Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 19 listopada 2024r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej w pkt. 1 zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z 22 lipca 2024r. w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do wyliczenia emerytury z pominięciem art. 25 ust. 1 b ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okres od 9 września 2009r. do osiągnięcia przez ubezpieczonego G. D. powszechnego wieku emerytalnego, w pkt. 2 oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Wyrok Sądu Okręgowego zapadł na podstawie następującego stanu faktycznego:

decyzją z 29 września 2009r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu (ur. (...)) prawo do emerytury z obniżonego wieku (praca w warunkach szczególnych) od 9 września 2009r. Dnia 15 lipca 2024r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024r., w sprawie. SK 140/20. Zaskarżoną decyzją organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego od 1 lipca 2024r. Do obliczenia wysokości świadczenia organ rentowy przyjął art. 25 ust. 1 b ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz.U. z 2023r., poz. 1251 ze zm.) – zwanej dalej ustawą emerytalną. Zatem podstawę obliczenia emerytury pomniejszono o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Ubezpieczony domagał się zmiany zaskarżonej
decyzji poprzez przeliczenie świadczenia emerytalnego zgodnie z wnioskiem. Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, bowiem wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został opublikowany.

Sąd Okręgowy uznał, że na tle bezspornego stanu faktycznego odwołanie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd ten przypomniał, że wyrokiem z 4 czerwca 2024r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie przed 6 czerwca 2012r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw.

Sąd Okręgowy, dokonując oceny zasadności stosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w sprawie, uwzględnił dyrektywę interpretacyjną wynikającą z art. 2 Konstytucji RP, skonkretyzowaną w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, oraz uchwałę Sądu Najwyższego z 28 listopada 2019r., w sprawie III UZP 5/19.
Skoro ubezpieczony nabył prawo do emerytury w wieku powszechnym w kwietniu 2015r. (wiek emerytalny 65 lat i 7 miesięcy), a w chwili przejścia na emeryturę wcześniejszą
we wrześniu 2009r., to nie mógł spodziewać się, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia emerytalnego z powszechnego wieku. W związku z tym cytowany przepis ustawy emerytalnej należy rozumieć i stosować w taki sposób, że potrąceniu podlegają
wyłącznie kwoty emerytury w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez ubezpieczonego wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym. Sąd Okręgowy dodał, że analogiczne stawisko zostało przyjęte przez Sąd Najwyższy
w stosunku do mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy spełnili warunki przejścia
na emeryturę nauczycielska bez względu na wiek (wyroki Sądu Najwyższego:
z 18 stycznia 2022r., w sprawie III USKP 98/21 oraz z 6 maja 2021r., w sprawie III USKP 52/21).

Sąd Okręgowy orzekł na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 i § 2 k.p.c.

Organ rentowy wniósł apelację, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku w pkt. 1 i oddalenie odwołania.

Organ rentowy zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

- art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej poprzez jego częściowe pominięcie, podczas gdy przepis ten nie został usunięty z obrotu prawnego jako niekonstytucyjny, jak również nie została zmieniona jego treść, a zatem należy go stosować za cały okres pobierania wcześniejszej emerytury,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, mające wpływ na wydanie orzeczenia.

Ubezpieczony wniósł apelację, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku w pkt. 2 i ustalenie wysokości emerytury z pominięciem art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej za cały okres pobierania emerytury z obniżonego wieku oraz ustalenia, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za wypłatę emerytury w zaniżonej wysokości od 15 sierpnia 2024r. do dnia zapłaty.

Ubezpieczony zaskarżonemu wyrokowi zarzucił błędną ocenę stanu faktycznego i błędne zastosowanie niekonstytucyjnego art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej do okresu po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacje organu rentowego i ubezpieczonego nie zasługiwały na uwzględnienie.

Spór między stronami sprowadzał się do zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Stan faktyczny był bezsporny i w związku z tym zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. należy uznać za chybiony.

Należy przypomnieć, że w wyroku z 6 maja 2021r., w sprawie III USKP 52/21, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że mimo iż wywody prawne Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, koncentrowały się na sytuacji kobiet urodzonych w 1953r., to wyrażone w uzasadnieniu tego wyroku zapatrywania prawne co do standardu konstytucyjnego, z którego wynikała sprzeczność z art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej z art. 2 Konstytucji RP i z wyrażoną w tym przepisie zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, w pełni znajdują zastosowanie także do sytuacji mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy skorzystali z prawa do emerytury wcześniejszej. Sąd Najwyższy w wyroku tym przyjął, że „skoro wnioskodawca nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w marcu 2017r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia powszechnego, to powołany przepis ustawy emerytalnej należy rozumieć i stosować w taki sposób, że potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytury w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez wnioskodawcę wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym”. Pogląd ten podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z 18 stycznia 2022r., w sprawie III USKP 98/21, przyjmując, że w stosunku do mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy spełnili warunki przejścia na emeryturę nauczycielską bez względu na wiek w ciągu dziesięciu lat od 1 stycznia 1999r. na podstawie art. 88 ust. 2a ustawy z 1982r. - Karta Nauczyciela, potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytur w wieku obniżonym wypłaconych po osiągnięciu przez ubezpieczonych wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym (art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej). W takiej samej sytuacji prawnej jak kobiety urodzone w 1953r. są mężczyźni urodzeni w latach 1949-1953 i mający prawo do emerytury nauczycielskiej (art. 32 ustawy emerytalnej). Jakkolwiek wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, odnosi się wprost wyłącznie do kobiet urodzonych w 1953r., to wynikający z tego orzeczenia standard konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji RP w kontekście ingerencji prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa do emerytury w wieku powszechnym, ma zastosowanie także do mężczyzny, który - jak podkreślił Sąd Najwyższy - nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w marcu 2017r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia powszechnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 30 czerwca 2022r., w sprawie III AUa 234/22). Z kolei w wyroku z 14 sierpnia 2024r., w sprawie III USKP 113/23, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury, zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, wprowadzone do tej ustawy na mocy nowelizacji z 2012r., obwiązujące od dnia 1 stycznia 2013r., mogło być przyjęte już w pierwotnej treści ustawy emerytalnej reformującej system emerytalny. Wszak ubezpieczony wypracowuje co do zasady kapitałowo (składkowo) tylko jedną emeryturę. Przejściowe pozostawienie uprawnień do wcześniejszych emerytur dla urodzonych po 1948r. nie łączyło się z pomniejszeniem podstawy obliczenia emerytury powszechnej o wypłacone kwoty emerytury wcześniejszej. Przed wprowadzeniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej uprawniony do emerytury wcześniejszej nie musiał liczyć się z takim pomniejszeniem. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953r. kobiet, które
przed dniem 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy
jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP ze względu na naruszenie zasady zaufania.
Pytanie prawne dotyczyło tylko kobiet urodzonych w 1953r. Niemniej jednak wyrok Trybunału obejmował tylko część problemu stosowania art. 25 ust. 1b ustawy
emerytalnej do szerszego kręgu uprawnionych do wcześniejszych emerytur, urodzonych
po 1948r. Potwierdził to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 czerwca 2024r.,
w sprawie SK 140/20, orzekając, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed dniem 6 czerwca 2012r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

W odniesieniu do sytuacji faktycznej, w jakiej znajduje się ubezpieczony – tj. skorzystał z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę w 2009r., a prawo do emerytury powszechnej nabył w 2015r. – należało zastosować art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, ale z uwzględnieniem standardu konstytucyjnego doprecyzowanego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16. Standard
konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji RP w kontekście ingerencji
prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa
do emerytury w wieku powszechnym, ma zastosowanie także do mężczyzny,
który nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero
w 2015r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać
się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie jej świadczenia z powszechnego wieku emerytalnego.

Niezależnie od powyższych rozważań należy uznać, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/24, obowiązuje w obrocie
prawnym.

W odniesieniu do skutków orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/24. należy podzielić stanowisko Sąd Najwyższy wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z 21 lutego 2017r., w sprawie I PK 300/15, w którym przekonująco
wyjaśniono, między innymi, że zgodnie z art. 190 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, a ponadto w sprawach wymienionych w art. 189 Konstytucji RP podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu we właściwym organie urzędowym. Według art. 190 ust. 3 Konstytucji RP, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, lecz Trybunał może określić także inny termin utraty mocy wiążącej obowiązującego dotąd aktu normatywnego bądź jego przepisu. W świetle przytoczonego unormowania nie może być wątpliwości co do tego, że nadanie przez Konstytucję mocy powszechnie obowiązującej orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego oznacza, iż są nimi związani sądy powszechne, Sąd Najwyższy. Związanie to dotyczy zarówno orzeczeń stwierdzających niekonstytucyjność określonych aktów normatywnych (bądź poszczególnych ich przepisów) z Konstytucją
RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub aktem normatywnym wyższego rzędu, czyli takich, które wprowadzają zmiany w obowiązującym dotąd stanie prawnym, jak i orzeczeń stwierdzających zgodność kwestionowanego aktu normatywnego z Konstytucją RP
lub z innym aktem ustawodawczym. W razie stwierdzenia niekonstytucyjności aktu normatywnego moc wiążąca orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oznacza, że od chwili ogłoszenia orzeczenia w sposób wymagany w art. 190 ust. 2 Konstytucji RP, akt ten nie
może być już stosowany, gdyż został usunięty z porządku prawnego i stracił zdolność do wymuszenia określonego zachowania, czyli moc obowiązującą (szerzej zob. E. Łętowska, K. Gonera : Wieloaspektowość następstw stwierdzania niekonstytucyjności, Państwo
i Prawo 2008 nr 5, s. 20 - 37; M. Safjan: Skutki prawne orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, Państwo i Prawo 2003 nr 3, s. 3 - 18). Należy dodać, że o ile Trybunał Konstytucyjny
uznał za konstytucyjnie wadliwy mechanizm potrącania emerytur z obniżonego wieku –
art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, o tyle Sąd Najwyższy w przytoczonym
wyżej orzecznictwie przyjął mechanizm obliczania na nowo emerytur z pominięciem
art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Trybunał Konstytucyjny podał, że osoby korzystające
ze świadczenia poprzedzającego emeryturę z powszechnego wieku nie miały żadnej
możliwości zareagowania na zmiany uchwalone przez ustawodawcę w 2012r., który
próbował uchylić się od skutków wprowadzonych przez siebie regulacji, przerzucając cały ciężar ich konsekwencji na obywateli. Dla osób, które złożyły wniosek i otrzymały prawo do wcześniejszej emerytury, rozwiązanie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej niewątpliwie było „zaskoczeniem”. Osoby te nie mogły też dostosować się do nowej regulacji, gdyż nie miały już możliwości zrzeczenia się prawa do wcześniejszej emerytury. W związku z tym Sąd Najwyższy przyjął, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie ma zastosowania w okresie od nabycia prawa do emerytury z obniżonego wieku do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, niezależnie, kiedy ubezpieczony skorzystał z prawa do emerytury z powszechnego wieku. Ubezpieczony z prawa do emerytury z powszechnego wieku skorzystał dopiero w 2024r.

W związku z powyższym zarzut naruszenia art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej należało uznać za chybiony.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej i organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury z powszechnego wieku dnia 15 lipca 2024r. Organ rentowy w terminie wydał zaskarżoną decyzję. Nie było podstaw, aby organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z urzędu. W związku z tym ubezpieczony ma prawo do emerytury od 1 lipca 2024r., tj. pierwszego dnia miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek o prawo do emerytury z powszechnego wieku – art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Na mocy art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił obie apelacje jako bezzasadne.

/-/SSA Grzegorz Tyrka