Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

Przewodniczący

SSA Piotr Pośpiech

Sędziowie

SA Michał Marzec

SA Waldemar Szmidt (spr.)

Protokolant

Agnieszka Bargieł

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 140/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

0

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Bielsku Białej z 22 stycznia 2021 sygn akt IIIKo 3/20

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy.

Zarzut obrazy przepisów prawa materialnego a to art 445 par 1 i 2 k.c. w zw. z art 552 k.p.k. poprzez ich błędna wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i zasądzenie niewspółmiernie niskiej kwoty zadośćuczynienia w stosunku do rozmiarów wyrządzonej wnioskodawcy szkody w związku z pozbawieniem wolności w okresie od 31 stycznia 1982 do 11 maja 1983 roku

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

W tej części apelacja okazała się częściowo zasadna a rozstrzygnięcie reformatoryjne możliwe.

Orzeczenie o zadośćuczynieniu ofierze krzywdy jest nieporównanie trudniejsze niż rozstrzygnięcie o naprawieniu szkody o charakterze materialnym. Nie sposób wszak jednoznacznie wyrazić kwotą, odpowiednią kompensatę dla tego, kto wskutek działań Państwa, stał się obiektem poniżenia, cierpiał w wyniku rozłąki z najbliższymi, doznał uszczerbku w sferze zdrowia, a wskutek działań Państwa zniweczono jego plany rodzinne i zawodowe.

Nie ulega jednak wątpliwości, że każda krzywda, wyrządzona któremukolwiek z obywateli w majestacie Państwa, przez Państwo musi być powetowana.

Sąd I instancji trafnie uznał i przywołał wszystkie okoliczności, które w niniejszej sprawie taką odpowiedzialność Państwa kreują. W ocenie jednak sądu odwoławczego, zasądzona kwota zadośćuczynienia jest rażąco niska, aby uznać ją za odpowiednią dla zadośćuczynienia krzywdy wyrządzonej wskutek niesłusznego pozbawienia wolności i skazania J. B..

Warunki w jakich przebywał będąc pozbawionym wolności, okoliczności przesłuchań, a także skutki, które oczywiście niesłuszne pozbawienie wolności wywołało powodują, że w ocenie sądu odwoławczego koniecznym jest znaczące – wobec zasądzonej pierwotnie kwoty – podwyższenie zadośćuczynienia.

Sąd Apelacyjny w Katowicach określił że łączną, właściwą kwotą zadośćuczynienia będzie 150 000 zł.

Kwota powyższa nie stanowi, bo stanowić nie może, pełnego naprawienia krzywdy /ta pozostanie bezmierną/. Stanowi jednak znaczący element realizacji przez Państwo, z winy którego obywatel, w sposób niezasłużony poddany był represji, obowiązku właśnie – zadośćuczynienia.

Kwota zasądzona wyższą jest niż orzeczona przez sąd I instancji, albowiem sąd odwoławczy odmiennie ocenił rozmiar doznanej przez wnioskodawcę krzywdy. Wnioskodawca był i jest osobą niekaraną, sam fakt toczącego się przeciwko niej postępowania był dla niego wstrząsem. Pozbawienie wolności w sytuacji, gdy miało ono związek z legalnymi i heroicznymi działaniami, mającymi na celu przeciwstawienie się opresji totalitarnego Państwa, warunki i czas w jakich przebywał będąc pozbawionym wolności, wymagają szerszego niż dotąd uznano uwzględnienia, co ostatecznie nastąpiło niniejszym rozstrzygnięciem.

Wniosek

o zmianę wyroku zasądzenie na rzecz wnioskodawcy dodatkowo kwotę 200 189 zł tytułem zadośćuczynienia a także zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Z przyczyn wyżej wskazanych apelacja pełnomocnika wnioskodawcy okazała się w znacznej mierze skuteczną i spowodowała zmianę zapadłego w I instancji wyroku.

Jednocześnie jednak nie można uwzględnić zarzutów i wniosków apelacji pełnomocnika, domagającego się kwoty większej niż ostatecznie zasądzona.

W tym wypadku, kwota potencjalnie zasądzona, pozostawałaby bez właściwej proporcji nie tyle do rozmiaru szkody niematerialnej, którą wnioskodawca doznał, ile poziomu życia obywateli, zarówno w czasie objętym wnioskiem jak i obecnie. Zadośćuczynienie nie może zaś od wskazanego kryterium pozostawać oderwane. W przeciwnym wypadku trudnym do odparcia stawałby się zarzut wzbogacenia, co prawda pozostającego w związku z niewątpliwą krzywdą wnioskodawcy, lecz ostatecznie jednak nadmiernego. Uwzględnienie zarzutów apelacji pełnomocnika wnioskodawcy taką właśnie sytuację by powodowało

3.2.

Apelacja organy reprezentującego Skarb Państwa Prezesa Wojskowego Sądu Garnizonowego w Warszawie.

Obraza art 17 par 1 pkt 7 k.p.k. poprzez wydanie orzeczenia w sytuacji w której odszkodowanie i zadośćuczynienie zostało prawomocnie zasądzone prawomocnym postanowieniem Wojskowego Sądu Garnizonowego z 3 października 1997 roku.

Zarzut obrazy art 8 ust 2 ustawy z 23 lutego 1991 roku poprzez wydanie wyroku zasądzającego zadośćuczynienie po upływie 10 lat po wydaniu przez Sad Najwyższy wyroku z 19 listopada 1993 roku uniewinniającego wnioskodawcę.

Zarzut naruszenia art 8 ust 2 ustawy z 23 lutego 1993 roku poprzez wydanie wyroku przez sąd niewłaściwy w sprawie.

Naruszenie art 11 ust 1 w zw. z art 8 ust 4 cytowanej ustawy poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki do zastosowania tego przepisu.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzut obrazy przepisu art. 17 par 1 pkt 7 k.p.k. nie jest zasadny.

Faktem jest, że wnioskodawca w związku z postanowieniem Wojskowego Sądu Okręgowego z 3 października 1997 roku otrzymał zadośćuczynienie w oparciu o treść przepisów kodeksu postępowania karnego regulującego kwestie roszczeń w związku z niesłusznym skazaniem.

Okoliczność powyższa, zgodnie z treścią art. 8 ust 4 ustawy z 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego wyłączałaby możliwość uzyskania zadośćuczynienia, chyba że za zastosowaniem przepisu art. 8 ust 1 przemawiają względy słuszności. Jak wskazano wyżej, sąd odwoławczy uznał stanowisko sądu I instancji potwierdzającego istnienie takich względów za trafne – co umożliwiało merytoryczne rozstrzyganie wniosku. Skarżący z kolei przedstawiając szereg argumentów – poniekąd trafnych, potwierdzających fakt zapadłego już wobec wnioskodawcy orzeczenia zasądzającego odszkodowanie, nie przedstawił jednak skutecznej kontrargumentacji, mogącej podważyć ustalenie o istniejących w sprawie – pomimo wydanego już orzeczenia w przedmiocie zadośćuczynienia, właśnie „względów słuszności”, podważających skutek res iudicatae istniejący w sprawie.

W żadnym razie nie przekonuje o trafności stanowiska skarżącego lakonicznie konstatującego, że sąd I instancji nie uprawdopodobnił, iż termin w jakim wnioskodawca był pozbawiony wolności wywołał dlań negatywne konsekwencje zdrowotne, „problemy z uzębieniem, problemy gastryczne i złą jakość pożywienia”. Okoliczności powyższe – gdy zważyć na realia czasu w którym wnioskodawca był pozbawiony wolności, zdaniem sądu odwoławczego mają charakter notoryjny i nie wymagały szczegółowego dowodzenia.

Zastrzeżenie warunkujące możliwość żądania odszkodowania od terminu 10 lat od daty uprawomocnienia postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia również nie znajduje w niniejszej sprawie zastosowania, gdyż postanowienie takie wobec wnioskodawcy nie zapadło.

Nieskuteczne są również wywody dotyczące potencjalnej obrazy przepisów dotyczących właściwości sądu.

Art. 8 ust 2 ustawy statuuje kompetencje sądu właściwego wskazując odpowiednio – sąd okręgowy lub wojskowy sąd okręgowy, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia. Jak wiadomo orzeczenie takie w sprawie nie zapadło.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, mając na uwadze brzmienie przepisu art. 8 ust. 2 stosowanego w związku z art. 11 ust. 1 ustawy lutowej, gdyż wyrok wydany wobec J. B. jak stwierdzono powyżej nie został unieważniony, należało uznać, iż nakaz "odpowiedniego stosowania przepisów art. 8-10 ustawy", o którym mowa w przepisie tym oznacza, że sądu właściwego do rozpoznania przedmiotowego wniosku nie należy również poszukiwać kierując się kryterium sądu, który wydał wyrok uniewinniający, w tym wypadku Sąd Najwyższy, lecz odwołując się do kryterium tej właściwości sądu, który byłby właściwy do stwierdzenia nieważności danego orzeczenia.

Wedle interpretacji treści art. 2 ust.1 i 2 ustawy lutowej, właściwym do stwierdzenia nieważności w niniejszej sprawie byłby powszechny sąd okręgowy, a nie sąd szczególny, jakim jest wojskowy sąd okręgowy..

Na aprobatę zasługuje także stanowisko Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu wyrażone w postanowieniu z dnia 4 czerwca 2008 r. sygn. Akt II Akz 267/08, zgodnie z którym, w sytuacji kiedy zgodnie z obowiązującymi przepisami czyn uprzednio osądzony przez sąd wojskowy nie podlega już tej właściwości, zawsze właściwy na zasadach ogólnych jest sąd powszechny. Przepis Konstytucji stanowi bowiem, że wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują sądy powszechne, a właściwości innych sądów podlegają jedynie sprawy ustawowo dlań zastrzeżone (art. 177). Wobec tego więc, że przepis art. 46 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym stosowany był w czasie obowiązywania stanu wojennego, po jego zniesieniu uchwałą Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. (Dz. U. Nr 39, poz. 178) z dniem 22 lipca 1983 r. nie można uznać, że w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 23 kwietnia 1991 r. właściwy do rozpoznania sprawy o czyn z art. 46 nieobowiązującego dekretu o stanie wojennym z 1981 r. był wojskowy sąd okręgowy, a na pewno Sąd ten nie jest właściwy do rozpoznania tejże sprawy w 2021 r.

Reasumując, uznać należy, że argumenty podniesione w apelacji, jako nieprzekonujące nie mogły wywołać postulowanego w apelacji skutku.

Wniosek

o uchylenie wyroku i oddalenie wniosku o zadośćuczynienie lub o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Z przyczyn wyżej podniesionych /pkt 3.2 / wnioski o zmianę wyroku lub uchylenie i przekazanie sprawy sądowi I instancji nie mogły zostać uwzględnione.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

W pozostałej części zaskarżony wyrok został utrzymany w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Wobec prawidłowości ustaleń w zakresie zasady kształtującej odpowiedzialność Skarbu Państwa za wyrządzoną wnioskodawcy krzywdę wyrok w części w której nie podlegał zmianie został utrzymany w mocy.

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

zmiana wysokości kwoty zadośćuczynienia

Zwięźle o powodach zmiany

Sąd Okręgowy w Katowicach w pełni prawidłowo uznał, że w realiach niniejszej sprawy właśnie wyżej wskazane względy nakazują rozstrzygniecie o znaczącym podwyższeniu kwoty odszkodowania w stosunku do orzeczonej pierwotnie w wysokości 10 850 zł przez Wojskowy Sad Okręgowy.

Wysokość wówczas zasadzonego zadośćuczynienia pozostawała w rażąco niewspółmiernie niskiej relacji do rozmiaru krzywd, których w wyniku oczywiście niesłusznego pozbawienia wolności doznał wnioskodawca i stanowczo wymagała uzupełnienia, co sąd odwoławczy uczynił określając ostateczną kwotę zadośćuczynienia na 150 000 zł.

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

3

w pozostałej części wyrok jako trafny został utrzymany w mocy

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

5

koszty postępowania w sprawie ponosi Skarb Państwa

7.  PODPIS

SSA Waldemar Szmidt SSA Piotr Pośpiech SSA Michał Marzec