pietrzyk - Cyrbus (spr.)
Sędziowie	SSA Lena Jachimowska SSA Antonina Grymel
Protokolant	Michał Eksterowicz

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2018 r. w Katowicach

sprawy z odwołania P. B. (P. B.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

przy udziale zainteresowanej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

w C.

o odpowiedzialność za składki

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 24 marca 2017 r. sygn. akt IV U 1501/16

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Częstochowie pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

/-/SSA L.Jachimowska /-/SSA G.Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1030/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 stycznia 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w C. stwierdził, że P. B. odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania z tytułu składek (...) Sp. z o.o. w C.
i zobowiązany jest do zapłaty:

-

na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych kwoty 11.500,96 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od lutego do czerwca 2012r. oraz 3.435 zł
z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 23 stycznia 2015r.;

-

na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych kwoty 1.863,84 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od kwietnia do czerwca 2012r. oraz 536 zł
z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 23 stycznia 2015r.;

-

na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych kwoty 612 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od kwietnia do czerwca 2012r. oraz 177 zł
z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 23 stycznia 2015r.;

tj. ogółem 18.124,80 zł.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie wyrokiem z 15 września 2015r. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził,
że odwołujący P. B. nie odpowiada całym swoim majątkiem
za zobowiązania z tytułu składek (...) Sp. z o.o. z siedzibą w C.
na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od lutego do czerwca 2012r.

oraz na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od kwietnia do czerwca 2012r.

Rozpoznając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 14 września 2016r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie, pozostawiając temuż Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu swojego stanowiska Sąd Apelacyjny podniósł, iż organ rentowy wykazał, że zaległości za sporny okres dotyczą zobowiązań
powstałych w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu zainteresowanej spółki przez P. B.. Wbrew stanowisku Sądu I instancji, zdaniem Sądu Apelacyjnego, organ rentowy wykazał także drugą pozytywną przesłankę
dotyczącą odpowiedzialności członka zarządu za zaległości składkowe,
tj. nieskuteczną egzekucję z majątku spółki. Odwołujący próbował zwolnić się
od odpowiedzialności, wskazując na mienie ruchome, w tym samochody, których wartość miałaby zaspokoić należności składkowe. Tymczasem, pojazdy te nie są zarejestrowane na zainteresowaną spółkę, zaś majątek ruchomy, wyszczególniony przez P. B. istniał na 31 marca 2012r. i nawet sam odwołujący
nie był w stanie stwierdzić, czy aktualnie jest własnością zainteresowanej
oraz czy posiada wartość pozwalającą na realne choćby częściowe zaspokojenie zaległości składkowych. Tych okoliczności Sąd I instancji nie badał.

W tej sytuacji, Sąd Okręgowy został zobowiązany przez Sąd Apelacyjny,
przy ponownym rozpoznaniu sprawy, w pierwszej kolejności ustalić kondycję finansową spółki(...) w okresie pełnienia przez odwołującego funkcji członka zarządu, czy w tym okresie była ona w stanie realizować swe zobowiązania wobec wszystkich wierzycieli, bądź kiedy tę zdolność utraciła. Winien też Sąd I instancji wyjaśnić, czy mienie wskazane przez odwołującego należy do zainteresowanej spółki, jaka jest jego wartość oraz czy pozwoli na zaspokojenie zaległości składkowych spółki w znacznej części. Przypominał, że czas właściwy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego, to czas, w którym zarząd spółki winien podjąć te działania, nie będąc już w stanie realizować zobowiązań względem wszystkich wierzycieli, aby w ten sposób chronić ich interesy. „Właściwy czas” należy przy tym oceniać z punktu widzenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
a określenie tej chwili powinno być ujmowane elastycznie w zależności
od okoliczności konkretnego przypadku, bowiem właściwy czas do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną, ustalaną w oparciu
o okoliczności faktyczne każdej sprawy, dla określenia której nie ma znaczenia subiektywne przekonanie członków zarządu spółki (vide: wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 18 stycznia 2012r., II UK 109/11, Lex nr 1130391). Profesjonalizm wymagany od członków zarządu spółki kapitałowej, a także wynikająca z niego podwyższona staranność (art. 355 § 2 k.c.) pozwala na przyjęcie, że każdy członek zarządu obowiązany jest kontrolować sytuację w spółce przynajmniej z taką uwagą, która pozwala na zorientowanie się, że jest ona niewypłacalna i że należy wystąpić
z wnioskiem o ogłoszenie upadłości (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2010r., II UK 136/10, Lex nr 786381). W celu uwolnienia się od odpowiedzialności
za zaległości z tytułu składek na podstawie art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej, członek zarządu może wskazać mienie spółki, z którego egzekucja ma umożliwić zaspokojenie zaległości składkowych spółki w znacznej części, lecz tylko takie, które istnieje po wydaniu decyzji przenoszącej odpowiedzialność za dług na osoby trzecie. Wskazanie tymczasem mienia, które nie należało do spółki po wydaniu decyzji
o przeniesieniu odpowiedzialności za długi spółki na członka jej zarządu, nie stanowi przesłanki uwalniającej go od odpowiedzialności za zaległe składki (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012r., I UK 318/11, OSNP 2013/3-4/41).

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie wyrokiem z 24 marca 2017r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że P. B. nie odpowiada swoim majątkiem
za zobowiązania z tytułu składek (...) Sp. z o.o. z siedzibą w C..

Sąd I instancji w bardzo obszernej części uzasadnienia skoncentrował się głównie na analizie kontrolowanej decyzji organu rentowego pod kątem jej zgodności z zasadami konstytucyjnymi, zwracając uwagę na jej wady prawne, brak pisemnych pełnomocnictw dla pracowników ZUS, niezgodny z Konstytucją statut, poglądy polskiej nauki za bezpośrednim stosowaniem Konstytucji, by ostatecznie stwierdzić,
iż decyzja narusza Konstytucję i jako taka, winna pozostać poza obrotem prawnym.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na treści art. 2, 7, 32, 92 ust. 1, 116 ustawy Ordynacja podatkowa, art. 217 w związku z art. 8 Konstytucji i art. 74 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń (t.j. Dz. U. z 2009r., nr 205, poz. 1585 ze zm.)
w związku z art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Apelację od wyroku wniósł organ rentowy.

Organ rentowy zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

- art. 233 ustawy z dnia 17 listopada 1964r. k.p.c., poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału;

- art. 386 § 6 k.p.c., poprzez brak zastosowania, tj. niewykonanie zaleceń Sądu Apelacyjnego w Katowicach oraz

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 116 § 1, § 2 i § 4 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2017r.,
poz. 201 ze zm.) w związku z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2016r., poz. 963
ze zm.), poprzez uznanie, iż P. B. nie odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania z tytułu składek (...) Sp. z o.o. z siedzibą
w C. na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od lutego
do czerwca 2012r. oraz na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od kwietnia do czerwca 2012r., w sytuacji, gdy nie zostały udowodnione okoliczności stanowiące podstawę takiego rozstrzygnięcia.

Wskazując na wyżej podane zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ubezpieczonego oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu swojego stanowiska apelujący podniósł, iż Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę, nie wypełnił zaleceń Sądu Apelacyjnego w Katowicach wskazanych w pisemnym uzasadnieniu orzeczenia w sprawie III AUa 2131/15,
a w szczególności nie ustalił kondycji finansowej spółki (...) w okresie pełnienia przez odwołującego funkcji członka zarządu.

Z kolei treść uzasadnienia orzeczenia w zasadzie nie jest związana
z przebiegiem sprawy i zawiera szereg zarzutów, które Sąd uczynił centrum obszernego wywodu, sięgającego do podstaw konstytucyjnego modelu stosowania prawa.

Rozpoznając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny ustalił i zważył,
co następuje.

Apelacja organu rentowego, zmierzająca do zmiany zaskarżonego wyroku, okazała się zasadna.

Za zasadny należy uznać zwłaszcza zarzut naruszenia przez Sąd I instancji treści art. 386 § 6 k.p.c., poprzez brak zastosowania, tj. niewykonanie zaleceń Sądu Apelacyjnego w Katowicach.

Wypada przypomnieć, iż zgodnie z tym przepisem, ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Sąd Apelacyjny w sprawie III AUa 2131/15 dokonał analizy stanu sprawy
i uchylając wyrok Sądu Okręgowego, wskazał kierunek postępowania przy ponownym rozpoznaniu sprawy; przyjmując do oceny merytorycznej decyzję organu rentowego, zajął tym samym jednoznaczne stanowisko w zakresie jej bytu w obrocie prawnym. Poddawanie przez Sąd I instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, w wątpliwość legalności i poprawności decyzji organu rentowego było działaniem niewłaściwym
i niezrozumiałym. Należy przy tym wskazać, iż zarzuty formułowane przez Sąd Okręgowy pod adresem tej decyzji są nieuprawnione; w tym zakresie wypada
zgodzić się z argumentacją przedstawioną w apelacji przez organ rentowy. Żaden
z elementów decyzji nie zadecydował bowiem o tym, by odebrać jej przymiot aktu administracyjnego. Sąd ubezpieczeń społecznych, jako sąd cywilny, dostrzega jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które by ją dyskwalifikowały w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego, albowiem odwołanie przysługuje
od decyzji organu rentowego, a nie od czegoś, co decyzją nie jest (porównaj: bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym względzie, a w szczególności uchwałę z dnia 21 listopada 1980r., sygn. III CZP43/80, zam. OSNCP 1981, nr 8, poz. 142, czy wyrok z dnia 14 grudnia 2001r., sygn. II UKN 681/00, zam. OSNCP 2003, nr19, poz. 470). Należy przy tym wskazać, iż postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych skupia się na wadach wynikających z prawa materialnego
i kwestia wad decyzji administracyjnej pozostaje poza przedmiotem tego postępowania.

Wypada zatem ponowić argumentację, iż Sąd Apelacyjny w sprawie
III AUa 2131/15 zobowiązywał Sąd Okręgowy, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, w pierwszej kolejności ustalić kondycję finansową spółki (...) w okresie pełnienia przez odwołującego funkcji członka zarządu, czy w tym okresie była ona
w stanie realizować swe zobowiązania wobec wszystkich wierzycieli, bądź kiedy
tę zdolność utraciła, jak również, czy mienie wskazane przez odwołującego należy
do zainteresowanej spółki, jaka jest jego wartość oraz czy pozwoli na zaspokojenie zaległości składkowych spółki w znacznej części. Żaden z powyższych elementów
nie został przez Sąd Okręgowy wyjaśniony, co więcej, Sąd ten nie podjął nawet próby poczynienia powyższych ustaleń, ograniczając się wyłącznie do sformułowania zarzutów odnośnie braku decyzji organu rentowego w zakresie stwierdzenia solidarnej odpowiedzialności za składki spółki i odwołującego.

Na marginesie należy jedynie wskazać, co zasadnie podnosił organ rentowy
w apelacji, że w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 15 października 2009r., sygn. I UZP 3/09 (OSNP 2011 Nr 1-2, poz. 13) podkreślono, iż nie jest konieczne wskazywanie w treści decyzji dotyczącej odpowiedzialności podatkowej (składkowej) osoby trzeciej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (płatnika składek), jako podmiotu odpowiedzialnego solidarnie
z członkami zarządu. Odpowiedzialność osoby trzeciej za zobowiązania z tytułu składek powstaje na mocy decyzji ustalającej te zobowiązania, natomiast odpowiedzialność spółki (płatnika składek) za te zaległości powstaje z mocy prawa
i z mocy prawa jest ona solidarnie odpowiedzialna z członkami zarządu (gdy ich odpowiedzialność zostanie orzeczona w decyzji wydanej na podstawie art. 108
§ 1 Ordynacji podatkowej). Solidarna odpowiedzialność płatnika składek z osobami trzecimi istnieje więc niezależnie od tego, czy został on wskazany w osnowie decyzji organu rentowego. Obowiązkiem organu rentowego jest wszczęcie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich przeciwko wszystkim osobom mogącym taką odpowiedzialność ponosić ze względu na okres wykonywania obowiązków członka zarządu. Z tego względu, decyzja kończąca to postępowanie powinna rozstrzygać (pozytywnie lub negatywnie) o odpowiedzialności wszystkich
(tak określonych) członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 6 czerwca 2012r.,
sygn. II UK 329/12 (Lex nr 1331292) i z dnia 13 lutego 2013r., sygn. I UK 483/12 (Lex nr 1360192) stwierdzając, że o ile dla samego powstania odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe (składkowe) pierwotnego dłużnika konieczne jest wydanie konstytutywnej decyzji przenoszącej na te osoby ową odpowiedzialność,
o tyle solidarny charakter tej odpowiedzialności wynika z ustawy (art. 116 § 1 o.p.). Po wydaniu prawomocnych decyzji przenoszących na członków zarządu spółki kapitałowej odpowiedzialność za zaległości podatkowe lub składkowe spółki, organ podatkowy (składkowy) może zatem postąpić stosownie do dyspozycji normy prawnej zawartej w art. 366 § 1 k.c., żądając zaspokojenia wierzytelności. Jednocześnie
jednak zaspokojenie wierzyciela podatkowego (składkowego) przez któregokolwiek
z dłużników (nawet, gdy decyzje nie wskazywały na solidarną odpowiedzialność dłużników) wywołuje skutek w postaci zwolnienia z długu pozostałych dłużników oraz rodzi - z mocy art. 376 k.c. - po stronie tego dłużnika, który spłacił dług, prawo regresu wobec pozostałych dłużników.

Orzecznictwo sądów administracyjnych w omawianej kwestii jest zgodne
z judykaturą Sądu Najwyższego. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia
16 maja 2012r., sygn. II FSK 1455/11 (Lex nr 1216468) uznał, iż zamanifestowanie
w decyzji organu podatkowego (składkowego), że osoba, której dotyczy orzeczenie, ponosi solidarną odpowiedzialność z inną osobą, na której ta odpowiedzialność ciąży, nie kreuje odpowiedzialności solidarnej, albowiem ta wynika z treści art.116
§ 1 Ordynacji podatkowej. W sytuacji, gdy solidarna odpowiedzialność wynika bezpośrednio z treści normy prawnej (art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej),
brak w samej decyzji stwierdzenia, że podmiot odpowiada solidarnie z innymi osobami, nie stanowi mającego wpływ na wynik sprawy naruszenia prawa (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 marca 2013r., sygn. I GSK 1353/11, Lex nr 1339549).

Zatem, w świetle utrwalonych poglądów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, należy stwierdzić, że zaskarżona decyzja jest decyzją konstytutywną, którą przeniesiono na odwołującego odpowiedzialność za zaległości
z tytułu nieopłaconych przez zainteresowaną Spółkę składek.

W tej sytuacji, wobec braku wypełnienia przez Sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy wskazanych wymogów zawartych w motywach wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 14 września 2016r., zaszła konieczność ponownego uchylenia sprawy i przekazania jej do rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Sąd ten,
przy ponownym rozpoznaniu sprawy, zastosuje się do treści art. 386 § 6 k.p.c.
i zrealizuje wytyczne zawarte w uzasadnieniu do wyroku wydanego w sprawie
III AUa 2131/15.

W tej sytuacji, Sąd Apelacyjny orzekł na zasadzie treści art. 386 § 4 k.p.c.

/-/SSA L.Jachimowska /-/SSA G.Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR