Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	SSA Tadeusz Szweda (spr.)
Sędziowie	SSA Marek Procek SSA Irena Goik
Protokolant	Beata Gandyk

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2012r. w Katowicach

sprawy z powództwa (...) Organizacji (...) przy (...) Urzędzie Wojewódzkim w K.

przeciwko (...) Urzędowi Wojewódzkiemu w K.

o zwrot środków na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych

na skutek apelacji pozwanego (...) Urzędu Wojewódzkiego w K.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy w Katowicach

z dnia 7 grudnia 2011r. sygn. akt IX P 74/11

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od pozwanego (...) Urzędu Wojewódzkiego w K. na rzecz powoda (...) Organizacji (...) przy (...) Urzędzie Wojewódzkim w K. kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

/-/ SSA M. Procek /-/ SSA T. Szweda /-/ SSA I. Goik

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III APa 6/12

UZASADNIENIE

W pozwie skierowanym przeciwko (...) Urzędowi Wojewódzkiemu powód - (...) Organizacja (...) przy (...) Urzędzie Wojewódzkim w K. - wniósł o zwrot Zakładowemu Funduszowi Świadczeń Socjalnych środków finansowych wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych w kwocie 418.000 zł oraz zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego żądania powód podniósł, iż (...) Urząd Wojewódzki działając na mocy przepisów art. 10 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, jako administrator środków finansowych zgromadzonych w Funduszu Zakładowym wydatkował z tego funduszu w roku 2008 z naruszeniem art. 8 ust. 1 i 2 cytowanej ustawy i art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, a także niezgodnie z postanowieniami Regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych kwotę 418.000 zł. Naruszenie przepisów ustawy polegało na tym, że dokonane wydatki nie zostały uzgodnione ze związkami zawodowymi w trybie ustalonym w art. 27 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, a w szczególności uzgodniony ze związkami zawodowymi preliminarz wydatków na rok 2008 nie przewidywał rozdysponowania w/w kwoty na okolicznościowe świadczenia socjalne dla pracowników, które nadto przyznane zostały bez uwzględnienia w jakikolwiek sposób obiektywnej sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osób je otrzymujących.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie pozwu w całości
i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania podnosząc, iż przytoczone w pozwie zarzuty są bezpodstawne, gdyż w dniu 12 listopada 2008r. odbyło się spotkanie
z przedstawicielami związków zawodowych działających w (...) Urzędzie Wojewódzkim oraz związków zawodowych działających u pracodawców prowadzących wspólną działalność socjalną z Urzędem. Przedmiotem spotkania były ustalenia zasad wypłaty okolicznościowych świadczeń socjalnych i wszystkie związki zawodowe wyraziły zgodę na wypłatę przed świętami Bożego Narodzenia świadczenia socjalnego. Powód, którego przedstawiciel nie był obecny na tym spotkaniu przedstawił swoje stanowisko na piśmie z dnia 6 listopada 2008 r., aprobując wypłatę w gotówce jednorazowego świadczenia socjalnego z ZFŚS na koniec roku dla wszystkich pracowników, proponując wypłatę świadczenia w gotówce po 500 zł dla osób
z wynagrodzeniem miesięcznym do 4.000 zł brutto i po 3.00zł dla osób
z wynagrodzeniem miesięcznym powyżej 4.000 zł brutto. Ponieważ związki zawodowe przedstawiały różne propozycje co do wysokości kwot oraz zasad ich przyznawania Dyrektor Generalny Urzędu w dniu 14 listopada 2008 r. podjął decyzję o wypłacie świadczeń w ustalonej przez siebie wysokości tj. w kwocie po 400 zł dla osób
o wynagrodzeniu do 3.000 zł brutto, po 300 zł dla osób z wynagrodzeniem od 3.000 zł
do 6.000 zł brutto i po 200 zł dla osób z wynagrodzeniem powyżej 6.000 zł brutto.
W dniu 15 listopada 2008 r. wypłacono pierwsze świadczenia pracownikom (...) Dyrekcji Ochrony (...), pozostałym pracownikom wypłacono świadczenia
w gotówce w okresie od 2 do 12 grudnia 2008 r.

Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 r., Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w Katowicach nakazał pozwanemu (...) Urzędowi Wojewódzkiemu w K. zwrot kwoty 418.000 zł na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w (...) Urzędzie Wojewódzkim w K. oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę
7.200 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd I instancji wskazał, że stan faktyczny w sprawie był bezsporny, a w dacie 12 listopada 2008 r. obowiązywał pozwanego Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych wprowadzony zarządzeniem Dyrektora Generalnego z dnia 26 listopada 2004 r. nr (...). Zgodnie z § 21 tegoż Regulaminu zasady dofinansowywania z Funduszu do innych form wypoczynku niż w § 7 regulaminu organizowanych przez pracodawców oraz do organizowanych imprez okolicznościowych (Dzień Kobiet, Dzień Dziecka, Mikołaj dla dzieci do 16 lat, Złote Gody Małżeńskie),
a także innych świadczeń na rzecz pracowników, emerytów i rencistów, będą określone przez Dyrektora Generalnego w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi
(§ 8 Regulaminu). Wbrew, zatem stanowisku powoda przyznanie świadczenia pieniężnego było co do zasady możliwym, zgodnie z obowiązującym wówczas Regulaminem ZFŚS, jak również z ustawą o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych.

Dokonując rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, iż świadczenia gotówkowe wypłacone w dniu 15 listopada 2008 r. i od 2 do 12 grudnia 2008 r. nie były faktycznie ujęte w planie rzeczowo — finansowym ZFŚS obowiązującym w dniu
12 listopada 2008 r., tj. w dniu spotkania ze związkami zawodowymi. Dopiero druga korekta planu zatwierdzona przez dyrektora generalnego pozwanego Urzędu w dniu
17 grudnia 2008 r. uwzględniła w planie okolicznościowe świadczenia socjalne dla pracowników na kwotę 420.000 zł. Nie można jednak jak podnosi pozwany przyjąć,
iż wyrażenie przez wszystkie organizacje związkowe zgody na wypłatę przedświątecznych świadczeń okolicznościowych oraz podjęcie działań zmierzających
do ustalenia ich wysokości, przy braku wspólnego stanowiska w tym względzie organizacji związkowych, było równoczesnym wyrażeniem zgody na dokonanie zmiany planu, a późniejsza zmiana planu w tym zakresie miała jedynie charakter wyłącznie deklaratoryjny, potwierdzający stan rzeczy ustalony na spotkaniu w dniu 12 listopada 2008 r., a nadto, że skoro przedstawiciele wszystkich obecnych na spotkaniu w dniu
15 grudnia 2008 r. związków zawodowych wyrazili podziękowanie w imieniu pracowników za wypłatę świadczeń okolicznościowych, to potwierdza to fakt, iż działania pracodawcy, były akceptowane przez związki zawodowe.

Sąd I instancji zauważył także, iż przyznanie okolicznościowych świadczeń gotówkowych pracownikom pozwanego w listopadzie i grudniu 2008 r. nastąpiło
z naruszeniem tzw. kryterium socjalnego, o jakim mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia
4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, który stanowi,
że przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania
z Funduszu. Powtórzeniem tej zasady było brzmienie § 13 ust. 1 Regulaminu ZFŚS, który stanowił, że przyznawanie świadczeń socjalnych oraz wysokości dopłaty z Funduszu uzależnione są od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. Podważając zatem argumentację strony pozwanej w części dotyczącej zgodności wydatkowania środków funduszu z zakresem przedmiotowym ustawy i Regulaminu ZFŚS, należy w pierwszej kolejności zakwestionować zachowanie przez stronę pozwaną kryterium socjalnego przy wydatkowaniu środków funduszu.
Jak wynika bowiem z niekwestionowanych przez strony ustaleń Sądu, dyrektor generalny pozwanego Urzędu postanowił, że osoby o dochodach do 3.000 zł otrzymają świadczenie pieniężne po 400 zł brutto, osoby o dochodach od 3.000 zł do 6.000 zł otrzymają
po 300 zł brutto, osoby o dochodach powyżej 6.000 zł otrzymają po 200 zł. W ocenie Sądu Okręgowego oznaczało to, że zróżnicowanie świadczeń było niewielkie,
a pracownikom posiadającym bardzo wysokie dochody (powyżej 6.000 zł, bez określenia górnej granicy) przyznano świadczenie niewiele mniejsze od pracowników uzyskujących dochody do 3.000 zł. Jak słusznie wskazał powód, przede wszystkim jednak, w tym sposobie przyznawania świadczeń posłużono się kryterium wysokości wynagrodzenia,
a więc kryterium całkowicie oderwanym od sytuacji materialnej uprawnionych do świadczeń, bez uwzględnienia np. dochodów pozostałych członków rodziny czy ilości osób pozostających na utrzymaniu uprawnionych. Nadto przy takim sposobie podziału pominięto w ogóle emerytów i rencistów, którzy także byli uprawnieni do korzystania
ze środków Funduszu. Świadczenia przyznano zatem jedynie pracownikom bez uwzględnienia ich sytuacji materialnej i rodzinnej. Oznacza to, że strona pozwana przyznała świadczenia (wydatkowała środki funduszu), nie zachowując kryterium socjalnego, co samo w sobie oznacza już niezachowanie przepisów ustawy, które nie może być sanowane ani zgodą związków zawodowych na wypłatę przedświątecznych świadczeń, ani przez późniejszą korektę planu czy podziękowaniem związków zawodowych w imieniu pracowników za wypłatę świadczeń okolicznościowych.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją pozwany (...) Urząd Wojewódzki, zaskarżając wyrok ten w całości i wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa
w całości lub w części do kwoty 397.000 zł, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i o przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Wniesioną apelacje pozwany oparł na zarzutach:

- naruszenia przepisów prawa materialnego poprzez jego błędną wykładnię,
a w szczególności art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych,

- błędnego ustalenie stanu faktycznego w szczególności poprzez przyjęcie, że żaden
z pracowników pozwanego nie był uprawniony do otrzymania okolicznościowego świadczenia gotówkowego, co w konsekwencji doprowadziło do nakazania pozwanemu zwrotu wszystkich środków wydatkowanych na wypłatę tego świadczenia.

Pozwany wskazał, że nie kwestionuje faktu, iż wysokość wynagrodzenia, która stanowiła podstawę wypłaty świadczenia okolicznościowego, nie odzwierciedlała w pełni sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osób uprawnionych. Zastosowanie wadliwego kryterium socjalnego, jakim niewątpliwie było samo wynagrodzenie osoby uprawnionej, mogło spowodować, że część osób uprawnionych otrzymała świadczenie w wyższej lub niższej wysokości niż wynikałoby to z podziału dokonanego w oparciu o kryterium w pełni odzwierciedlającym ich sytuację, życiową rodzinną i materialną.

Apelujący zaznaczył również, iż w maju 2009 roku wszedł w (...) Urzędzie Wojewódzkim w życie nowy Regulamin ZFŚS, który obowiązywał do 8 stycznia 2012 roku. W Regulaminie tym jako kryterium przyznawania świadczeń przyjęto dochód brutto na jednego członka rodziny. Przez dochód brutto na członka rodziny rozumie się dochody członków rodziny osiągnięte w roku poprzedzającym złożenie oświadczenia wykazane w rocznych zeznaniach podatkowych, pomniejszone o sumę składek na ubezpieczenie społeczne (PIT 36 - część E, PIT 37 - część D) podzielone przez 12 (liczbę miesięcy) oraz liczbę członków rodziny.

Dla celów przyznawania świadczeń socjalnych ustalono w Regulaminie ZFŚS cztery przedziały dochodowe:

do 1.200 zł brutto,

od 1.201 do 2 400 zł brutto,

od 2.401 do 3 600 zł brutto,

powyżej 3.600 zł brutto.

Ponieważ dochód brutto na członka rodziny obliczony został na podstawie dochodów członków rodziny osiągniętych w roku poprzedzającym złożenie oświadczenia wykazane w rocznych zeznaniach podatkowych tj. w 2008 roku, w pełni uprawnione jest twierdzenie, iż wykazany w złożonym na początku 2009 roku oświadczeniu dochód brutto na członka rodziny w pełni odzwierciedlał sytuację życiową rodzinną i majątkową osób uprawnionych w listopadzie i grudniu 2008 roku.

We wniesionej odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie w całości, wskazując, że wszystkie podniesione w niej zarzuty są bezzasadne, w szczególności wskazując, iż według art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r., o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat
z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. Zasada ta znajdowała również ucieleśnienie w treści Regulaminu ZFŚS z 2004 r., obowiązującego u pozwanego w 2008 r., a tymczasem ustalając wysokość okolicznościowego świadczenia świątecznego pozwany uzależnił wartość przyznanych świadczeń jedynie od kryterium wysokości wynagrodzenia brutto pracownika oraz pozostawania w stosunku pracy, a nie brał pod uwagę i nie badał sytuacji, życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu, zarazem wyłączając z przyznania świadczenia min. uprawnionych emerytów i rencistów.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i jako taka podlega oddaleniu.

Na wstępie zauważyć należy, iż w ocenie Sądu II instancji przyznanych przez pozwanego, na rzecz jego pracowników świadczeń, nie można w ogóle uważać za świadczenia przyznanego z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (jedn. tekst Dz. U. z 2012 r., poz. 592) w sposób należyty, a jedynie za świadczenie
o charakterze nagrody, przewidziane w art. 105 k.p., co do przyznania których pracodawca w obecnym stanie prawnym ma w zasadzie zupełną swobodę, tak co do samego przyznania nagrody, jak i co do jej rodzaju (por. rozważania J. Iwulskiego [w:]
J. Iwulski, W. Sanetra Kodeks pracy. Komentarz. Wydawnictwo LexisNexis Warszawa 2011 s. 762). Świadczenia takie są przyznawane w zasadzie w sposób zupełnie uznaniowy, a ich przyznanie nie jest uzależnione od spełnienia przez pracownika określonych kryteriów.

Sąd Apelacyjny pragnie podkreślić, iż wydatkowanie przez pozwanego środków Funduszu nastąpiło w sposób niezgodny z przepisami ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, a w szczególności pozostawało w sprzeczności z treścią art. 8 ust. 1 tej ustawy, a także z przepisami obowiązującego ówcześnie u niego Regulaminu ZFSŚ. Pozwany przyznał świadczenie z Funduszu bez względu na sytuację życiową, rodzinną
i materialną osób uprawnionych do korzystania z Funduszu, osobom, będącym w dacie przyznania tego świadczenia jego pracownikami. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 16 sierpnia 2005 r., wydanym sprawie o sygn. akt I PK 12/05 wydatkowanie środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych z zastosowaniem kryterium stażu pracy, bez uwzględnienia kryterium socjalnego i sprzecznie z zakładowym regulaminem świadczeń socjalnych, jest niezgodne z ustawą w rozumieniu art. 8 ust. 3 ustawy
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Podobnie w wyroku z dnia 20 sierpnia 2001 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I PKN 579/00 Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że pracodawca administrujący środkami zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie może ich wydatkować niezgodnie z regulaminem zakładowej działalności socjalnej, którego postanowienia nie mogą być sprzeczne z zasadą przyznawania świadczeń według kryterium socjalnego, to jest uzależniającego przyznawanie ulgowych usług i świadczeń wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu.

Sąd II instancji pragnie wskazać, iż wypłacanie przez pracodawcę zatrudnionym
u niego pracownikom świadczeń, bez uwzględniania przyjętych przez w/w przepis ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nagród, stanowi w istocie przyznanie tym pracownikom nagrody (premii uznaniowej), o jakiej mowa w art. 105 k.p. nawet jeżeli pracodawca ustalił sobie swoje własne kryteria wypłacania takich kwot, takich jak kryteria wysokości zarobków osiąganych przez w/w pracowników (o ile nie są to świadczenia przewidziane przez inne przepisy prawa pracy, w szczególności przez układy zbiorowe pracy, regulaminy pracy, a także inne akty o podobnym charakterze, o których mowa w art. 9 § 1 k.p., które mają wówczas charakter premii regulaminowych). Podkreślenia wymaga, iż nawet osiągnięcie nieformalnego porozumienia w tym zakresie przez pracodawcę z przedstawicielami funkcjonujących u niego organizacji związkowych, nie może zmienić charakteru tych świadczeń, o ile przyznane zostały niezgodnie z treścią przepisów ustawy z dnia 4 marca 1994 r., o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, i wydanego na podstawie art. 8 ust. 2 tej ustawy regulaminu przyznawania tych świadczeń. Bez znaczenia dla oceny charakteru przyznanych świadczeń, jako nagród
w rozumieniu art. 105 kp, pozostaje także okoliczność dokonanej w 2009 r., zmiany regulaminu ZFŚS.

W tym stanie rzeczy żądanie zwrotu przyznanych świadczeń, należało ocenić jako zasadne. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja 2010 r., wydanym
w sprawie o sygn. akt II PK 234/09, roszczenie przewidziane w art. 8 ust. 3 ustawy
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych dotyczy środków przekazanych przez pracodawcę funduszowi i następnie już wydatkowanych. Prawo żądania, aby pracodawca zwrócił je, czyli jeszcze raz wpłacił na konto funduszu, ma więc charakter szczególny
i przepis będący jego podstawą musi być ściśle interpretowany. Przede wszystkim oznacza to, że sankcjonowane w ten sposób mogą być tylko przypadki wydatkowania środków niezgodnie z przepisami ustawy, przez co należy rozumieć ustawę
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Podobne stanowisko wyraził także Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 11 kwietnia 2012 r., wydanym w sprawie
o sygn. akt III AUa 1661/11.

Mając na względzie wskazane okoliczności sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na mocy art. 385 k.p.c.

Orzeczenie o kosztach zastępstwa procesowego za II instancję uzasadnia
art.98 k.p.c.

/-/ SSA M. Procek /-/ SSA T. Szweda /-/ SSA I. Goik

Sędzia Przewodniczący Sędzia

ek