Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

POSTANOWIENIE

Dnia 14 września 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Wołczańska

Sędziowie: SA Elżbieta Karpeta

SO del. Jacek Włodarczyk (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2020 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Burmistrza Miasta Ł.

przeciwko Spółce (...) Spółce Akcyjnej w B.

o ustalenie

na skutek zażalenia powoda

na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 29 kwietnia 2020 r., sygn. akt II C 776/19

p o s t a n a w i a:

1)  oddalić zażalenie;

2)  zasądzić od powoda na rzecz pozwanej 5 400 (pięć tysięcy czterysta) złotych z tytułu kosztów postępowania zażaleniowego.

SSA Elżbieta Karpeta SSA Małgorzata Wołczańska SSO del. Jacek Włodarczyk

Sygnatura akt I ACz 306/20

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Katowicach, postanowieniem z 29 kwietnia 2020 r., sygnatura akt II C 776/19, w sprawie z powództwa Burmistrza Miasta Ł. przeciwko Spółce (...) Spółce Akcyjnej w B. o ustalenie, odrzucił pozew w zakresie żądania głównego (punkt 1.); odrzucił pozew w zakresie żądania ewentualnego (punkt 2.); oddalił wniosek powoda z 26 lutego 2020 r. o zezwolenie na złożenie pisma przygotowawczego (punkt 3.); zasądził od powoda na rzecz pozwanej 10 817 zł z tytułu kosztów postępowania (punkt 4.).

W uzasadnieniu wyjaśnił, że powód wystąpił z pozwem o ustalenie na podstawie art. 199 a § 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa i art. 189 ¹ k.p.c. Pierwotnie żądanie podstawowe dotyczyło ustalenia nieistnienia jakiegokolwiek prawa pozwanej jako spółki przejmującej, do majątku byłej (...) S.A. w K. jako spółki przejmowanej, a przysługujących jej w dniu podziału dokonanego w oparciu o plan podziału z 28 lutego 2017 r., z którymi to składnikami majątku pozostawałoby w związku prawo nadpłaty w podatku od nieruchomości za 2008 r., który to podatek został zapłacony na rzecz powoda jako organu podatkowego. Powód precyzując powyższe żądanie w piśmie z 15 października 2019 r. ostatecznie domagał się ustalenia nieistnienia prawa pozwanej do składników majątkowych byłej (...) S.A. w K., wyjaśniając, iż roszczenie to dotyczy składników w postaci należności pozabilansowych z tytułu zapłaconego spornego podatku od nieruchomości za 2008 r. na rachunek Miasta Ł.. Jako ewentualne, powód zgłosił żądanie ustalenia nieistnienia wierzytelności pozwanej o zapłatę 1 925 821,56 zł, jako zwrotu nienależnego świadczenia stanowiącego nadpłatę podatku od nieruchomości za 2008 r., do zapłaty którego doszło przez (...) S.A. w K. na podstawie decyzji Burmistrza Miasta Ł. z 11 grudnia 2013 r. o nr (...).3120.79.25-08.2013.BR, oraz decyzji Burmistrza Miasta Ł. z 12 września 2014 r. o nr (...).(...)

Wyjaśniając motywy odrzucenia pozwu Sąd Okręgowy wyjaśnił, że stosownie do art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., sąd odrzuci pozew, jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna. Droga sądowa jest dopuszczalna, jeżeli powód opiera swoje roszczenia na zdarzeniach prawnych, które mogą stanowić źródło stosunków cywilno-prawnych. Z pojęcia „droga sadowa” wypływa pojęcie „niedopuszczalności drogi sadowej”, które oznacza, że dana sprawa nie może być rozpoznana, gdyż ze względu na osobę lub przedmiot, nie podlega orzecznictwu sądów powszechnych. Przesłanki odrzucenia pozwu, które sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy, są przyczynami istniejącymi pierwotnie, tj. już w momencie wniesienia pozwu, niezależnie od tego, czy są uwzględniane z urzędu, czy na zarzut pozwanego podniesiony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Analiza roszczeń powoda jednoznacznie wskazuje, iż sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 k.p.c., a zatem droga sądowa w zakresie powództwa o ustalenie z art. 189 ^{( 1)} k.p.c. jest niedopuszczalna. Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (art. 1). Definicja ta jest bardzo szeroka, obejmuje swoim zakresem wszystkie sprawy podlegające załatwieniu w postępowaniu cywilnym, ale zachowuje aktualność wyłącznie na gruncie kodeksu postępowania cywilnego. Wyróżnia się sprawy cywilne w znaczeniu materialnym, i są to sprawy związane z szeroko rozumianym prawem cywilnym i z natury swojej podlegają załatwieniu w postępowaniu cywilnym. Sprawy te wynikają ze stosunków prawnych uregulowanych w kodeksie cywilnym, oraz innych „cywilnych” aktach prawnych. Nadto, wyróżnia się sprawy cywilne w znaczeniu formalnym, które ustawodawca przekazał do załatwienia w postępowaniu cywilnym, choć nie są związane z prawem prywatnym. W wyroku z 11 stycznia 2017 r., sygn. akt IV CSK 112/16, Sąd Najwyższy stwierdził, iż w zasadzie każde roszczenie procesowe sformułowane jako żądanie zasądzenia, ustalenia lub uksztaltowania stosunku prawnego, niezależnie od merytorycznej zasadności, jest objęte drogą sądową, jeżeli dotyczy podmiotów, których pozycja w ramach tego stosunku prawnego jest równorzędna. W niniejszej sprawie tak jednak nie jest. Zgodnie bowiem z art. 199a § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, organ podatkowy dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony. Jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z ukrytej czynności prawnej, o czym stanowi art. 199a § 2 o.p. Z kolei art. 199a. § 3 o.p. stanowi, iż jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa. Przepis art. 199a § 3 o.p. nie kreuje właściwości sądów powszechnych w rozstrzyganiu pojawiających się w postępowaniu podatkowym wątpliwości o istnieniu bądź nieistnieniu stosunku prawnego. Przepis ten nie wyraża również w żadnym stopniu zasady niewłaściwości organów podatkowych w rozstrzyganiu wskazanych wątpliwości. Z przepisu wynika, iż zasadą jest wyposażenie organu podatkowego w tej kwestii w uprawnienia orzecznicze, co zresztą potwierdza art. 199a § 1 o.p. Wyjątkiem zaś, w sytuacji gdy pomimo przeprowadzenia postępowania dowodowego pozostają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, jest wystąpienie przez organ podatkowy do sądu powszechnego. Działanie sądu powszechnego ma tu charakter fakultatywny, uzależniony od wystąpienia przesłanek określonych w art. 199a § 3 o.p. Podstawa wystąpienia z powództwem do sądu powszechnego wynika z art. 189 ^{( 1)} k.p.c. Przepis ten stanowi, że uprawnienie, o którym mowa w art. 189 k.p.c., przysługuje również, w toku prowadzonego postępowania, organowi podatkowemu lub organowi kontroli skarbowej, jeżeli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne dla oceny skutków podatkowych. Zgodnie z art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W procesie tym powód (organ podatkowy, organ kontroli skarbowej) nie dochodzi żadnych roszczeń, domaga się jedynie dokonania przez sąd określonych ustaleń. Z powództwem, o jakim mowa w art. 189 ^{( 1)} k.p.c., organ podatkowy może wystąpić tylko w toku prowadzonego postępowania podatkowego, powiązanego bezpośrednio z czynnością prawną będącą przedmiotem sporu sądowego, jeżeli jest to niezbędne dla oceny jej skutków podatkowych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 12 października 2006 r., I ACa 395/06, OSAB 2006, nr 2-3, poz. 3). Sąd, rozpoznając powództwo o ustalenie wytoczone przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej, bada jedynie kwestię istnienia stosunku cywilnoprawnego lub prawa powstałego na gruncie prawa cywilnego, a jego kompetencja nie obejmuje stosunków podatkowych. W szczególności, sąd powszechny nie ustala, czy miało miejsce obejście prawa podatkowego, ani nie określa konsekwencji wynikających z takiego obejścia. Z kolei organ podatkowy konkretyzuje stosunki z zakresu prawa podatkowego, przy czym w zakresie w jakim stosunki cywilnoprawne i prawa powstałe na gruncie prawa cywilnego mają znaczenie dla konkretyzacji stosunków podatkowych, nie ma kompetencji do samodzielnego rozstrzygania wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego lub prawa i jest związany orzeczeniami sądów powszechnych. Przepis art. 199a § 3 o.p. odnosi się wyłącznie do kwestii ustaleń w zakresie prawa lub stosunku prawnego, nie dotyczy natomiast ustalenia przez sąd powszechny stanu faktycznego lub faktów, w tym np. oświadczeń woli. Poza zakresem normy z art. 199 a § 3 o.p. pozostają zatem okoliczności faktyczne sprawy. Przepis ten stanowi dopełnienie przepisów regulujących postępowanie podatkowe, które determinuje kierunek oraz sposób prowadzenia przez organ podatkowy postępowania dowodowego. To powoduje, że organ podatkowy pomimo wprowadzonej regulacji z art. 199 a § 3 o.p., nie został zwolniony z obowiązku kwalifikowania zdarzeń na gruncie prawa podatkowego, oraz oceny skutków prawnopodatkowych jakie wywołują. Dlatego obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego na podstawie tego przepisu powstaje wówczas, gdy zgromadzony materiał dowodowy pozostawia wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego lub prawa (wyrok NSA z 22.01.2019 r., II FSK 185/17). Zatem, organ podatkowy, w tym przypadku powód, winien samodzielnie przeprowadzić postępowanie podatkowe i rozstrzygnąć o wszystkich okolicznościach sprawy. Użyty w art. 199a § 3 o.p. termin „wątpliwości” należy rozumieć w kategoriach obiektywnych, a nie przez pryzmat subiektywnego przekonania organu podatkowego, że tych wątpliwości nie ma, albo że istnieją, na co zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 14 czerwca 2006 r., K 53/05, czy NSA w wyroku z 22 stycznia 2008 r., II FSK 1611/06 i 29 sierpnia 2019 r., II FSK 190/18.

Nadpłata, o której stanowi art. 72 o.p., jako nadwyżka świadczenia spełnionego w zamiarze zapłaty podatku nad wysokością zobowiązania podatkowego, jest kategorią prawa podatkowego. Jest ściśle związana z istnieniem i wysokością zobowiązania podatkowego. Jej źródłem jest błędne przekonanie o istnieniu zobowiązania podatkowego, odbiorcą jest organ podatkowy działający w sferze imperium, nie zaś jako podmiot prawa cywilnego. Sama zaś nadpłata w pierwszej kolejności podlega zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości podatkowych, w myśl art. 76 § 1 o.p. Należność z tytułu nadpłaty ma charakter publicznoprawny, czego odzwierciedleniem jest jej kompleksowa regulacja w przepisach ordynacji podatkowej. Przepisy ordynacji podatkowej w art. 72-80 określają przypadki i moment powstania nadpłaty, zasady według których dochodzi do stwierdzenia lub określenia nadpłaty, terminy w jakich powinno dojść do zwrotu nadpłaty, oprocentowanie nadpłaty, a także terminy wygaśnięcia prawa do zwrotu nadpłaty oraz złożenia wniosku o je zwrot. Pogląd o publicznoprawnym charakterze nadpłaty dominuje również w orzecznictwie i literaturze przedmiotu (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 21 lipca 2010 r., SK 21/08, OTK-A 2010, nr 6, poz. 62, postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 29 listopada 2010 r., P 45/09, OTK-A 2010, nr 9, poz. 125, uchwała Sądu Najwyższego z 26 listopada 2003 r., III CZP84/03, OSNC 2005, nr 1 poz. 5 i wyrok Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2005 r., IV CK 653/04). Przepisy prawa podatkowego zawierają szczególne regulacje w zakresie stwierdzenia obowiązku zwrotu nadpłaty podatku, wobec czego stosowanie w tej mierze przepisów prawa cywilnego stanowiłoby ingerencję w autonomię prawa podatkowego. Przepisy ordynacji podatkowej zawierają także regulację następstwa prawnego podmiotów w zakresie stosunków publicznoprawnych, w tym zwrotu nadpłaty podatku. Zgodnie z art. 93c. § 1 o.p., osoby prawne przejmujące lub osoby prawne powstałe w wyniku podziału wstępują, z dniem podziału lub z dniem wydzielenia, we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki osoby prawnej dzielonej, pozostające w związku z przydzielonymi im, w planie podziału, składnikami majątku. Przepis § 1 stosuje się, jeżeli majątek przejmowany na skutek podziału, a przy podziale przez wydzielenie - także majątek osoby prawnej dzielonej, stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa.

Podsumowując te rozważania Sąd Okręgowy stwierdził, że spór w niniejszej sprawie jest w rzeczywistości sporem związanym z roszczeniem o zwrot nadpłaty podatku od nieruchomości. Powód w związku z roszczeniami pozwanej domaga się ustalenia nieistnienia prawa pozwanej jako spółki przejmującej, do składników majątku spółki dzielonej (...) w postaci należności pozabilansowych z tytułu nadpłaty podatku od nieruchomości za rok 2008 na rzecz Gminy Ł.. Sprawa ta w świetle powyższych uwag, nie może być uznana za sprawę cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. Zagadnienie następstwa prawnego w zakresie prawa z tytułu zwrotu nadpłaty należności podatkowych przysługujących podatnikowi przeciwko organowi podatkowemu, zostało wyczerpująco uregulowane w przepisach ustawy ordynacja podatkowa. Kwestia ta nie dotyczy zatem stosunków z zakresu prawa cywilnego. Jednocześnie przepisy ustaw szczególnych nie przewidują w tym wypadku zastosowania kodeksu postępowania cywilnego. Również art. 199a o.p. nie stanowi podstawy dla dochodzenia roszczeń określonych pozwem, skoro w oparciu o wskazany przepis, można domagać się jedynie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa o charakterze cywilnoprawnym. Za takie nie można uznać ustalenia kwestii następstwa prawnego w zakresie prawa do zwrotu nadpłaty podatku przysługującego poprzednikowi prawnemu, które to ustalenie należy do sfery publicznoprawnej. Te przyczyny zdecydowały o odrzuceniu pozwu w zakresie żądania głównego. Z tych samych przyczyn odrzuceniu podlegało żądanie ewentualne, które w ogóle nie mieści się w dyspozycji przepisu art. 199a § 3 o.p. w związku z art. 189 ¹ k.p.c. Ustalenie czy pozwanej spółce przysługuje wierzytelność z tytułu nadpłaty podatku od nieruchomości, nie ma charakteru sprawy cywilnej. Podatek od nieruchomości to należność publicznoprawna, a nie cywilnoprawna. Wyłączną kompetencję do ustalania obowiązku jego zapłaty bądź zwrotu, mają organy podatkowe w postępowaniu administracyjnym.

Skutkiem odrzucenia pozwu było obciążenie powoda kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego pozwanej.

Powód wniósł zażalenie na to postanowienie, zaskarżając je w całości. Skarżący zarzucił:

1)  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy:

a)  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia polegający na uznaniu, że powód w zakresie roszczenia głównego domaga się ustalenia następstwa prawnego pozwanej w zakresie prawa do zwrotu nadpłaty, podczas gdy przedmiotem pozwu jest ustalenie nieistnienia prawa pozwanej do składników majątku (...) S.A. w postaci należności pozabilansowych z tytułu nadpłaty w podatku od nieruchomości za rok 2008 na rzecz Miasta Ł., a więc chodzi o ustalenie nieistnienia prawa o charakterze prywatnym, cywilnoprawnym;

b)  nierozpoznanie istoty sprawy, będące wynikiem w/w błędu i rozstrzygnięcie o żądaniu, które w ogóle nie było przedmiotem pozwu przy jednoczesnym uznaniu, że roszczenie bezzasadnie wyinterpretowane przez sąd (ustalenie następstwa prawnego w zakresie prawa do zwrotu nadpłaty), a które nie było przedmiotem pozwu, nie mieści się w dyspozycji przepisu art. 199a § 3 o.p. w zw. z art. 189 ¹ k.p.c.;

c)  art. 1 k.p.c. oraz art. 2 § 1 k.p.c. i art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie droga sądowa w zakresie żądania głównego jest niedopuszczalna, na skutek rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy w Katowicach o żądaniu, które nie było przedmiotem pozwu, co doprowadziło do odrzucenia pozwu, podczas gdy sprawa w rzeczywistości jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c.;

d)  art. 199a § 3 o.p. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że „przepis art. 199a § 3 o.p. nie kreuje właściwości sądów powszechnych w rozstrzyganiu pojawiających się w postępowaniu podatkowym wątpliwości o istnieniu bądź nieistnieniu stosunku prawnego”, podczas gdy z art. 199a § 3 o.p. wprost wynika, że w przypadku spełnienia przesłanek wskazanych w przepisie, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa;

e)  w razie przyjęcia, że Sąd Okręgowy w istocie rzeczy orzekł o określonym przez powoda żądaniu pozwu – art. 1 k.p.c. w zw. z art. 189 ¹ k.p.c. i art. 199 a § 1 o.p. poprzez uznanie, że sprawa o ustalenie nieistnienia prawa pozwanej do składników majątku (...) S.A. w postaci należności pozabilansowych z tytułu nadpłaty w podatku od nieruchomości za rok 2008 na rzecz Miasta Ł. nie jest sprawą cywilną, gdy nie powinno budzić wątpliwości, że ustalenie czy „przydzielenie” składników majątku w planie podziału wywołuje skutek w postaci przejścia na pozwaną spółkę przejmującą praw do tych składników majątku, jakie przysługiwały spółce dzielonej (...) S.A., z uwagi na to, że wynika z treści quasi czynności prawnej jaką jest plan podziału, ma charakter sprawy cywilnej;

f)  art. 1 k.p.c. oraz art. 2 § 1 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 199a § 3 o.p. oraz art. 189 ¹ k.p.c. przez przyjęcie, że w niniejszej sprawie droga sądowa jest niedopuszczalna, co w konsekwencji doprowadziło do odrzucenia pozwu, podczas gdy skonkretyzowane przez powoda roszczenie objęte pozwem w zakresie żądania głównego ma charakter cywilnoprawny, a zatem droga sądowa jest dopuszczalna;

g)  art. 205 ³ § 1 w zw. z art. 205 ¹² § 2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku powoda z 26 lutego 2020 r. o zezwolenie na złożenie pisma przygotowawczego, co oznacza, że powód mógł przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, a co więcej, przedmiotowa sprawa z pewnością należy do spraw zawiłych w rozumieniu art. art. 205 ³ § 1 k.p.c., co uniemożliwiło powodowi ustosunkowanie się do twierdzeń pozwanej zawartych w piśmie z 20 stycznia 2020 r., a dotyczących dopuszczalności drogi sądowej w zakresie roszczenia głównego.

Skarżący w zakresie punktu 2 postanowienia zarzucił:

1)  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy:

a)  gdyby sąd uwzględnił zarzuty odnoszące się do zaskarżonego postanowienia w zakresie roszczenia głównego – art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 321 § 1 k.p.c., poprzez przedwczesne rozstrzygnięcie o żądaniu ewentualnym, podczas gdy byt żądania ewentualnego uzależniony jest od żądania głównego, a zatem w razie uwzględnienia przez sąd żądania przedstawionego jako pierwsze, rozpoznanie żądania ewentualnego staje się bezprzedmiotowe i nie jest wydawane w stosunku do niego żadne orzeczenie;

b)  art. 1 k.p.c. w zw. z art. 189 ¹ k.p.c. i art. 199a § 1 o.p. poprzez uznanie, że sprawa o ustalenie nieistnienia wierzytelności pozwanej wobec powoda o zapłatę 1 925 821,56 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia stanowiącego nadpłatę w podatku od nieruchomości za rok 2008, zapłaconego przez (...) S.A., nie jest sprawą cywilną, podczas gdy roszczenie ewentualne wprost odnosi się do cywilnoprawnej instytucji nienależnego świadczenia, a zatem ma charakter cywilnoprawny;

c)  art. 1 k.p.c. oraz art. 2 § 1 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie droga sądowa w zakresie żądania ewentualnego jest niedopuszczalna, podczas gdy roszczenie objęte pozwem w zakresie żądania ewentualnego ma charakter cywilnoprawny, a zatem droga sądowa jest dopuszczalna;

d)  art. 199a § 3 o.p. w zw. z art. 189 ¹ k.p.c. poprzez uznanie, że roszczenie ewentualne nie mieści się w dyspozycji ww. przepisów, podczas gdy jest roszczeniem o ustalenie nieistnienia prawa, z którego wynikałaby wierzytelność pozwanej o zapłatę 1 925 821,56 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia.

Skarżąca zarzuciła także naruszenie przepisów prawa materialnego art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., poprzez ich niezastosowanie i błędne uznanie a limine, wbrew twierdzeniom powoda, że wierzytelność pozwanej o zapłatę 1 925 821,56 zł ma charakter publicznoprawny, podczas, gdy powód wskazując na cywilnoprawny charakter tego roszczenia, kształtuje cywilną podstawę jego dochodzenia, którą sąd jest związany, a o jej zasadności bądź bezzasadności obowiązany jest orzec dopiero w merytorycznym wyroku kończącym proces.

Powód wniósł w konsekwencji o uchylenie zaskarżonego postanowienia i zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego.

Pozwana w odpowiedzi na zażalenie wniosła o jego oddalenie i zasądzenie od powoda kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył.

Zażalenie powoda nie jest zasadne. Postanowienie Sądu Okręgowego jest zgodne z prawem. W sprawie w istocie zachodzi niedopuszczalność drogi sądowej, choć Sąd Apelacyjny nie podziela w znacznej części motywów zaskarżonego postanowienia.

Należy wyjść od tego, że podstawę prawną do wniesienia pozwu przez organ podatkowy stanowi w tym wypadku art. 189 ¹ k.p.c. Przepis art. 199a ustawy ordynacja podatkowa, wskazuje w jakiej sytuacji sprawa nie mająca charakteru sprawy cywilnej, stanie się nią, o ile zostaną spełnione przesłanki z § 3, czyli jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez B. D. w komentarzu do art. 199a ustawy ordynacja podatkowa, iż, organ podatkowy ma obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli zajdą przesłanki wymienione w tym przepisie, co do zasady jednak organ podatkowy powinien samodzielnie przeprowadzić postępowanie podatkowe i rozstrzygnąć o wszystkich istotnych z prawnopodatkowego punktu widzenia okolicznościach sprawy, a dopiero w przypadku zaistnienia wątpliwości , co do istnienia stosunku prawnego lub prawa, powinien wystąpić z powództwem do sądu powszechnego. Organ podatkowy ma obowiązek wystąpienia z powództwem o ustalenie, jeżeli w wyniku przeprowadzonego postępowania podatkowego pozostały niedające się usunąć wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe. O wątpliwościach można mówić tylko wówczas, gdy w sprawie zostały zgromadzone dowody, które te wątpliwości nasuwają. Warunek posiadania wątpliwości nie może być pojmowany w kategorii interesu prawnego. Stanowi on jedną z przesłanek dopuszczalności wszczęcia procesu, związaną z istnieniem drogi sądowej. Innymi słowy, jeśli właściwe organy nie mają wątpliwości w omawianym zakresie, a mimo wszystko decydują się na wytoczenie powództwa w celu formalnego potwierdzenia swojego stanowiska, sprawa nie ma charakteru cywilnego – w gruncie rzeczy jest sprawą podatkową i w związku z tym nie może być przedmiotem rozstrzygnięcia sądu powszechnego. Brak wątpliwości w konsekwencji będzie skutkować odrzuceniem pozwu.

Zatem, przesłanka „wątpliwości” ma kluczowe znaczenie dla oceny, czy zachodzi niedopuszczalność drogi sądowej. Z uzasadnienia pozwu wynika, że powód (organ podatkowy), nie miał w toku postępowania podatkowego najmniejszych wątpliwości, iż pozwana nie nabyła praw do składników majątku (...) S.A., przysługujących spółce dzielonej w dniu jej podziału, z którymi wiąże się prawo do nadpłaty podatku od nieruchomości za rok 2008 (w postaci należności pozabilansowych z tytułu zapłaconego spornego podatku od nieruchomości na rachunek Miasta Ł.), oraz, że pozwanej nie przysługuje wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku z tego tytułu.

Ta konstatacja wynika z lektury uzasadnienia pozwu, które przygotowano nie spodziewając się jeszcze, że dojdzie do jego odrzucenia. Powód najpierw opisał w uzasadnieniu stan faktyczny. Wyjaśnił, że (...) S.A. była właścicielką budowli zlokalizowanych w podziemnych wyrobiskach górniczych, one zaś stanowiły przedmiot opodatkowania w podatku od nieruchomości (strona 4). W deklaracji na podatek od nieruchomości za rok 2008, (...) S.A. nie uwzględniła ww. budowli. W toku postępowania podatkowego, które zostało zakończone, określono zobowiązanie (...) S.A. z tego tytułu, wyegzekwowano należny podatek, jednak w wyniku odwołania od tej decyzji, uchylono ją z powodu przedawnienia i umorzono postępowanie. W ten sposób doszło do powstania nadpłaty podatku zapłaconego przez (...) S.A. Nadpłata z odsetkami to 1 925 821,56 zł. Dalej w uzasadnieniu wskazano, że w pierwszej połowie 2017 r. (...) uległa podziałowi w oparciu o art. 529 § 1 pkt 3 k.s.h. Majątek (...) został przeniesiony na pozwaną i dwie nowo zawiązane spółki. Na stronie piątej uzasadnienia powód wskazał, że „…wcześniej, bo w dniu 29 kwietnia 2016 r. (...) S.A. zawarła z (...) spółką z o.o. umowę sprzedaży przedsiębiorstwa. Przedmiotem tej umowy było 11 kopalni i 4 zakłady. W ramach tej umowy (...) S.A. zbyła wszystkie składniki majątkowe służące do prowadzenia działalności w zakresie wydobywania węgla kamiennego…”. Na stronie szóstej uzasadnienia powód kategorycznie stwierdził: „…W związku z tym od 30 kwietnia 2016 r. w majątku (...) S.A. nie znajdowały się żadne budowle zlokalizowane w podziemnych wyrobiskach górniczych, które stanowiły przedmiot opodatkowania. W konsekwencji żadna z takich budowli nie została przydzielona (gdyż nie mogła zostać przydzielona) w planie podziału żadnej ze spółek uczestniczących w podziale (...) S.A. w 2017 r. …”. Dalej, na stronie szóstej uzasadnienia powód opisując wezwanie pozwanej do zajęcia stanowiska co do podmiotu uprawnionego do uzyskania zwrotu nadpłaconego podatku napisał: „…Burmistrz Miasta Ł. w piśmie z dnia 18 września 2018 r. wyjaśnił, iż w świetle przedstawionych okoliczności i zebranych dokumentów brak jest podstaw do przyjęcia, że (...) S.A. jest następcą prawnym (...) S.A. w zakresie nadpłat w podatku od nieruchomości”. Na stronie siódmej uzasadnienia powód znów stwierdził, że: „…pozwany przyznaje, że w ramach podziału (...) S.A., nie nabył budowli zlokalizowanych w podziemnych wyrobiskach górniczych, które zostały opodatkowane w latach poprzednich w stosunku do (...) S.A….”. Na stronie trzynastej uzasadnienia powód wskazał, iż pozwany składając zeznania w postępowaniu w przedmiocie zwrotu nadpłaty podatku oświadczył, że „…Z dokumentacji w postaci ksiąg rachunkowych na dzień połączenia, tj. 29.06.2017 r. wynika, że w ramach podziału (...) S.A., pozwana nie nabyła podziemnych wyrobisk górniczych, a tym samym nie nabyła budowli zlokalizowanych w tych wyrobiskach…”. Powód o wątpliwościach napisał dopiero na stronie czternastej uzasadnienia podnosząc, że pojawiły się po zebraniu wskazanego wcześniej materiału dowodowego, co do podmiotu uprawnionego do zwrotu nadpłaty podatku, i dlatego zwrócił się o opinię prawną do dwóch profesorów Wydziału Prawa (...) w B., którzy w załączonej do akt ekspertyzie stwierdzili, że pozwana nie jest następcą prawnym w zakresie nadpłat w podatku od nieruchomości (...) S.A. W dalszej części uzasadnienia powód omówił stan prawny. Tutaj, na stronie osiemnastej kategorycznie stwierdził, że z art. 93c § 1 o.p. wynika, iż sukcesja w prawie podatkowym dotyczy wyłącznie praw i obowiązków, które pozostają w związku z przydzielonymi w planie podziału składnikami majątku, zatem a contrario (strona dziewiętnasta uzasadnienia), prawa i obowiązki, które nie pozostają w związku z przydzielonym w planie podziału majątkiem, nie mogą być przedmiotem sukcesji podatkowej. Omawiając specyfikę podatku od nieruchomości, na stronie dwudziestej pierwszej uzasadnienia powód stwierdził: „…za prawa pozostające w związku z przydzielonymi w planie podziału składnikami majątku mogą zostać uznane w przypadku podatku od budowli tylko te prawa, które dotyczą przydzielonych w planie podziału budowli….wynika stąd warunek, że budowle te muszą znajdować się w majątku spółki dzielonej w dniu podziału…”. Odnosząc się do oświadczenia Ministra (...) z 18 kwietnia 2019 r., co do tego jaka była intencja planu podziału (strona dwudziesta druga uzasadnienia), powód kategorycznie stwierdził, że „…nie może ono odnieść skutku…”. Kontynuując, na stronie dwudziestej trzeciej uzasadnienia powód znowu kategorycznie podkreślił, iż: „…prawa i obowiązki, które nie pozostają w związku z przydzielonym w planie podziału majątkiem, nie mogą być przedmiotem sukcesji podatkowej…”. Na stronie dwudziestej dziewiątej powód ponowił swoje kategoryczne stwierdzenia, pisząc, że na pozwaną nie przeszły w ramach podziału, prawa do nadpłat w podatku od nieruchomości, a na stronie trzydziestej drugiej oświadczył, iż prawo do nadpłaty nie istniało po stronie spółki dzielonej w dacie podziału.

Powód swoje stanowisko co do nieprzejścia prawa majątkowego dotyczącego zwrotu nadpłaty podatku od nieruchomości za rok 2008 na (...), w wyniku uczestniczenia w planie podziału (...) S.A., podtrzymał w piśmie procesowym z 3 stycznia 2020 r., w którym odnosił się do wniosku pozwanej o odrzucenie pozwu. Na stronie drugiej pisma powód kategorycznie stwierdził, że prawo do nadpłaty podatku nigdy nie powstało po stronie pozwanej spółki.

Przytoczenie stanowiska powoda wyrażonego w uzasadnieniu pozwu i w piśmie z 3 stycznia 2020 r. było konieczne. Pokazuje bowiem, że powód nigdy nie miał wątpliwości, iż pozwana nie nabyła składników majątku (...) S.A., z którymi wiązałaby się nadpłata podatku od nieruchomości za rok 2008. W toku postępowania o zwrot nadpłaty podatku organ podatkowy stwierdził, że 29 kwietnia 2016 r. te składniki majątkowe zostały zbyte na rzecz (...) spółki z o.o. Organ podatkowy kategorycznie ustalił, że sukcesja w prawie podatkowym ma charakter autonomiczny i jest ściśle powiązana ze składnikami majątku, w tym wypadku budowlami podziemnymi, które od 29 kwietnia 2016 r., czyli przed podziałem, nie należały do (...) S.A. Organ podatkowy uzyskał nawet w tym zakresie ekspertyzę prawną, która potwierdziła jego stanowisko.

Podzielić należy stanowisko organu podatkowego (powoda), iż prawo podatkowe ma charakter autonomiczny. Przepisy art. 189 ¹ k.p.c., oraz art. 199a ustawy Ordynacja podatkowa, mają więc charakter wyjątku, czyli należy je interpretować ściśle. W niniejszej sprawie o dopuszczalności drogi sądowej decydowałoby zaistnienie sytuacji, w której z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe. Powód w pozwie i w zażaleniu nie wykazał, aby takie wątpliwości zachodziły po stronie organu podatkowego. Jest dokładnie odwrotnie. Z zacytowanych fragmentów uzasadnienia pozwu wynika przecież, że powód jest pewien, iż doszło do nadpłaty podatku od nieruchomości za 2008 r., że sukcesję w zakresie zwrotu nadpłaty należy oceniać na podstawie ordynacji podatkowej, że wiąże się ona z prawem do składników majątkowych, z którymi jest powiązane zobowiązanie podatkowe, oraz, że składniki te, w chwili podziału (...) S.A., nie należały już do niej, czyli podmioty uczestniczące w podziale, w tym pozwana, skoro nie nabyły tych składników majątkowych, nie nabyły także prawa do zwrotu nadpłaty podatku. Powód wniósł pozew nie dlatego, że w sprawie pojawiły się wątpliwości, o których mowa w art. 199a § 3 o.p., tylko po to, by uzyskać orzeczenie sądu i niejako przerzucić na sąd powszechny odpowiedzialność z tytułu zwrotu nadpłaty, lub odmowy jej dokonania. To, że powód sformułował oba żądania, główne i ewentualne, w taki sposób, iż mają pozory sprawy cywilnej, w rozumieniu art. 1 k.p.c., nie zmienia zasadniczego faktu. W wypadku braku „wątpliwości”, sprawa ta nie jest sprawą cywilną, tylko podatkową, co do której droga sądowa jest niedopuszczalna. Bez względu na to w jaki sposób zostanie sformułowane żądanie pozwu (główne i ewentualne). Powód ma obowiązek, skoro nie ma „wątpliwości”, podjąć samodzielnie decyzję w toczącym się postępowaniu w przedmiocie zwrotu nadpłaty. Fakt, że pozwana chciałaby uzyskać na swoja rzecz zwrot nadpłaty, nie wyczerpuje znamiona „wątpliwości”. Pozwana jest stroną toczącego się postępowania, które prowadzi powód. Z uzasadnienia pozwu wynika zaś, że organ podatkowy jednoznacznie wykluczył prawo pozwanej do nadpłaty, jednak zdecydował się wnieść pozew, zamiast wydać decyzję.

O „wątpliwościach” powód zaczął pisać w piśmie z 11 września 2020 r. (k.677-679), które jest reakcją, co wynika z jego treści, na uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach w sprawie I ACz 266/20. Powód podjął polemikę z motywami tego uzasadnienia, najwyraźniej starając się z góry zwalczać ewentualną, podobną argumentację, gdyby sąd rozpoznający zażalenie w niniejszej sprawie zamierzał się do niej przychylić. Szeroko zatem odniósł się do błędu w tamtej sprawie, iż do podziału (...) S.A. doszło na podstawie art. 529 § 1 pkt 4 k.s.h., zamiast na podstawie art. 529 § 1 pkt 3 k.s.h. W niniejszej sprawie nie ma to znaczenia, bowiem przecież powód w uzasadnieniu pozwu wskazywał na ten ostatni przepis, i z niego wywiódł skutki w zakresie sukcesji podatkowej. W piśmie znalazło się także stwierdzenie (nowe), że wątpliwości organu podatkowego wynikają z faktu, że (...) S.A. przestała istnieć, więc organ podatkowy nie ma możliwości zażądać od niej wyjaśnień. Jest oczywiste, że i sąd cywilny od nieistniejącego podmiotu nie może zażądać wyjaśnień. Podniesiono także, że w postępowaniu cywilnym można zgromadzić dokumenty, informacje, a tego nie może zrobić organ podatkowy. Ten argument jest o tyle niezrozumiały, że przecież powód w uzasadnieniu pozwu kategorycznie stwierdził, że (...) wyzbyła się składników majątku, z którymi wiązało się zobowiązanie podatkowe, zatem w chwili podziału, żaden z podmiotów uczestniczących w nim, nie mógł nabyć praw majątkowych w interesującym strony przedmiocie. Po drugie, wydaje się, że obowiązujące przepisy dają organowi podatkowemu równie szeroki wachlarz instrumentów czynienia ustaleń, jakimi dysponuje sąd w postępowaniu cywilnym.

Z powyższych względów orzeczenie sądu pierwszej instancji odpowiada prawu. Dlatego podniesione przez powoda zarzuty są bezzasadne. Istnienie rzeczywistych „wątpliwości”, decyduje o dopuszczalności drogi sądowej, nie jest to przesłanka równoznaczna z posiadaniem interesu prawnego. Istnienie „wątpliwości” musi być wykazane na etapie badania sprawy pod kątem dopuszczalności drogi sądowej. Brak „wątpliwości” powoduje bowiem odrzucenie pozwu, a nie oddalenie powództwa.

Orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c.

O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3, oraz art 99 k.p.c. Stawkę wynagrodzenia pełnomocnika pozwanej ustalono na podstawie § 2 pkt 7) w zw. z § 10 ust. 2 pkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSA Elżbieta Karpeta SSA Małgorzata Wołczańska SSO del. Jacek Włodarczyk