Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	SSA Antonina Grymel (spr.)
Sędziowie	SSA Lena Jachimowska SSA Gabriela Pietrzyk - Cyrbus
Protokolant	Dawid Krasowski

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2016 r. w Katowicach

sprawy z odwołania K. M. (K. M.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Katowicach

z dnia 30 grudnia 2015 r. sygn. akt X U 1962/15

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

/-/SSA L. Jachimowska /-/SSA A. Grymel /-/SSA G. Pietrzyk-Cyrbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 431/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 października 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił K. M. prawa do emerytury wskazując, iż do dnia 1 stycznia 1999r. nie został udowodniony wymagany 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
a jedynie okres takiej pracy wynoszący 14 lat, 10 miesięcy i 20 dni. Do stażu pracy
w warunkach szczególnych nie został zaliczony okres od 1 kwietnia 1983r.
do 30 kwietnia 1983r., gdyż w tym samym czasie był zatrudniony w Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej, a nadto nie przedłożył żądanego zaświadczenia. Jednocześnie uznano, iż do tej samej daty przyjęto za udowodniony okres składkowy i nieskładkowy wynoszący ogółem 27 lat, 4 miesiące i 4 dni, w tym 5 miesięcy i
26 dni okresów nieskładkowych.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony domagał się jej zmiany
i przyznania prawa do emerytury podnosząc, iż zgodnie z przedłożonymi świadectwami pracę w szczególnych warunkach wykonywał w okresie od 3 września 1974. do 30 kwietnia 1983r. oraz od 11 czerwca 1992r. do 31 grudnia 1998r., tj. ogółem w wymiarze 15 lat, 2 miesięcy i 18 dni.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując się na okoliczności przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, podając nadto, iż do pracy w warunkach szczególnych zaliczono zatrudnienie: od 3 września 1974r. do 21 kwietnia 1975r. w (...), od 22 kwietnia 1975r. do 8 kwietnia 1977r. - zasadnicza służba wojskowa, od 4 maja 1977r. do 31 marca 1983r. w (...) oraz od 11 czerwca 1991r. do 31 grudnia 1998r. w (...), później (...) Sp. z o.o., jednak z wyłączeniem okresów pobierania zasiłków chorobowych.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 30 grudnia 2015r. zmienił zaskarżona decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2015r.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż w dniu 1 lipca 2015r. K. M., urodzony (...), zgłosił w organie rentowym wniosek o ustalenie uprawnień do emerytury na mocy art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013r.,
poz. 1440 ze zm.).

Organ rentowy uznał, iż na dzień 1 stycznia 1999r. ubezpieczony udokumentował 26 lat, 10 miesięcy i 8 dni okresów składkowych oraz 5 miesięcy i
26 dni okresów nieskładkowych, dokumentując łącznie 27 lat, 4 miesiące i 4 dni ogólnego stażu pracy, a także 14 lat, 9 miesięcy i 22 dni okresów pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, przypadających:

­

od 3 września 1974r. do 21 kwietnia 1975r. w (...),

­

od 22 kwietnia 1975r. do 8 kwietnia 1977r. - zasadnicza służba wojskowa,

­

od 4 maja 1977r. do 31 marca 1983r. w (...),

­

od 11 czerwca 1991r. do 31 grudnia 1998r. w (...), później (...).

Brakujący okres pracy w warunkach szczególnych w przypadku ubezpieczonego wynosi zatem 2 miesiące i 8 dni.

Sąd I instancji podał także, iż organ rentowy z okresu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych wyłączył okresy pobierania przez niego zasiłków chorobowych od dnia 14 listopada 1991r. - od 6 stycznia 1995r. do 28 lutego 1995r., od 10 października 1995r. do 25 października 1995r., od 9 stycznia 1997r. do
15 stycznia 1997r. oraz 19 września 1998r. do 5 października 1998r., tj. w wymiarze 96 dni, kierując się art. 32 ust. 1a cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli okresy niewykonywania pracy, za które ubezpieczony po dniu 14 listopada 1991r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Przechodząc do rozważań Sąd Okręgowy wskazał, iż stosownie do art. 184 cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2015r., poz. 748 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w
art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (ust. 1).

Przy czym emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (ust. 2).

Przepis art. 32 tej samej ustawy stanowi z kolei, iż ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949r. zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1, czyli w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (ust. 1). Na mocy
art. 46 cytowanej ustawy przepis ten ma zastosowanie także do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., a przed 1 stycznia 1969r. Dla celów ustalenia uprawnień
do tej emerytury za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia (art. 32 ust. 2). Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32 ust. 4).
W tym zakresie zachowują moc prawną przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43
ze zm.), w szczególności § 2 ust. 1 stanowiący, iż okresami uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym akcie prawnym są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, § 4-8 określające wiek emerytalny i okres wykonywania prac w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione w wykazach A i B stanowiących załączniki do rozporządzenia.

Sąd przypomniał także, iż wedle § 4 powołanego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w załączonym do rozporządzenia wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany 25-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy stwierdzając, iż istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do wyjaśnienia wzajemnej relacji przepisów art. 184 i art. 32 ust. 1a ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zaznaczył, iż zagadnieniem tym zajmował się Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie
III AUa 645/11 uznając, iż przepis art. 184 ustawy w sposób odrębny i szczególny usytuował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy w dniu wejścia w życie ustawy - 1 stycznia 1999r. - legitymowali się
okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okresem składkowym i nieskładkowym, gwarantując im prawo do nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32. W konsekwencji Sąd Apelacyjny przyjął, że organ rentowy błędnie uznał, że okresy niewykonywania przez ubezpieczonych pracy wskutek czasowej niezdolności do pracy, za które pobrali oni wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłek chorobowy, przypadające w okresie świadczenia pracy w szczególnych warunkach przed dniem 1 stycznia 1999r., podlegają wyłączeniu z tego kwalifikowanego okresu pracy.

Sąd I instancji zwrócił również uwagę, iż także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 maja 2012r. (III UK 99/11) stwierdził, iż osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy, obowiązujących od dnia 1 stycznia 2004r. Sytuacja osób wymienionych w art. 184, opisywana, jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe.

Po doliczeniu wskazanych wyżej okresów w wymiarze 96 dni - do okresów pracy w warunkach szczególnych uznanych przez organ rentowy, zdaniem Sądu Okręgowego ubezpieczony posiada co najmniej 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych.

Dodatkowo Sąd ten wyjaśnił, iż okres po odbyciu zasadniczej służby wojskowej, a przed ponownym podjęciem zatrudnienia, czyli od 8 kwietnia 1977r. do 3 maja 1977r. to okres, który zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego nie podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia. W wyroku z dnia 10 lutego 2012r.
Sąd Najwyższy przyjął bowiem, iż przewidziany w art. 108 ust. 1 ustawy z dnia
21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004r., nr 241, poz. 2416) 30-dniowy okres, w którym pracownik miał zgłosić powrót do pracy u pracodawcy zatrudniającego go przed służbą wojskową, nie jest ani okresem służby wojskowej, ani okresem pracy i nie podlega zaliczeniu
do okresu zatrudnienia. Zatem organ rentowy w sposób prawidłowy nie uwzględnił wskazanego wyżej okresu tak do stażu ogólnego, jak i do okresu pracy w warunkach szczególnych.

Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał, iż okres od 1 kwietnia 1983r. do
30 kwietnia 1983r., czyli okres, w którym ubezpieczony był zatrudniony w (...)
w P., winien być zaliczony do pracy w warunkach szczególnych. Był to ostatni miesiąc jego pracy w tym zakładzie, przed rozwiązaniem stosunku pracy
(fakt zatrudnienia do dnia 30 kwietnia 1983r. potwierdzają wszystkie zaświadczenia i świadectwa pracy), w czasie którego ubezpieczony korzystał z przysługującego
mu prawa do urlopu wypoczynkowego. Okres urlopu wypoczynkowego nie podlega wyłączeniu z okresów pracy w warunkach szczególnych. Ten jednak problem, zdaniem Sądu I instancji, nie ma istotnego znaczenia wobec wykazania przez ubezpieczonego posiadania 15-letniego okresu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, co mając na uwadze Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł o zmianie zaskarżonej decyzji.

Apelację od przedstawionego orzeczenia wywiódł organ rentowy, zaskarżając wyrok w całości.

Powołując się na zarzut naruszenia art. 184 w związku z art. 32 ust. 1a
pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004r., nr 39, poz. 353 ze zm.) oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1985r., nr 7, poz. 21 ze zm.) przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie prowadzące do uznania, że ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez wymagany okres zatrudnienia, w tym, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze należy uwzględnić okresy pobierania przez ubezpieczonego zasiłków chorobowych po dniu 14 listopada 1991r., skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasłużyła na uwzględnienie, choć z całkowicie odmiennych, niż wskazane w niej, przyczyn.

Przedmiot niniejszej sprawy stanowią uprawnienia K. M.
do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wywodzonym z faktu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Spośród przewidzianych prawidłowo powołanymi przez Sąd Okręgowy,
jako podstawa rozstrzygnięcia, przepisami art. 184 i art. 32 ustawy z dnia
17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016r., poz. 887 ze zm.) w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), przesłanek wymaganych do nabycia przedmiotowego świadczenia, spornym pozostawało jedynie legitymowanie się przez ubezpieczonego wymaganym 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach przypadającym do dnia wejścia w życie powołanej ustawy, a więc do dnia 1 stycznia 1999r.

Odmawiając bowiem ubezpieczonemu prawa do przedmiotowej emerytury organ rentowy uznał za udowodniony okres pracy w szczególnych warunkach wynoszący jedynie 14 lat, 9 miesięcy i 22 dni, z okresu jego pracy w szczególnych warunkach obejmujących zatrudnienie od 11 czerwca 1992r. do 31 grudnia 1998r. wyłączając okres pobierania zasiłku chorobowego wynoszący ogółem 5 miesięcy
i 26 dni w oparciu o art. 32 ust. 1a cytowanej ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - dodany przez art. 1 pkt 16 ustawy
z dnia 20 kwietnia 2004r. (Dz. U. nr 121, poz. 1264) zmieniającej niniejszą ustawę
z dniem 1 lipca 2004r.

Jak trafnie jednak przyjął Sąd I instancji, powyższego stanowiska organu rentowego, także zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie sposób uznać za prawidłowe.

Podkreślić wypada, iż w judykaturze Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd,
że wspomniany art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi samoistną podstawę prawa do emerytury w oderwaniu od chwili osiągnięcia wieku emerytalnego (por. uchwałę z dnia 8 lutego 2007r.,
II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 199 oraz wyrok z dnia 18 lipca 2007r.,
I UK 62/07, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269). Odnosząc się do relacji między art. 184 i wprowadzonym później art. 32 ust. 1a powyższej ustawy, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na zastosowanie art. 184 do tych ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999r. osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy, w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego, oraz zastosowanie art. 32 do tych ubezpieczonych, którzy chociażby jeden z tych okresów osiągnęli po wejściu w życie ustawy, nie później niż do dnia 31 grudnia 2008r. I tak, w wyroku z dnia 8 lutego 2007r. jasno wskazał, że ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na ”starych” zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego, nawet jeżeli ten wiek osiągną po dniu 31 grudnia 2007r. Dostrzegł, że pogląd o ustanowieniu w omawianym art. 184 odrębnej kategorii ubezpieczonych znajduje potwierdzenie w art. 24 ustawy, w którym ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948r., zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zostali wyłączeni z regulacji emerytur pomostowych.
Z kolei, w wyroku z dnia 8 lipca 2008r. (I PK 309/07, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 308) Sąd Najwyższy potwierdził przewidzianą w art. 39 k.p. ochronę pracownika, który spełnił do dnia 31 grudnia 1998r. tylko warunek stażu emerytalnego.

Przyjęte w art. 32 ust. 1a ustawy różnicowanie okresów wykonywania pracy
w szczególnych warunkach nawiązuje do daty wejścia w życie ustawy z dnia
17 października 1991r. o rewaloryzacji emerytury i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 107, poz. 450 ze zm.),
w której poprzednia definicja okresu pracy w szczególnych warunkach pozostała niezmieniona. Okres tej pracy obejmował zarówno okresy składkowe, jak i okresy nieskładkowe, jeżeli mieściły się one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową o pracę. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 listopada 2003r. (III UZP 10/03, OSNP 2004 nr 5, poz. 87), stwierdzając, że do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy przypadające po dniu wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent.

W konsekwencji ugruntowało się w judykaturze stanowisko, że w
art. 32 ust. 1a ustawodawca wprowadził istotną zmianę w stanie prawnym, w
którym niemożliwe było w drodze wykładni ustalenie zasady pomijania w okresie ubezpieczenia okresów niezdolności do pracy z powodu choroby, oraz że art. 32
ust. 1 ustawy nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004r. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005r.,
II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361 oraz II UK 215/04, OSNP 2005 nr 22,
poz. 360, a także z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05, niepublikowany). Problem zaliczania do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów wcześniejszych (okresów zatrudnienia), sprzed 15 listopada 1991r., ustawodawca rozstrzygnął przez wyłączenie ich z regulacji art. 32 ust. 1a ustawy.

W tej sytuacji pogląd, że zastosowanie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do osób, które
przed dniem 1 lipca 2004r. nie spełniły wszystkich warunków nabycia prawa
do wcześniejszej emerytury nie narusza konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2007r., III UK 51/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 328 i z dnia 21 maja 2009r.,
II UK 370/08, niepublikowany), można uznać za trafny tylko jako rozumiany w
ten sposób, że chodzi o ”wszystkie warunki” przewidziane w art. 184 ustawy.
Wymaganie od osób, które spełniły w dniu 1 stycznia 1999r. warunki dotyczące
stażu ubezpieczenia dodatkowo warunku osiągnięcia przed dniem 1 lipca 2004r. przewidzianego w art. 32 i 46 ustawy wieku należy uznać za zbyt daleko
idące, pomijające ochronę prawa tymczasowego, ukierunkowanego na przyszłe świadczenia, co trafnie wykazano w piśmiennictwie (por. glosę K. Stopki do orzeczenia z dnia 17 września 2007r., OSP 2009 nr 10, poz. 111).

Sytuacja osób wymienionych w art. 184, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega właśnie na spełnieniu się tylko
części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe. Uwzględnianie ochrony praw w trakcie nabywania, aprobowane i wskazywane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (por. wyrok z dnia 3 października 2002r., Á. P., sprawa C-347/00, (...) 2002 s. I- (...)), znajdowało wyraz także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę składu 7 sędziów z dnia 27 kwietnia 2000r.,
III ZP 2/00, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 620 oraz wyroki z dnia 4 grudnia 2003r.,
I PK 111/03, OSNP 2004 nr 21, poz. 368, z dnia 24 września 2004r., II PK 25/04, OSNP 2005 nr 10, poz. 141 i wcześniejszy z dnia 19 listopada 1993r., II URN 47/93, OSNCP 1994/5 poz. 117). Również Trybunał Konstytucyjny stosunkom tym niejednokrotnie dawał ochronę, jeżeli miały postać ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej, czyli sytuacji prawnej, która spełnia zasadniczo wszystkie przesłanki ustawowe nabycia prawa do emerytury pod rządami dawnej ustawy, bez względu
na stosunek do niej ustaw późniejszych. Trybunał uznawał je za postaci praw podmiotowych, do których znajduje zastosowanie ochrona praw nabytych (por. wyroki z dnia 30 listopada 1988r., K 1/88, OTK 1988 nr 1, poz. 6, z dnia 22 czerwca 1999r., K 5/99, OTK 1999 nr 5, poz. 100, z dnia 23 listopada 1998r., SK 7/98,
OTK 1998 nr 7, poz. 114 i przede wszystkim orzeczenie z dnia 11 lutego 1992r.,
K 14/91, OTK 1992 nr 1, poz. 7).

Uwzględniając, że ochrona ekspektatywy może wynikać z jej istoty, lecz także zyskiwać wzmocnienie w prawie, należy stwierdzić, że funkcję takiego wzmocnienia spełnił art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wobec pozostających w toku stosunków nabywania prawa do emerytury z tytułu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach przed dniem
1 stycznia 1999r. W przepisie tym ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w
dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego
i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym; przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stąd też ocena, iż wykazanie w dniu 1 stycznia 1999r. określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 r. Pogląd ten wzmacnia treść art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłająca w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych,
tj. obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999r. (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 23 kwietnia 2010r., II UK 313/09, OSNP 2011, nr 19-20, poz. 260, z dnia
13 lipca 2011r., I UK 12/11, LEX nr 989126 oraz z dnia 7 października 2014r.,
I UK 51/14, LEX nr 1621325).

Podzielając tym samym stanowisko Sądu I instancji w zakresie braku
podstaw do wyłączenia z okresu pracy w warunkach szczególnych, okresów pobierania zasiłku chorobowego, jednocześnie nie sposób zgodzić się z tym samym Sądem, iż nawet po uwzględnieniu będącego udziałem K. M. okresu nieskładkowego wynoszącego 5 miesięcy i 26 dni, legitymuje się on wymaganym
15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Tym bardziej, iż sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznając uprawnienia danej osoby do określonego świadczenia, ma obowiązek ustalić wszystkie jego warunki, nawet gdyby organ rentowy w decyzji negatywnej ocenił tylko niektóre z nich, bez rozpoznania pozostałych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006r., I UK 195/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz. 55).

Uszło tymczasem uwadze Sądu Okręgowego, iż wśród uznanych za pracę
w warunkach szczególnych organ rentowy wymienił także okres służby wojskowej pełnionej przez ubezpieczonego od 22 kwietnia 1975r. do 3 maja 1977r., tj. w
okresie przypadającym na jego zatrudnienie w (...) Zakładach (...) w P. od 3 września 1974r. do 30 kwietnia 1983r.,
w tym od 3 września 1974r. do 21 kwietnia 1975r. na stanowisku sprężarkowego bezpośrednio przy produkcji, zaś od 4 maja 1977r. do 30 kwietnia 1983r.
jako elektryk na oddziałach, na których wykonywane są prace w warunkach szczególnych.

Nie budzi wątpliwości, iż obowiązujący w okresie służby wojskowej odwołującego przepis art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967r.
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2004r., nr 241, poz. 2416 ze zm.) - w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1975r. przewidywał, iż czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikom do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby.

Oczywistym jest zatem, iż z samej istoty okres zasadniczej służby
wojskowej nie jest okresem zatrudnienia i nawet powołana wyżej ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej okresu tego nie
zrównuje z zatrudnieniem, nakazując jedynie zaliczenie okresu zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie określonych uprawnień. Z drugiej strony okres zasadniczej służby wojskowej nie pozostaje poza regulacją prawa ubezpieczeń społecznych, z tym jednak, że jako okres składkowy - art. 6 ust. 1 pkt 4
wspomnianej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Tylko żołnierzy zawodowych ustawa ta uważa za pracowników zatrudnionych
w szczególnym charakterze - art. 32 ust. 3 pkt 6 tejże ustawy. Skoro regulacja ta obejmuje wyłącznie żołnierzy zawodowych, to ten krąg podmiotowy jest zamknięty, zwłaszcza, że w omawianej sprawie nie chodzi o pracę w szczególnym charakterze, lecz o zatrudnienie w szczególnych warunkach. Nie każda zaś zasadnicza
służba wojskowa ze względu na jej charakter może być porównywana z
pracą w szczególnych warunkach, a jeśli nawet, to rozwiązanie korzystne dla zainteresowanych musiałoby być wyraźne i mające uzasadnienie w indywidualnej specyfice służby.

Pozytywnej regulacji stwierdzającej, iż okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
brak także we wspomnianym rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ujęcie w nim jedynie żołnierzy zawodowych (§ 10), tak jak w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 32 ust. 3 pkt 3) świadczy o regulacji zamkniętej i wyklucza lukę prawną.

Zwraca jednocześnie uwagę, iż w uchwale składu 7 sędziów z dnia
15 października 2013r. (II UZP 6/13, LEX nr 1385939) Sąd Najwyższy stwierdził, iż czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108
ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym
do dnia 31 grudnia 1974r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym - art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Stanowczo stwierdzić jednak należy, iż w uzasadnieniu omawianej uchwały Sąd Najwyższy, powołując się także na swoje utrwalone już stanowisko (por. wyrok
z dnia 20 marca 2013r., I UK 544/12) podkreślił, iż do oceny określonego stanu faktycznego, w tym zrealizowanego przed wejściem ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wywołującego skutek prawny, należy stosować przepisy obowiązujące w czasie realizacji tego stanu faktycznego.

Niewątpliwie zatem, poszukując regulacji stanowiących podstawę do wliczenia okresu zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach uprawniającego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, sięgać należy do obowiązujących ówcześnie przepisów.

W spornym w omawianej sprawie okresie odbywania przez K. M. zasadniczej służby wojskowej od 22 kwietnia 1975r. do 3 maja 1977r. obowiązywała ustawa z dnia 23 stycznia 1968r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. nr 3, poz. 6 ze zm.) oraz zachowujące swoją moc
na podstawie art. 127 ust. 3 tej ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
10 września 1956r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia
(Dz. U. nr 39, poz. 176, ze zm.), stanowiące akt wykonawczy do dekretu z dnia
25 czerwca 1954r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1958r., nr 23, poz. 97 ze zm.). Powołany przepis art. 127 ust. 3 stanowił, że do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie obowiązują przepisy wydane na podstawie dekretu o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, ze zmianami wynikającymi z ustawy.
Zgodnie z § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956r. okresy wymienione w art. 8 dekretu zalicza się do wymaganych okresów zatrudnienia tak jak zatrudnienie w II kategorii, z wyjątkiem tych okresów służby wojskowej, które w
myśl obowiązujących przepisów podlegają zaliczeniu do I kategorii zatrudnienia. Jeżeli jednak pracownik bezpośrednio przed okresami wymienionymi w art. 8 dekretu wykonywał zatrudnienie w I kategorii, okresy te zalicza się tak jak zatrudnienie w I kategorii zatrudnienia. Jednym z okresów wymienionych w art. 8 ust. 1 dekretu z dnia 25 czerwca 1954r. była tymczasem służba w Wojsku Polskim po dniu 1 listopada 1918r. - pkt 4.

W konsekwencji też żołnierz zasadniczej służby wojskowej, któremu na podstawie § 5 powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia zaliczono służbę wojskową do zatrudnienia w pierwszej kategorii zatrudnienia i który następnie na mocy § 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. nr 13, poz. 86 ze zm.) zachował to uprawnienie, ma prawo do zaliczenia tej służby jako okresu pracy w szczególnych warunkach na podstawie § 19 ust. 2 cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w związku z art. 32 ust. 4 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010r., II UK 215/09, OSNP 2011, nr 15-16,
poz. 219).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, decydujące znaczenie ma natomiast okoliczność, iż praca K. M. -
przed powołaniem do odbycia zasadniczej służby wojskowej - nie stanowiła pracy zaliczonej do pierwszej kategorii zatrudnienia według rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 10 września 1956r. w sprawie zaliczenia pracowników do kategorii zatrudnienia. Zajmowane wówczas przez niego stanowisko sprężarkowego nie zostało bowiem wymienione w stanowiącym załącznik do owego aktu prawnego wykazie prac wykonywanych w warunkach szkodliwych dla zdrowia, uprawniających do zaliczenia do I kategorii zatrudnienia.

W tej sytuacji, skoro w przedmiotowym okresie pełnienia zasadniczej służby wojskowej brak było podstaw prawnych do zaliczenia poprzedzonej ową służbą pracy ubezpieczonego do pierwszej kategorii zatrudnienia, wbrew odmiennej ocenie tak organu rentowego, jak i Sądu I instancji, także okres tejże służby nie mógł być zaliczony do pierwszej kategorii zatrudnienia, tym bardziej, iż z mocy § 9 obowiązującego od 1 stycznia 1980r. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
4 maja 1979r. (Dz. U. nr 13, poz. 86 ze zm.) zachowaniu podlegały jedynie uprawnienia z tytułu zaliczenia pracy do pierwszej kategorii zatrudnienia nabyte na
podstawie przepisów obowiązujących. Ubezpieczony zaś w świetle owych przepisów jakichkolwiek uprawnień nie nabył, natomiast cytowane wyżej rozporządzenie, odmiennie niż uprzednio obowiązujące rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
10 września 1956r. w sprawie zaliczenia pracowników do kategorii zatrudnienia,
nie przewidywało już możliwości zaliczenia tak jak zatrudnienia w I kategorii zatrudnienia, okresu służby wojskowej bezpośrednio poprzedzonej wykonywaniem zatrudnienia w I kategorii.

Odmowa zaliczenia okresu zasadniczej służby wojskowej od 22 kwietnia 1975r. do 3 maja 1977r. do okresu pracy w szczególnych warunkach oznacza
tym samym, iż ubezpieczony istotnie nie wykazał wymaganego 15-letniego
okresu zatrudnienia w takich warunkach, co sprawia, iż jego starania o przyznanie stanowiącej przedmiot sporu emerytury, nie mogły przynieść pożądanego skutku.

Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Apelacyjny uznając apelację organu rentowego za uzasadnioną, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok orzekając jak w sentencji.

/-/ SSA L. Jachimowska /-/ SSA A. Grymel /-/ SSA G. Pietrzyk - Cyrbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia

MP