Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

Przewodniczący

SSA Grzegorz Wątroba

Sędziowie

SA Marcin Ciepiela

SA Rafał Doros (spr.)

Protokolant

Agnieszka Bargieł

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 578/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 12 października 2021 r. sygn. akt XVI Ko 14/19

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Zarzut obrazy przepisów postępowania, mającej wpływ na treść orzeczenia, a to art. 8b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, polegającą na zasądzeniu przez Sąd Okręgowy w Katowicach od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy J. L. zadośćuczynienia w kwocie 65.000 złotych za krzywdę doznaną w okresie od 2 grudnia 1955 r. do 5 marca 1956 r. w związku z jej pobytem wraz z matką Z. S. w więzieniu oraz pobytem w Państwowym Domu Małych Dzieci w L., podczas gdy zasądzenie zadośćuczynienia dopuszczalne było za doznaną krzywdę, ale wynikłą li tylko z przebywania wraz z matką w więzieniu, a nie z przebywania - bez matki w Państwowym Domu Małych Dzieci w L. nie będącym innym niż więzienie miejscem odosobnienia.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzut Prokuratora był niezasadny.

Nie miał racji Prokurator, twierdząc, że na kanwie niniejszej sprawy przysługiwało wnioskodawczyni zadośćuczynienie jedynie za okres od 2 grudnia 1955 r. do 8 grudnia 1955 r., a więc wyłącznie za okres pobytu razem z matką Z. S. w więzieniu.

Prawo do żądania odszkodowania i zadośćuczynienia dla dziecka matki pozbawionej wolności na podstawie uznanych za nieważne orzeczeń zostało wprowadzone ustawą z dnia 22 marca 2018 r.
(Dz. U. z 2018 r. poz. 727), która dodała do ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej określanej jako ustawa lutowa) - art. 8b. Przepis ten wprowadził możliwość rekompensaty za szkody i krzywdy, jakie wyrządzono dzieciom matek, które doznawały represji z powodu działalności patriotycznej i niepodległościowej.

Zgodnie z art. 8b ust. 1 ustawy lutowej dziecku matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które przebywało wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub którego matka w okresie ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Skarżący słusznie wywodził, że pobytu wnioskodawczyni J. L.w Państwowym Domu Małych Dzieci w L. w okresie od 9 grudnia 1955 r. do 5 marca 1956 r. nie można traktować jako przebywania w innym niż więzienie miejscu odosobnienia. Nie wziął jednak pod uwagę, że w okolicznościach niekwestionowanego, a ustalonego przez Sąd I instancji stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy pobyt J. L.w „domu dziecka” pozostawał w adekwatnym związku przyczynowo – skutkowym z jej pobytem wraz z matką w więzieniu w okresie od 2 grudnia 1955 r. do 8 grudnia 1955 r.

Przepis art. 8b ust. 1 ustawy lutowej nie ogranicza prawa do zadośćuczynienia wyłącznie do okresu przebywania wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia, ponieważ krzywda z tego faktu wynikająca może rozciągać się także na dalszy okres i obejmować następstwa owego wspólnego pobytu w więzieniu, pod warunkiem, że pozostaje z nim w bezpośrednim związku przyczynowym.

Z taką sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Wnioskodawczyni J. L., która urodziła się (...), jako niespełna roczne dziecko przebywała wraz z matką Z. S. w więzieniu w R.. J. L. w dniu 9 grudnia została odebrana matce i następnie przyjęto ją do Państwowego Domu Małych Dzieci w L., gdzie przebywała aż do momentu zwolnienia z więzienia Z. S. w dniu 5 marca 1956 r. Powodem, dla którego odebrano córkę matce, pomimo, co nie było kwestionowane, że była wówczas karmiona piersią i wymagała jej opieki, był prawdopodobnie stan zdrowia J. L., która więzieniu zachorowała, z którego powodu wykonywano jej prześwietlenie klatki piersiowej. Nie można też wykluczyć, że w ten sposób wywierano na Z. S. dodatkową presję. Niezależnie jednak od powodu, dla którego J. L.w dniu 9 grudnia 1955 r. została odebrana matce i przyjęta przez Państwowy Dom Małych Dzieci w L., należy wskazać, że jej pobyt w tej placówce i to niezależnie od warunków w niej panujących, wiązał się z dodatkowymi cierpieniamiJ. L., która co oczywiste z racji wieku powinna była pozostawać bezwzględnie pod opieką matki.

Kwestia ta była przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego i nie ma potrzeby omawiać jej oddzielnie.

Wobec wnioskodawczyni zostały spełnione wszystkie warunki do przyznania jej zadośćuczynienia w zasądzonej przez Sąd Okręgowy wysokości 65 tysięcy złotych.

Matka wnioskodawczyni Z. S. została bezprawnie pozbawiona wolności i Sąd Okręgowy w Rzeszowie postanowieniem z dnia 28 grudnia 2017 r. stwierdził nieważność postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 3 maja 1956 r. (sygn. IV – a K 31/56) o umorzeniu postepowania przeciwko Z. S. o czyny z art. 18 § 1 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa w związku z art. 86 § 2 KKWP i art. 4 § 1 ww. dekretu.

Wnioskodawczyni J. L.przebywała wraz z matką w więzieniu od 2 do 8 grudnia 1955 r., a następnie w domu dziecka, aż do 5 marca 1956 r.. Przy czym jej pobyt w Państwowym Domu Małych Dzieci w L. wynikał wyłącznie z faktu pozbawienia wolności jej matki, a więc pozostawał z tym faktem w adekwatnym, bezpośrednim związku przyczynowo – skutkowym.

Przyznanie zadośćuczynienia i odszkodowania z art. 8b ust. 1 ustawy lutowej nie jest ograniczone wyłącznie do okresu przebywania wraz z matką w więzieniu lub innym podobnym miejscu odosobnienia. Wystarczające jest, że powstała szkoda i doznana krzywda pozostają w ścisłym, bezpośrednim związku z okresem wspólnego pobytu w więzieniu lub w innym podobnym miejscu odosobnienia.

Odnosząc się do zarzutu Prokuratora błędnego zastosowania przez Sąd Okręgowy wykładni celowościowej przepisu art. 8b ustawy lutowej, Sąd Apelacyjny stwierdza, że jest on o tyle zasadny, że w rozpoznawanej sprawie wobec treści stosowanego przepisu nie było konieczności odwoływania się do tego rodzaju wykładni. Wykładnia literalna art. 8b ust. 1 ww. ustawy nie wiąże prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia za szkody i krzywdy pozostające w związku z pobytem wraz z matką w więzieniu w warunkach określonych w cytowanym przepisie wyłącznie do okresu pobytu w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia. Sąd Apelacyjny już wyżej wskazał, że negatywne skutki takiego pobytu mogą być rozciągnięte w czasie i mogą wykraczać poza stricte okres wspólnego przebywania w więzieniu lub w innym miejscu odosobnienia. Przepis ustawy nie odwołuje się do okresu pobytu dziecka wraz z matką ale do faktu takiego pobytu co wynika wprost ze sformułowania „dziecku matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które przebywało wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia”.

Argumenty Prokuratora odnoszące się do pozostałego rodzeństwa wnioskodawczyni, które co jest bezsporne trafiło, każde z osobna, pod pieczę krewnych i co oczywiste stało się tak w następstwie pozbawienia wolności ich matki, są o tyle nie trafne, że żadne z pozostałych dzieci Z. S. nie przebywało wraz z nią w więzieniu. Nie został więc spełniony wobec nich podstawowy warunek niezbędny dla ubiegania się o zadośćuczynienie na gruncie ustawy lutowej. Inaczej stało się w przypadku wnioskodawczyni, która trafiła wraz z matką do więzienia i bezpośrednio z tego miejsca została przeniesiona do placówki opiekuńczej.

Stąd zasadne było przyznanie wnioskodawczyni zadośćuczynienia za krzywdę pozostającą w związku z jej pobytem wraz z matką w więzieniu w okresie od 2 grudnia 1955 r. do 8 grudnia 1955 r., które obejmuje krzywdę wynikłą z samego okresu pobytu w więzieniu jak i z będącego bezpośrednim następstwem tej sytuacji jej dalszego pobytu w Państwowym Domu Małych Dzieci w L., aż do 5 marca 1956 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego kwota zadośćuczynienia została odpowiednio wyważona przez Sąd I instancji. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazał na jakich przesłankach się oparł, zasądzając na rzecz wnioskodawczyni kwotę 65.000 złotych. Argumenty wskazane w uzasadnieniu znajdują pełną akceptację Sądu Apelacyjnego i nie ma powodu by jej powielać.

Zgodnie z treścią 445 § 1 i 2 k.c. zadośćuczynienie za doznane krzywdy winno być „odpowiednie". Ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest odpowiednia, z istoty należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. Nie oznacza to, że może to być kwota ustalona dowolnie. Zadośćuczynienie powinno odzwierciedlać rzeczywiście doznaną krzywdę i służyć jej skompensowaniu. Nie może mieć symbolicznego charakteru, a jednocześnie nie może być wygórowane. Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny w sprawie i okoliczności mające wpływ na rozmiar krzywdy jakiej doznała wnioskodawczyni.

Sąd Apelacyjny miał też na uwadze, że kwota zadośćuczynienia musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, a jednocześnie nie być nadmierną w stosunku do doznanych krzywd. Przy czym zdaniem Sądu Apelacyjnego przy ustaleniu wysokości zadośćuczynienia należy mieć także na uwadze tzw. przeciętną stopę życiową społeczeństwa (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2015 r., sygn. akt III KK 252/14, publ. KZS 2015 Nr 6, poz. 56), gdyż wysokość zadośćuczynienia, z jednej strony, powinna służyć złagodzeniu doznanej krzywdy, a z drugiej, nie może być źródłem nieuzasadnionego wzbogacenia.

Przyznana kwota zadośćuczynienia w ocenie Sądu Apelacyjnego spełnia wszystkie powyższe kryteria i warunki.

Wniosek

Wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcyJ. L.zadośćuczynienia w kwocie 10.000 złotych za krzywdę doznaną w okresie od 2 do 8 grudnia 1955 r. w związku z jej pobytem wraz z matką Z. S. w więzieniu.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek był niezasadny z wyżej wymienionych powodów, z których Sąd Apelacyjny nie podzielił argumentów, stanowiących podstawę sformułowanego zarzutu Prokuratora.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

---------------

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

---------------

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 12 października 2021 r. w zakresie przyznanej wnioskodawczyni kwoty zadośćuczynienia.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Z powodów wskazanych w rubryce 3.1 formularza.

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Punkt 1 zaskarżonego wyroku poprzez dodanie po zwrocie "za doznaną krzywdę" sformułowania "pozostającą w związku z pobytem wraz z matką Z. S. w więzieniu w okresie od 2 grudnia 1955 r. do 8 grudnia 1955 r."

Zwięźle o powodach zmiany

Sąd Apelacyjny jedynie doprecyzował, poprzez zmianę punktu 1 zaskarżonego wyroku, zdarzenie faktyczne, które stanowiło podstawę zasądzonego zadośćuczynienia, ponieważ Sąd Okręgowy określił je właściwie jedynie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

-------------------

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

------------------

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

-----------------

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

----------------

5.3.1.4.1.

----------------

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

----------------

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

-----------------

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Punkt 3

Sąd przyznał zgodnie z obowiązującą stawką minimalną od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni J. L.kwotę 240 złotych tytułem zwrotu wydatków za ustanowienie pełnomocnika z wyboru w postępowaniu odwoławczym.

Punkt 4

Sąd Apelacyjny wskazał, że koszty postępowania odwoławczego ponosi Skarb Państwa.

7.  PODPIS

SSA Rafał Doros SSA Grzegorz Wątroba SSA Marcin Ciepiela

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Prokuratura Okręgowa w Katowicach

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 12 października 2021 r. sygn. akt XVI Ko 14/19

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana