Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 listopada 2022r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił K. T. prawa do emerytury pomostowej, ponieważ nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach wynoszącego co najmniej 15 lat, jak też po 31 grudnia 2008r. nie wykonywał prac w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Do stażu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie został zaliczony okres od 2 maja 1986r. do 31 grudnia 2008r., bowiem w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze z dnia 10 lipca 2019r. wskazano stanowisko ”górnik strzałowy”, co pozostaje w sprzeczności ze stanowiskiem wskazanym w zaświadczeniu z dnia 10 maja 2004r. tj. ”górnik strzałowy - operator koparki”. Do pracy w warunkach szczególnych zaliczono okres od 2 czerwca 1981r. do 28 lutego 1986r. oraz od 18 marca 1986r. do 1 maja 1986r. wynoszący 4 lata, 10 miesięcy i 14 dni.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony domagał się jej zmiany i przyznania prawa do emerytury pomostowej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, powołując się na okoliczności przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Sosnowcu wyrokiem z dnia 20 lutego 2024r. zmienił zaskarżona decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 września 2022r. oraz orzekł o kosztach procesu.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż K. T. urodził się w dniu
(...)

Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił mu przyznania prawa do emerytury pomostowej wskazując, że nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach wynoszącego co najmniej 15 lat oraz po 31 grudnia 2008r. nie wykonywał prac w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Do stażu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie zostały zaliczone okresy od 2 maja 1986r. do 31 grudnia 2008r. bowiem w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze z dnia 10 lipca 2019r. wskazano stanowisko ”górnik strzałowy”, co pozostaje w sprzeczności ze stanowiskiem wskazanym w zaświadczeniu z dnia 10 maja 2004r. tj. ”górnik strzałowy - operator koparki”. Do pracy w warunkach szczególnych zaliczono okresy od 2 czerwca 1981r. do 28 lutego 1986r. oraz od 18 marca 1986r. do 1 maja 1986r. Za udowodnione przyjęto okresy nieskładkowe 1 rok, 9 miesięcy, 7 dni oraz okresy składkowe 43 lata,
1 miesiąc i 20 dni, zaś do pracy w szczególnych warunkach zaliczono 4 lata, 10 miesięcy
i 14 dni.

Sąd I instancji podał także, iż odwołujący od 18 marca 1986r. jest zatrudniony w (...) S.A. w S., gdzie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę polegającą na wydobywaniu, obróbce i przeróbce surowców skalnych od dnia 18 marca 1986r. do 1 maja 1986r. na stanowisku operatora urządzeń krusząco-mielących, a od 2 maja 1986r. do 31 grudnia 2008r. na stanowisku górnika strzałowego. W każdym z zaświadczeń od 5 maja 1986r. widnieje, iż zajmował stanowisko górnika strzałowego.

W okresie od 15 listopada 1999r. do 10 grudnia 1999r. odbył kurs koparki jednonaczyniowej do 0,8 m3 kl.III, w dniu 29 lutego 2000r. zdając egzamin w tym zakresie.

W zaświadczeniu z dnia 28 lutego 2000r. określono, iż ubezpieczony jest zatrudniony na stanowisku górnika strzałowego - operatora koparki k. III. Pracę jako górnik strzałowy - operator koparki rozpoczął w tym okresie. W istocie po zmianie nazwy stanowiska w jego pracy ubezpieczonego zmieniło się jedynie to, że zamiast młotem pneumatycznym rozbijał nadgabaryty skalne przy pomocy koparki i przy pomocy koparki prowadził tzw. ramowanie ściany, czyli oddzielanie luźnych kawałków skał od ściany. Prace koparką służyły także eksploatacji minerałów skalnych.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, iż odwołanie zasługiwało na uwzględnienie podnosząc, iż warunki nabywania prawa do emerytury pomostowej określa art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023r. poz. 164), według którego prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948r.; 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat; 3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn; 4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn; 5) przed dniem 1 stycznia 1999r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; 6) po dniu 31 grudnia 2008r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Po myśli art. 3 ust. 1 cytowanej ustawy, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Natomiast według jej art. 3 ust. 3, prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Sąd I instancji przypomniał także, iż w myśl art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obniżony wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom zatrudnionym w szczególnych warunkach przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, do których należy zaliczyć rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.).

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie spośród wymaganych ustawowo warunków niezbędnych do uzyskania prawa do emerytury pomostowej organ rentowy zakwestionował legitymowanie się przez odwołującego okresem pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat.

W świetle przeprowadzonego postępowania dowodowego, Sąd Okręgowy stwierdził, że ubezpieczony podczas zatrudnienia w (...) S.A. w S. poczynając od 2 maja 1986r. do 29 lutego 2000r., kiedy nabył uprawienia do pracy jako operator koparki, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę, która podlega zakwalifikowaniu jako praca w szczególnych warunkach ujęta w dziale I (w górnictwie), poz. 3 (wydobywanie, obróbka i przeróbka surowców skalnych oraz wydobywanie ropy naftowej i gazu) pkt 12 (górnik strzałowy) załącznika nr 1 wykazu A do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego.

Zdaniem Sądu Okręgowego, przede wszystkim zgromadzona w aktach osobowych dokumentacja, ale także spójne i wiarygodne zeznania świadków i ubezpieczonego wykazały, iż odwołujący jako górnik strzałowy wykonywał pracę w warunkach szczególnych w powyższym okresie, co mając na uwadze Sąd stanął na stanowisku, iż jego okres zatrudnienia co najmniej od 2 maja 1986r. do końca lutego 2000r. winien zostać doliczony do uwzględnionego przez organ rentowy okresu 4 lat, 10 miesięcy i 14 dni pracy w warunkach szczególnych, którą wykonywał przed 2 maja 1986r., co w rezultacie powoduje, że znacznie przekroczył wymagany okres 15 lat pracy w warunkach szczególnych po myśli uprzednio obowiązujących przepisów prawa. Jednocześnie ubezpieczony wykonywał przez cały ten okres prace wskazane w pkt 2 załącznika nr 1 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, tj. prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych. Nadto w okresie od 2 czerwca 1981r. do 28 lutego 1986r. wykonywał prace górnicze, o których mowa w art. 11 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. był zatrudniony pod ziemią w kopalni węgla kamiennego. W wyroku z dnia 3 lutego 2022r. (III AUa 2218/21) Sąd Apelacyjny w Katowicach stanął tymczasem na stanowisku, iż praca górnicza, o jakiej mowa w art. 11 ustawy o emeryturach pomostowych (zdefiniowana w art. 50c ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), pomimo braku jej wymienienia w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych - stanowi pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy.

Sąd I instancji w pełni podzielając powyższy pogląd, kierując się nie tylko autorytetem Sądu Apelacyjnego, ale przede wszystkim trafnością zawartego tam stanowiska, uznając w konsekwencji, iż ubezpieczony spełnia warunki, o których mowa w art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych - w dniu wejścia w życie tej ustawy miał bowiem wymagany przepisami okres 15 lat pracy w szczególnych warunkach według nowych przepisów, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury pomostowej od 1 września 2022r., jako podstawę orzeczenia o kosztach zastępstwa procesowego pełnomocnika ubezpieczonego wskazując art. 98 i 99 k.p.c. k.p.c. przy zastosowaniu § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radcy prawnego.

Apelację od przedstawionego rozstrzygnięcia wywiódł organ rentowy.

Powołując się na zarzut:



naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię, a w szczególności przepisu art. 3 oraz art. 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych,



niewyjaśnienia wszystkich okoliczności mających wpływ na sprawę

- skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez uznanie, iż decyzja z dnia 9 listopada 2022r. odmawiająca prawa do emerytury pomostowej jest prawidłowa oraz o oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu podniósł m.in., iż trudno uznać, że praca wykonywana przez ubezpieczonego zgodnie ze wskazaniem pracodawcy z powołaniem na tzw. stary wykaz, spełnia również warunki do uznania jej jako pracy w warunkach szczególnych zgodnie
z ustawą o emeryturach pomostowych.

Ubezpieczony wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w 5-cio krotnej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasłużyła na uwzględnienie.

Przedmiot niniejszej sprawy stanowią uprawnienia K. T. do emerytury pomostowej.

Podejmując rozważania przypomnieć należy, iż ustawa z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023r. poz. 164) zastąpiła przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023r. poz. 1251), określające zasady przyznawania emerytur w niższym wieku pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nowymi regulacjami określającymi zasady nabywania wcześniejszych emerytur z tytułu tego rodzaju pracy. Ustawa o emeryturach pomostowych ma charakter przejściowy, ograniczając prawo do uzyskania świadczenia do osób urodzonych po dniu 31 stycznia 1948r., które prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze rozpoczęły przed dniem 1 stycznia 1999r. Jej celem jest ograniczenie kręgu uprawnionych do emerytury z powodu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze do mniejszej liczby sytuacji uzasadnionych rzeczywistą koniecznością przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w których oczekiwania osób, które rozpoczęły wykonywanie takiej pracy na starych zasadach, na wcześniejsze przejście na emeryturę, powinny zostać zaspokojone (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2012r., II UK 164/11, OSNP 2013 nr 5-6, poz. 62 i z dnia 4 września 2012r., I UK 164/12, OSNP 2013 nr 15-16, poz. 185; uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 marca 2010r., K 17/09, OTK-A 2010, nr 3, poz. 21 oraz uzasadnienie projektu ustawy, Sejm RP VI kadencji, nr druku 1070).

Wskazany cel ustawy o emeryturach pomostowych realizują przepisy określające warunki nabycia prawa do przewidzianego w niej świadczenia, w tym art. 4 i art. 49. W myśl pierwszego z nich (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji), prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  urodził się po dniu 31 grudnia 1948r.;

2)  ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący, co najmniej 15 lat;

3)  osiągnął wiek wynoszący, co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4)  ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący, co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5)  przed dniem 1 stycznia 1999r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6)  po dniu 31 grudnia 2008r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Z powołanego unormowania wynika zatem, iż przy nabywaniu prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 ustawy uwzględnieniu podlegają przypadające przed dniem
1 stycznia 2009r. okresy pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednakże dotyczy to wyłącznie sytuacji spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich pozostałych przesłanek określonych w powołanym przepisie. Inaczej rzecz ujmując, osobom wykonującym przed dniem wejścia w życie tej ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), uwzględnia się do dnia 1 stycznia 2009r. okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), pod warunkiem, że wykonywały po dniu 31 grudnia 2008r. pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Możliwość ta jest natomiast wyłączona w stosunku do osób, które takiej pracy po wskazanej dacie nie wykonywały, a w rezultacie nie spełniają warunku określonego w art. 4 pkt 6 tej ustawy.

Z kolei wspomniany art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych zmienia wymagania konieczne do uzyskania emerytury dla osób niespełniających warunku z jej art. 4 pkt 6, zwalniając je wprawdzie z konieczności wykonywania po dniu 31 grudnia 2008r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy, jednakże wprowadzając równocześnie w to miejsce wymaganie, aby ubiegający się o to świadczenie pracownik spełniał w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2009r.) warunek posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy. Warunek ten został jasno wyrażony (art. 49 pkt 3 ustawy) i jest zgodny z jej celem. W świetle tego przepisu nie ma podstaw prawnych do przyznania emerytury pomostowej ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze nie może być kwalifikowany jako okres pracy w warunkach szczególnych lub pracy o szczególnym charakterze w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2023r., III USK 267/22, LEX nr 3573241).

Wypada nadto zaznaczyć, iż na tle interpretacji art. 32 wspomnianej ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych utrwalił się pogląd, zgodnie z którym dla uznania, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do wspomnianego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu, którego przepis § 1 ust. 1 stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego.

Zgodnie z kolei z art. 3 ust. 1 powołanej ustawy o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Wedle natomiast ust. 3 tego samego przepisu, prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Wskazanie wprost przez ustawodawcę, w formie wykazu prac w szczególnych warunkach oraz o szczególnym charakterze oznacza, iż nie trzeba badać, czy każda z rodzaju prac wymienionych w załącznikach nr 1 i 2 do omawianej ustawy o emeryturach pomostowych spełnia wymagania definicji prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, ponieważ to z woli ustawodawcy określone prace zostały zaliczone do prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Skoro zaś katalog prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest zamknięty, to ta okoliczność powoduje, iż cech pracy ”o szczególnym charakterze” lub w ”szczególnych warunkach” nie mogą mieć inne prace, choćby sposób ich wykonywania i ich jakość mogła obniżyć się z wiekiem (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z Bydgoszczy z dnia 5 października 2010r., II SA/Bd 840/10, Legalis, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 29 czerwca 2011r., IV SA/Po 335/11, Legalis oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019r., III UK 115/18, BSN -IPiUS 2019 nr 6-7, poz. 34).

Jednocześnie koniecznym jest również zwrócenie uwagi, iż w myśl art. 3 ust. 4 i 5 powyższej ustawy, dodatkowym wymaganiem pozwalającym na uznanie wykonywania przez pracownika prac, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3, jest ich wykonywanie w pełnym wymiarze czasu pracy. Wymaganie to jest związane z czasem narażenia pracownika na wpływ czynników ryzyka wymienionych w tym ostatnim przepisie - por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2013r., III UK 106/12, LEX nr 1555688, w którym uznano, iż w art. 3 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych chodzi o wymiar czasu pracy faktycznie wykonywanej w narażeniu na czynniki ryzyka określone w art. 3 ust. 1 tej ustawy powodujące, że dane prace są pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach. Dlatego dla uznania, że praca jest wykonywana w szczególnych warunkach (odpowiednio o szczególnym charakterze) niezbędne jest jej rzeczywiste wykonywanie w pełnym wymiarze czasu pracy, to jest codziennie i przez całą przewidzianą dla pracownika dniówkę roboczą. Za taką wykładnią użytego w art. 3 ust. 4 i 5 pojęcia ”w pełnym wymiarze czasu pracy” przemawia w szczególności to, że ustawodawca związał go ze sformułowaniem ”pracowników wykonujących”, co jednoznacznie wskazuje, iż pełny wymiar czasu pracy związany jest z rzeczywistym wykonywaniem prac, o którym mowa w ust. 1 i 3, w takim właśnie wymiarze czasu pracy. W konsekwencji Sąd Najwyższy przyjął, iż w pełni uprawnione jest w tym zakresie odwołanie się do utrwalonej wykładni podobnych pojęć użytych w § 2 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w myśl której praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów prac wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Pogląd ten należy uzupełnić o stwierdzenie, że skoro incydentalne (sporadyczne), uboczne i krótkotrwałe - w stosunku do czynności podstawowych kwalifikowanych jako praca w szczególnych warunkach - wykonywanie czynności w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, nie stanowi podstawy do wyłączenia ich wykonywania z okresów szczególnego zatrudnienia dla celów emerytalnych (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2009r., II UK 333/08, LEX nr 1001310 oraz z dnia 12 kwietnia 2012r., II UK 233/11, OSNP 2013, nr 7-8, poz. 86), to - a contrario - sporadyczne i krótkotrwałe wykonywanie czynności w narażeniu na czynniki ryzyka, o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, nie stanowi wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w pełnym wymiarze czasu pracy w rozumieniu art. 3 ust. 4 i 5 tej ustawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2016r., I UK 269/15, LEX nr 1999817).

Odmawiając K. T. prawa do emerytury pomostowej organ rentowy, powołując się na treść art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych uznał, iż nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat, a także po dniu 31 grudnia 2008r. nie wykonywał on pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, do pracy w szczególnych warunkach zaliczając okres od 2 czerwca 1981r. do 28 lutego 1986r. oraz od 18 marca 1986r. do 1 maja 1986r., w którym ubezpieczony był zatrudniony w Kopalni (...) (...) na stanowisku ślusarza pod ziemią. Jednocześnie do stażu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie został zaliczony okres od 2 maja 1986r. do 31 grudnia 2008r., bowiem w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze z dnia 10 lipca 2019r. wskazano stanowisko ”górnik strzałowy” pozostające w sprzeczności ze stanowiskiem wskazanym w zaświadczeniu z dnia 10 maja 2004r. tj. ”górnik strzałowy - operator koparki”.

Jak wskazano wyżej, dla możliwości uznania, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach decydujące znaczenie ma nie nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, a wyłącznie rodzaj wykonywanej pracy.

Jak trafnie przyjął Sąd I instancji, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy istotnie potwierdza, iż w okresie zatrudnienia od 2 maja 1986r. w (...) S.A. w S., początkowo na stanowisku górnika strzałowego, zaś poczynając od 29 lutego 2000r. jako górnik strzałowy - operator koparki, ubezpieczony istotnie wykonywał prace pozwalające na ich zakwalifikowanie jako prac w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Faktycznie bowiem będące jego udziałem w powyższym okresie czynności, rzeczywiście odpowiadały wydobywaniu, obróbce i przeróbce m.in. surowców skalnych, czyli pracom, o których mowa w wykazie A stanowiącym załącznik do cytowanego wcześniej rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Z zeznań świadków L. F. i Z. T., jak też z wyjaśnień odwołującego jednoznacznie wszak wynika, iż K. T. w omawianym okresie zajmował się przygotowaniem robót strzałowych, robotami strzałowymi, a następnie - po uzyskaniu stosownych uprawnień do obsługi koparki, także pracami polegającymi na udostępnianiu urobku, które w ocenie Sądu Apelacyjnego bezsprzecznie mieszczą się w wykazie A, dział I (w górnictwie), poz. 3, czyli wydobywanie, obróbka i przeróbka m.in. surowców skalnych.

Powyższej oceny nie zmienia przy tym okoliczność, iż dokonując analizy charakteru przedmiotowego zatrudnienia odwołującego Sąd Okręgowy przyporządkował jego pracę do wykazu A, dział I, poz. 3 pkt 2 stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego.

Pewne problemy interpretacyjne związane z regulacją zawartą w § 1 ust. 2-3 rozporządzenia z dnia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., zobowiązującą właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze do ustalenia w podległych i nadzorowanych przez nich zakładach pracy wykazów stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, a stosowanych także w jednostkach organizacyjnych powstałych w drodze przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, przekazanych organom samorządu terytorialnego oraz dla których uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego przejęli wojewodowie lub inne organy państwowe, zostały wyjaśnione w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002r. (III ZP 30/01, OSNAPiUS 2002, nr 10, poz. 243), w której stwierdzono, że zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odesłanie do tychże przepisów nie upoważnia do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Wspomniane upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych nie stwarzało ani podstawy prawnej do wydawania aktów nie pozostających w zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, ani nie przewidywało możliwości wykraczania poza wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienionych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów. Wykazy resortowe muszą być dostosowane do treści tego załącznika, w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Gdy zatem określają one tego rodzaju stanowiska pracy niezgodnie z załącznikiem do rozporządzenia, nie wywołują skutków przewidzianych w art. 32 ustawy. Podobnych konsekwencji w sferze prawa do emerytury nie implikuje także zakwalifikowanie przez pracodawcę stanowiska nie objętego załącznikiem do rozporządzenia do prac wykonywanych w szczególnych warunkach (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004r., II UK 337/03, OSNP 2004, nr 22, poz. 392; z dnia 23 listopada 2004r., I UK 15/04, OSNP 2005, nr 11, poz. 161; z dnia 22 czerwca 2005r., I UK 351/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 90; z dnia 20 października 2005r., I UK 41/05, OSNP 2006, nr 19-20, poz. 306 i z dnia 29 stycznia 2008r., I UK 192/07, LEX nr 447272). I odwrotnie - niewymienienie określonych pracodawców w wykazach resortowych nie przesądza o niemożności zakwalifikowania świadczonych u nich prac jako prac wykonywanych w szczególnych warunkach, jeśli odpowiadają one kryteriom wynikającym z załącznika do rozporządzenia (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004r. P 17/03 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2008r., I UK 381/07, LEX nr 494112). Chociaż zatem wykazy resortowe i zakładowe nie stanowią obecnie samodzielnej podstawy zaliczenia danego rodzaju zatrudnienia do prac w szczególnych warunkach, to mogą być one pomocne przy wykładni przepisów rozporządzenia Rady Ministrów.

W omawianym przypadku zarówno jednak w wykazie A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., jak i powołanego przez Sąd I instancji zarządzenia resortowego z dnia 30 marca 1985r., w dziale I pod poz. 3 wymieniono prace polegające na wydobywaniu, obróbce i przeróbce m.in. surowców skalnych.

Co więcej, prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych wymienia także pod poz. 2 załącznik nr 1 (obejmujący wykaz prac w szczególnych warunkach) do ustawy o emeryturach pomostowych.

W świetle powyższych okoliczności oczywistym jest zatem, iż wbrew stanowisku organu rentowego, ubezpieczony wykazał zarówno wymagany okres pracy w szczególnych warunkach wynoszący co najmniej 15 lat (do uznanego przez ten organ okresu wynoszącego 4 lata, 10 miesięcy, 14 dni, uwzględnieniu podlega również pominięty okres od 2 maja 1986r. do 31 grudnia 2008r.), jak też po dniu 31 grudnia 2008r. wykonywał prace w szczególnych warunkach, w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych - po wskazanej dacie w dalszym ciągu bowiem zajmował się dotychczasowymi pracami, odpowiadającymi wymienionym pod poz. 2 załącznika nr 1 do owej ustawy, co tym samym oznacza, iż spełnia warunki do przyznania prawa do emerytury pomostowej, o których mowa w art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, choć możliwość zakwalifikowania wykonywanych przez niego czynności także w okresie wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych do prac, o których mowa we wspomnianym załączniku nr 1, poz. 2, powoduje, iż jego uprawnienia do emerytury pomostowej podlegają ocenie również przez pryzmat art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych.

Sąd Apelacyjny jednocześnie w pełni podziela pogląd prezentowany przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lutego 2020r. (I UK 356/18), jak też we wcześniejszym wyroku z dnia 21 listopada 2017r. (I UK 472/16, BSN - IPUSiSP 2018 nr 2, poz. 17), zgodnie z którym stojąc na gruncie kwalifikowania pracy górniczej, o jakiej mowa w art. 11 ustawy o emeryturach pomostowych, jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 tego aktu, trzeba przyznać, że żadne przepisy tejże ustawy nie regulują kwestii łączenia w wymaganym stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze prac wymienionych pod poszczególnymi pozycjami załączników nr 1 i 2 do ustawy, a także łączenia tych prac z pracą górniczą, o jakiej mowa w art. 11 ustawy. Nie ma jednak żadnych racjonalnych i aksjologicznych przesłanek, aby taką możliwość wykluczyć.

Umieszczenie danej pracy we wspomnianym załączniku stwarza domniemanie prawne, że praca ta spełnia ustawowe kryteria kwalifikacyjne pracy w szczególnych warunkach. Błędem byłoby jednak niezaliczenie, jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, pracy górniczej, o jakiej mowa w art. 11 tejże ustawy. Odpowiada ona definicji zawartej w jej art. 3 ust. 1 i związana jest z czynnikami ryzyka wymienionymi w ust. 2 tego przepisu. Ustawodawca wprawdzie nie zamieścił jej w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, ale wskazana jest w treści samej ustawy, tj. w jej art. 11. Prawodawca zrezygnował z zamieszczenia pracy górniczej we wspomnianym załączniku, decydując się na inny zabieg legislacyjny, polegający na odesłaniu do już funkcjonującej w porządku prawnym ustawowej definicji pracy górniczej, zawartej w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Niewątpliwie jednak jest to też praca w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów tej ustawy.

Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Apelacyjny uznając apelację za bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym rozstrzygnięto w oparciu o art. 98 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023r. poz. 1935), uznając, iż nakład pracy pełnomocnika ubezpieczonego w postępowaniu apelacyjnym, sprowadzający się do sporządzenia odpowiedzi na apelację, w żaden sposób nie uzasadnia jego żądania przyznania kosztów w wysokości pięciokrotności stawki minimalnej.

/-/ SSA Antonina Grymel