Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

POSTANOWIENIE

Dnia 30 stycznia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący sędzia SA Marcin Schoenborn

Protokolant Beata Deka

po rozpoznaniu w sprawie z wniosku prokuratora Prokuratury Regionalnej w Lublinie o zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej

zażaleń wniesionych przez adwokatów M. M., D. M. oraz J. M. na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 11 grudnia 2023r. sygn. akt V Kp 950/23 w przedmiocie zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej

na podstawie art. 437 kpk i art. 438 kpk

POSTANAWIA

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 11 grudnia 2023 r. Sąd Okręgowy w Katowicach orzekając na wniosek prokuratora zwolnił z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej adw. M. M., adw. D. M. oraz adw. J. M. wyrażając zgodę na ich przesłuchanie w charakterze świadków w śledztwie Prokuratury Regionalnej w Lublinie o sygn. akt 2005-1.Ds 12.2023 na okoliczności związane z ich współpracą z r.pr. A. G. przy świadczeniu przez nią oraz w/w adwokatów usług prawnych na podstawie umów zawartych z (...) Sp. z o.o., czynnościach podejmowanych w tym zakresie przez r.pr. A. G., w tym co do okoliczności związanych z wykonywaniem przez adwokatów obrony Ł. M. i T. F. w postępowaniu RP I Ds. 14.2018 Prokuratury Regionalnej w Lublinie , nie dotyczące faktów, o których dowiedzieli się udzielając pomocy prawnej i prowadząc sprawę Ł. M. i T. F. i udzielenie przez świadków wyłącznie odpowiedzi na pytania wyszczególnione w części dyspozytywnej tegoż postanowienia, a stanowiących wierne powtórzenie pytań do świadków zawartych we wniosku prokuratora, w którym jego autor zaakcentował, iż mają dotyczyć tylko i wyłącznie formalnej strony realizowanej obrony oraz nie dotykać tajemnicy obrończej w rozumieniu art. 178 pkt 1 kpk .

Na to postanowienie zażalenie złożyli wszyscy trzej adwokaci, których orzeczenie to bezpośrednio dotyczy.

Adwokat J. M. zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na jego treść, a to art. 178 kpk oraz art. 180 § 2 kpk w zw. z art. 6 ustawy prawo o adwokaturze i art. 169 § 1 kpk, a także błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść orzeczenia i w oparciu o te zarzuty wzniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez odmowę zezwolenia na przesłuchanie jego osoby w charakterze świadka.

Także adwokat D. M. podniósł zarzuty obrazy przepisów postępowania mające wpływ na treść skarżonego orzeczenia, tj. art. 178 pkt 1 kpk w zw. z art. 170 § 1 pkt 1 kpk w zw. z art. 180 § 2 kpk oraz naruszenie art. 6 ust 1 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze w zw. z art. 180 § 2 kpk i na tej podstawie wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez odmowę uwzględnienia wniosku prokuratora o zwolnienie go z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej i przesłuchanie w charakterze świadka w śledztwie o sygn. akt 2005-1. Ds.12.2023 na okoliczności wskazane w treści zaskarżonego postanowienia i zamieszczone tam pytania.

Z kolei adwokat M. M. zarzucił orzeczeniu obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na jego treść orzeczenia tj. art. 178 pkt 1 kpk w zw. z art. 180 § 2 kpk w zw. z art. 2 § 2 kpk oraz art. 98 § 1 kpk w zw. z art. 94 § 1 pkt 5 kpk, co w konsekwencji doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych. Powołując się zaś na te zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i odmowę uwzględnienia wniosku prokuratora o zwolnienie go z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej i przesłuchanie w charakterze świadka w śledztwie o sygn. akt 2005-1. Ds.12.2023 na okoliczności wskazane w treści zaskarżonego postanowienia i zamieszczone tam pytania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Wszystkie trzy zażalenia okazały się zasadne, nie mniej ich skuteczność musiała ograniczyć się do wydania przez Sąd odwoławczy orzeczenia nie tyle reformatoryjnego, które skarżący zgodnie postulowali, co o charakterze kasatoryjnym.

Na wstępie należy zwrócić uwagę na zagadnienie o szczególnej wadze dla przedmiotowej sprawy, które nie zostało dostrzeżone przez Sąd I instancji, bowiem nie zainteresował się, a w konsekwencji nie wyjaśnił, czy ewentualną wiedzę o faktach, co do których przesłuchani mieliby być w charakterze świadków skarżący adwokaci, pozyskali oni pełniąc funkcję obrońców, a zatem czy w tym zakresie aktualizuje się bezwzględny zakaz dowodowy wyrażony w art. 178 pkt 1 kpk.

Przepis ten stanowi, że nie wolno przesłuchiwać jako świadka obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1 kpk, co do faktów, o których ten się dowiedział, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Co istotne, tajemnica obrończa dotyczy okoliczności, o których obrońca dowiedział się udzielając porady prawnej oraz informacji uzyskanych przy prowadzeniu sprawy, niezależnie od źródła ich pochodzenia. Takie ujęcie omawianego zakazu pozwala na odróżnienie go od tajemnicy adwokackiej, z której istnieje możliwość zwolnienia (art. 180 § 2 kpk). Wzajemna relacja między art. 178 pkt 1 kpk, a art. 180 § 2 kpk oznacza, że drugi z tych przepisów dotyczy okoliczności, o których adwokat dowiedział się w związku z wykonywaniem swojego zawodu, które jednak nie było udzielaniem pomocy prawnej w trybie art. 245 § 1 kpk lub pełnieniem funkcji obrońcy. Niemniej jednak nie zawsze tajemnica adwokacka stanowi tajemnicę obrończą, która to ma szczególne znaczenie. Tajemnica obrończa sprzężona jest bowiem z udzielaniem pomocy prawnej w postaci obrony w sprawie odpowiedzialności karnej sensu largo. Osoba obowiązana do zachowania tajemnicy zawodowej ma prawo odmowy zeznań co do okoliczności objętych tajemnicą, natomiast obowiązek złożenia przez nią zeznań i ujawnienia tych okoliczności powstaje dopiero wtedy, gdy sąd (prokurator) zwolni ją od obowiązku zachowania tej tajemnicy. Tajemnica obrończa natomiast ma charakter bezwzględny. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że fakt, iż adwokat pełnił wobec oskarżonego (podejrzanego) w przeszłości lub też pełni aktualnie funkcję procesową obrońcy, nie oznacza jeszcze w żadnym razie niedopuszczalności jego przesłuchania w toku postępowania karnego. Kwestią rozstrzygającą jest bowiem to, jakich okoliczności miałoby przesłuchanie dotyczyć, a zwłaszcza czy miałyby to być okoliczności, o których wiedzę adwokat pozyskał z racji wykonywania funkcji obrońcy.

Niewątpliwe jest, że w treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia Sąd I instancji nie pochylił się w ogóle na kwestią, czy ewentualną wiedzę co do faktów objętych tezą dowodową powtórzoną za wnioskiem prokuratora, skarżący uzyskali wykonując zawód adwokata, ale z racji bycia obrońcami w sprawie Ł. M. i T. F., czy tak nie było. Istotne jest bowiem podjęcie przynajmniej próby weryfikacji, czy fakty, co do których adw. M. M., adw. D. M. oraz adw. J. M. mieliby zostać przesłuchani jako świadkowie, została przez nich uzyskana tylko w związku z wykonywaniem funkcji obrońcy, czy też być może miało to miejsce w ramach ich działalności zawodowej wykraczającej jednak poza ten obszar aktywności. Sąd Apelacyjny jest zdania, iż Sąd I instancji w tym kierunku niczego nie uczynił, a zwłaszcza w zakresie okoliczności ujętych w tiret pierwszym, drugim, dziesiątym, jedenastym, dwunastym, trzynastym, czternastym oraz piętnastym zaskarżonego postanowienia, choć również i pozostałe okoliczności ujęte w pytaniach, na które jako świadkowie mieliby odpowiedzieć, w zakresie zakazu dowodowego z art. 178 pkt 1 kpk mogłyby zostać pomieszczone.

Przechodząc dalej do rozważenia kwestii samej tajemnicy zawodowej należy wskazać, że po myśli art. 180 § 2 kpk osoby obowiązane do zachowania tajemnicy m.in. adwokackiej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Znaczyć przy tym trzeba, że przesłanki te muszą wystąpić kumulatywnie. W tym stanie rzeczy, stwierdzić trzeba, że omawiana regulacja prawa karnego procesowego stanowi lex specialis, wobec powołanego art. 6 ust. 3 ustawy Prawo o adwokaturze, który to zakazuje zwolnienia adwokata od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Nie ulega więc wątpliwości, że możliwość zwolnienia adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej ma charakter wyjątkowy i w żadnym razie nie może być traktowane jako reguła.

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić trzeba, że skoro Sąd I instancji uznał, iż zaistniały okoliczności uzasadniające zwolnienie adw. M. M., adw. D. M. oraz adw. J. M. z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej, to powinien w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia szczegółowo wykazać zarówno, że okoliczności objęte wnioskiem prokuratora nie mogły być ustalone na podstawie innego dowodu, jak również, iż jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Tymczasem lektura pisemnych motywów skarżonego orzeczenia przekonuje, że Sąd Okręgowy nie wywiązał się również z tego obowiązku. Przede wszystkim rzuca się w oczy brak skonkretyzowania przywołanej argumentacji do realiów sprawy, w której prokurator wystąpił z wnioskiem o zwolnienie z tajemnicy adwokackiej. Sąd Apelacyjny twierdzi, że z pisemnych motywów zaskarżonego postanowienia nie sposób dociec, dlaczego dotychczas zgormadzone w sprawie dowody nie są wystarczające dla ustalenia wnioskowanych przez prokuratora okoliczności. Wprawdzie zgadza się ze stanowiskiem wnioskującego prokuratora, ale przecież rolą sądu nie jest spełniać oczekiwania prokuratora, lecz rzetelne rozpoznać złożony przez niego wniosek, a z tym musi się wiązać dokonana samodzielnie analiza okoliczności danej sprawy w aspekcie jej niepowtarzalnych realiów. Sąd decydując się na skorzystanie z nadzwyczajnej instytucji, jaką jest zwolnienie adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, powinien więc bezsprzecznie wykazać, nie odwołując się do ogólników, ale posługując się właśnie konkretami danej sprawy, że okoliczności, które mają być ustalone dowodem, co do którego ustawa przewiduje daleko idące ograniczenia w jego wykorzystaniu w postępowaniu karnym, nie mogą być wywiedzione z innych dowodów, nie wymuszających skorzystania z tak daleko ingerującego w istotę wykonywania zawodu adwokata środka, jakim jest przewidziane w art. 180 § 2 kpk zwolnienie z tajemnicy zawodowej. Tymczasem brak jest jakichkolwiek wywodów w uzasadnieniu postanowienia Sądu I instancji odnośnie faktycznej niezbędności uzyskania zeznań wymienionych adwokatów, zwłaszcza, gdy organy ścigania, dysponując obszernym materiałem dowodowym, choć w zakresie dowodów ze źródeł osobowych o kluczowym znaczeniu dla podjęcia decyzji końcowej, wydaje się, iż mają możliwość weryfikacji „spornych” faktów, choćby w pierwszej kolejności sięgając do dokumentacji źródłowej zawartej w aktach postępowania Prokuratury Regionalnej w Lublinie o sygn. RP I Ds. 14.2018, których analiza powinna pozwolić zorientować się w aktywnościach podejmowanych przez r.pr. A. G. w tym postępowaniu, a tym samym mieć choćby wyobrażenie o jej wkładzie w działalność zespołu obrończego w sprawie Ł. M. i T. F.. Nie można przy tym zapomnieć, że zeznania adwokata na okoliczności objęte tajemnicą adwokacką nie mogą służyć jedynie „umocnieniu” innych dowodów. Pamiętać bowiem należy o warunku dotyczącym „braku możliwości ustalenia danej okoliczności na podstawie innego dowodu”, a więc chodzi o uzyskanie wiedzy co do konkretnego stanu, a nie potwierdzenie bądź zaprzeczenie informacji uzyskanych na ten temat od innej osoby.

Przechodząc natomiast do drugiego z warunków przewidzianych w art. 180 § 2 kpk, których kumulatywne spełnienie warunkuje możliwość zwolnienia adwokata z zachowania tajemnicy zawodowej, to zgodzić się należy ze skarżącymi, że również w tym zakresie Sąd Okręgowy z powierzonego mu zadania się nie wywiązał.

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy, czym jest owo dobro wymiaru sprawiedliwości. Otóż najogólniej rzecz ujmując, można przyjąć, że na gruncie procesu karnego, jest nim konieczność ustalenia prawdy obiektywnej. Sąd Najwyższy stwierdził, że w pojęciu dobra wymiaru sprawiedliwości mieści się trafność orzekania w przedmiocie odpowiedzialności karnej (art. 2 § 1 pkt 1 i 2 kpk), a co za tym idzie, konieczność uwzględniania w podstawie dowodowej owego orzekania wszystkich istotnych okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie w przedmiocie procesu karnego, a więc co do sprawstwa i winy, jak i ewentualnego zastosowania wobec sprawcy odpowiedniej reakcji karnej (zob. wyrok SN z dnia 11 stycznia 2017 r., IV KK 277/16, LEX nr 2216092). Trafne jest również stanowisko, że niezbędność dla wymiaru sprawiedliwości, o której mowa w art. 180 § 2 kpk, jako przesłanka konieczna zwolnienia z tajemnicy zawodowej, wymaga nie tylko ustalenia, że przeprowadzony w wyniku zwolnienia z tajemnicy dowód ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ale również oceny, czy z punktu widzenia wagi sprawy oraz rodzaju i funkcji tajemnicy zawodowej określonego rodzaju, dopuszczalne jest zwolnienie z tajemnicy (zob. postanowienie SN z dnia 19 maja 2020 r., I KZ 8/20, OSNKW 2020/8/31). Nie można przy tym zapominać jednak, że obowiązek adwokata do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej, z racji m.in. tego, że został przez ustawodawcę wprowadzony do aktu prawa powszechnie obowiązującego, również stanowi swego rodzaju dobro wymiaru sprawiedliwości. Ponadto specyfika relacji między adwokatem, a osobą, wobec której świadczy pomoc prawną, opiera się na zaufaniu co do ścisłego przestrzegania przez adwokata zasad etyki zawodowej, ale i przekonania, że zachowa on w tajemnicy wszystkie przekazane mu informacje, nierzadko mające charakter niezwykle poufny i istotny życiowo (zob. postanowienie SA w Krakowie, z dnia 12 października 2015 r., II AKz 348/15, LEX nr 1997433). Z kolei każde ujawnienie tych okoliczności może podważać społeczne zaufanie wobec osób profesjonalnie świadczących pomoc prawną, a więc z tegoż powodu zasadą jest zakaz ich przesłuchiwania w tym zakresie. Dlatego też rozstrzygając konflikt pomiędzy powyższymi wartościami konieczna jest pogłębiona ich analiza, a samo zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej winno być stosowane jedynie wyjątkowo i w żadnym razie nie może służyć wygodzie organów ścigania.

Tymczasem zgodzić się należy ze wszystkimi skarżącymi, że z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie sposób wywnioskować, dlaczego akurat dobro wymiaru sprawiedliwości z art. 180 § 2 kpk w tym wypadku uzasadnia odstąpienie od innego, ustawowo uregulowanego obowiązku. Przytoczone przez Sąd a quo okoliczności dotyczące przedmiotu postępowania, a to wysokości szkody objętej czynem zabronionym, nie dają jeszcze per se podstaw do skorzystania z omawianej ekstraordynaryjnej instytucji. Skoro sam Sąd I instancji wskazał, że zwolnienie z tajemnicy adwokackiej ma charakter wyjątkowy, to powinien wyczerpująco wyjaśnić, dlaczego właśnie skorzystał z tego uprawnienia, a nie ograniczać się do ogólnikowych twierdzeń. Uniemożliwiło to bowiem przede wszystkim skarżącym adwokatom poznanie rzeczywistych motywów decyzji, na mocy której mieliby złamać jeden z kardynalnych obowiązków, jakie wiążą się z wykonywanym przez nich zawodem.

Wszystko powyższe prowadzi do konstatacji, iż Sąd Okręgowy na tyle niestarannie rozpoznał przedmiotowy wniosek prokuratora, iż należało stwierdzić, że tak naprawdę uchylił się od zbadania na kanwie okoliczności sprawy, w której z tym wnioskiem wystąpiono, po pierwsze zagadnienia bezwzględnego zakazu dowodowego przewidzianego w art. 178 § 1 kpk, a po ewentualnie choćby w części pozytywnym dla wnioskodawcy jego rozstrzygnięciu – obu przesłanek z art. 180 § 2 kpk, których dopiero kumulatywne zaistnienie pozwalałoby przynajmniej co do zasady na uwzględnienie wniosku o zwolnienie z tajemnicy adwokackiej. Płynie zaś z tego wniosek, iż w kwestii zwolnienia skarżących z tajemnicy adwokackiej koniecznym jest ponowne przeprowadzenie posiedzenia pierwszoinstancynego w całości, co zgodnie z art. 437 § 2 zd. 2 kpk upoważniało Sąd odwoławczy do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy, uwzględniając szczególny charakter instytucji zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, winien rzetelnie zbadać wszelkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, w tym powołane wyżej, a zapadłe orzeczenie w sposób wyczerpujący uzasadnić, tak by w przypadku choćby częściowego uwzględnienia wniosku prokuratora przede wszystkim nie mógł budzić najmniejszych wątpliwości zakres tego zwolnienia w kontekście bezwzględnego zakazu dowodowego z art. 178 pkt 1 kpk.

Nie przesądzając więc w żaden sposób przyszłego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny z podanych wyżej względów orzekł, jak na wstępie.

ZARZĄDZENIE

1.  odpis postanowienia z poucz. o prawomocności doręczyć:



Prok. Regionalnej w Lublinie



adw. M. M.



adw. D. M.



adw. J. M.

2.  zwrócić akta sprawy

30.01.2024 r.