Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 25 marca 2025r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej w pkt. 1 zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z 16 grudnia 2024r. w ten sposób, że ustalił wysokość emerytury z powszechnego wieku ubezpieczonej T. S. z pominięciem art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej od 28 listopada 2021r.; w pkt. 2 stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej przesłanki niezbędnej do wydania decyzji od 28 listopada 2024r. do dnia zapłaty; w pkt. 3 orzekł o kosztach postępowania.

Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczona (ur. (...)) nabyła prawo do emerytury z obniżonego wieku dnia 19 lipca 2009r. Decyzją z 2 marca 2015r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego od 19 lutego 2015r. Do obliczenia wysokości świadczenia organ rentowy przyjął art. 25 ust. 1 b ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz.U. z 2015r., poz. 748 ze zm.) – zwanej dalej ustawą emerytalną. Zatem podstawę obliczenia emerytury pomniejszono o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Dnia 28 listopada 2024r. ubezpieczona wniosła na podstawie art. 114, art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej o przeliczenie emerytury z powszechnego wieku emerytalnego bez zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do przeliczenia emerytury, bowiem wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/24 nie jest podstawą do zastosowania art. 114 ustawy emerytalnej. Ubezpieczona domagała się zmiany zaskarżonej decyzji poprzez przeliczenie świadczenia emerytalnego wraz z wyrównaniem oraz zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy uznał, że na tle bezspornego stanu faktycznego odwołanie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd ten przypomniał, że wyrokiem z 4 czerwca 2024r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie przed 6 czerwca 2012r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw.

Sąd Okręgowy, dokonując oceny zasadności stosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w sprawie, uwzględnił dyrektywę interpretacyjną wynikającą z art. 2 Konstytucji RP, skonkretyzowaną w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, oraz uchwałę Sądu Najwyższego z 28 listopada 2019r., w sprawie III UZP 5/19. Skoro ubezpieczona nabyła prawo do emerytury w wieku powszechnym w lutym 2015r., a w chwili przejścia na emeryturę wcześniejszą w lipcu 2009r., to nie mogła spodziewać się, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia emerytalnego z powszechnego wieku. W związku z tym cytowany przepis ustawy emerytalnej należy rozumieć i stosować w taki sposób, że potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytury w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez ubezpieczoną wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym. Sąd Okręgowy dodał, że analogiczne stawisko zostało przyjęte przez Sąd Najwyższy w stosunku do mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy spełnili warunki przejścia na emeryturę nauczycielska bez względu na wiek (wyroki Sądu Najwyższego: z 18 stycznia 2022r., w sprawie III USKP 98/21 oraz z 6 maja 2021r., w sprawie III USKP 52/21).

Sąd Okręgowy uznał, że art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej stanowi podstawę ponownego ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonej. Sąd ten uwzględnił odwołanie na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego o tyle, że przyznał ubezpieczonej prawo do przeliczenia emerytury bez zmniejszenia podstawy obliczenia emerytury o sumy kwot pobranych wcześniej emerytur od 19 lipca 2009r. do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Sąd Okręgowy uznał, że na podstawie art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej dopuszczalne było tylko wypłacenie podwyższonej emerytury poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do podwyższenia, jednak nie wcześniej niż za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o ponowne przeliczenie emerytury, z uwagi na błąd organu rentowego. Prawo do odsetek ustawowych za opóźnienie Sąd Okręgowy przyznał ubezpieczonej od 28 listopada 2024r. tj. od daty złożenia wniosku. O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Organ rentowy wniósł apelację, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku
i oddalenia odwołania.

Organ rentowy zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

- art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej poprzez jego błędną wykładnię skutkującą przyznaniem ubezpieczonej prawa do przeliczenia emerytury, podczas gdy przepis ten nie został usunięty z porządku prawnego,

- art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej poprzez jego błędną wykładnię skutkującą ustaleniem, że istnieją podstawy do ponownego ustalenia wysokości emerytury, a polegającą na przyjęciu, że w sprawie nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego jest stwierdzenie, że wcześniejsza decyzja organu rentowego opierała się na niekonstytucyjnym przepisie prawnym, podczas gdy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie jest nową okolicznością w rozumieniu art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej,

- art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej przez błędną wykładnię poprzez przyznanie prawa do przeliczenia emerytury z powszechnego wieku emerytalnego z pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, podczas gdy brak było błędu po stronie organu rentowego,

- art. 118 ustawy emerytalnej w zw. z art. 85 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst Dz.U. z 2024r., poz. 497) poprzez niewłaściwe zastosowanie tzn. przyjęcie, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej przesłanki niezbędnej do wydania decyzji i tym samym wyrównanie świadczenia wraz z ustawowymi odsetkami, podczas gdy z okoliczności faktycznych nie wynika, aby organ rentowy ponosił odpowiedzialność odsetkową w niniejszej sprawie,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, mającą wpływ na wydanie orzeczenia.

Ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od organu rentowego
na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych
w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja organu rentowego zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., bowiem stan faktyczny był bezsporny między stronami. Spór między stronami sprowadza się w pierwszej kolejności do zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.

Należy przypomnieć, że w wyroku z 6 maja 2021r., w sprawie III USKP 52/21, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że mimo iż wywody prawne Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, koncentrowały się na sytuacji kobiet urodzonych w 1953r., to wyrażone w uzasadnieniu tego wyroku zapatrywania prawne co do standardu konstytucyjnego, z którego wynikała sprzeczność z art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej z art. 2 Konstytucji RP i z wyrażoną w tym przepisie zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, w pełni znajdują zastosowanie także do sytuacji mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy skorzystali z prawa do emerytury wcześniejszej. Sąd Najwyższy w wyroku tym przyjął, że „skoro wnioskodawca nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w marcu 2017r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia powszechnego, to powołany przepis ustawy emerytalnej należy rozumieć i stosować w taki sposób, że potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytury w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez wnioskodawcę wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym”. Pogląd ten podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z 18 stycznia 2022r., w sprawie III USKP 98/21, przyjmując, że w stosunku do mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy spełnili warunki przejścia na emeryturę nauczycielską bez względu na wiek w ciągu dziesięciu lat od 1 stycznia 1999r. na podstawie art. 88 ust. 2a ustawy z 1982r. - Karta Nauczyciela, potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytur w wieku obniżonym wypłaconych po osiągnięciu przez ubezpieczonych wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym (art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej). W takiej samej sytuacji prawnej jak kobiety urodzone w 1953r. są mężczyźni urodzeni w latach 1949-1953 i mający prawo do emerytury nauczycielskiej (art. 32 ustawy emerytalnej). Jakkolwiek wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, odnosi się wprost wyłącznie do kobiet urodzonych w 1953r., to wynikający z tego orzeczenia standard konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji RP w kontekście ingerencji prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa do emerytury w wieku powszechnym, ma zastosowanie także do mężczyzny, który - jak podkreślił Sąd Najwyższy - nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w marcu 2017r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia powszechnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 30 czerwca 2022r., w sprawie III AUa 234/22). Z kolei w wyroku z 14 sierpnia 2024r., w sprawie III USKP 113/23, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury, zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, wprowadzone do tej ustawy na mocy nowelizacji z 2012r., obwiązujące od dnia 1 stycznia 2013r., mogło być przyjęte już w pierwotnej treści ustawy emerytalnej reformującej system emerytalny. Wszak ubezpieczony wypracowuje co do zasady kapitałowo (składkowo) tylko jedną emeryturę. Przejściowe pozostawienie uprawnień do wcześniejszych emerytur dla urodzonych po 1948r. nie łączyło się z pomniejszeniem podstawy obliczenia emerytury powszechnej o wypłacone kwoty emerytury wcześniejszej. Przed wprowadzeniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej uprawniony do emerytury wcześniejszej nie musiał liczyć się z takim pomniejszeniem. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953r. kobiet, które przed dniem 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP ze względu na naruszenie zasady zaufania. Pytanie prawne dotyczyło tylko kobiet urodzonych w 1953r. Niemniej jednak wyrok Trybunału obejmował tylko część problemu stosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej do szerszego kręgu uprawnionych do wcześniejszych emerytur, urodzonych po 1948r. Potwierdził to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/20, orzekając, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed dniem 6 czerwca 2012r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

Rację ma Sąd Okręgowy, że w odniesieniu do sytuacji faktycznej, w jakiej znajduje się ubezpieczona – tj. skorzystała z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę w 2009r. w wieku 55 lat ze względu na pracę w warunkach szczególnych, a prawo do emerytury powszechnej nabyła w 2015r. – należało zastosować art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, ale z uwzględnieniem standardu konstytucyjnego doprecyzowanego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16. Standard konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji RP w kontekście ingerencji prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa do emerytury w wieku powszechnym, ma zastosowanie także do kobiety, która nabyła abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w 2015r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mogła spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie jego świadczenia z powszechnego wieku emerytalnego. W związku z tym zarzut błędnej wykładni art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej należało uznać za chybiony.

Należy wskazać, że nie doszło do naruszenia art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, bowiem nową okolicznością nie jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, lecz nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego potwierdzonego późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (postanowienie Sądu Najwyższego z 29 października 2020r., w sprawie III UZP 4/20).

Zasadne okazały się zarzuty naruszenia art. 133 ust. 1 pkt 2 oraz art. 118 ustawy emerytalnej. Ubezpieczona złożyła wniosek o przeliczenie emerytury dnia 28 listopada 2024r. Organ rentowy w terminie wydał zaskarżoną decyzję. Nie było podstaw, aby organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z urzędu. W związku z tym ubezpieczona ma prawo do przeliczenia emerytury od 1 listopada 2024r., tj. pierwszego dnia miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek – art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Rację ma organ rentowy, że Sąd Okręgowy naruszył normy prawne zawarte w art. 114 ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Należy podkreślić, że błąd organu rentowego nie obejmuje sytuacji, w której organ ten (w chwili wydania decyzji z 2 marca 2015r. o przyznaniu prawa do emerytury z powszechnego wieku) działał na podstawie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, który do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/24, korzystał z domniemania konstytucyjności. Uwadze Sądu Okręgowego umknęło, że organ rentowy nie jest uprawniony do samodzielnej oceny konstytucyjności norm ustawy emerytalnej.

Reasumując, nie wystąpiły przesłanki do zastosowania art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej, jednakże zaszły podstawy do ponownego obliczenia emerytury ubezpieczonego na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w związku z wyrokami Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16 oraz z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/24. Oznacza to, że skoro ubezpieczona złożyła wniosek o przeliczenie emerytury 28 listopada 2024r., to prawo do tego przeliczenia z pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej przysługuje od 1 listopada 2024r. – art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej. W związku z tym nie wystąpiły przesłanki, o których stanowi art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej.

Na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w pkt. 1 i 2, i ustalił wysokość emerytury ubezpieczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej bez pomniejszania podstawy jej obliczenia o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne za okres do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, poczynając od 1 listopada 2024r., i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie. Na mocy art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego w pozostałym zakresie jako bezzasadną. O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023r., poz. 1935 ze zm.).

/-/SSA Grzegorz Tyrka