Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

POSTANOWIENIE

Dnia 21 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Elżbieta Karpeta

po rozpoznaniu w dniu 21 października 2021r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa: Gminy K.

przeciwko: Spółce (...) Spółce Akcyjnej w B.

o zapłatę

na skutek zażalenia powódki

na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 31 marca 2021 r..,

sygn. akt I C 145/20

postanawia:

1)  oddalić zażalenie;

2)  zasądzić od powódki na rzecz pozwanej 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych z tytułu kosztów postępowania zażaleniowego.

Sygn. akt I ACz 295/21

UZASADNIENIE

Zaskarżonym przez powódkę postanowieniem Sąd Okręgowy w Katowicach odrzucił pozew Gminy K. przeciwko Spółce (...) SA w B. w sprawie o sygn. akt I C 145/20 o zapłatę (pkt 1.) oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2.).

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że powódka wystąpiła z pozwem o zasądzenie kwoty 342.881,40 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz kosztów postępowania podnosząc, że (...) SA była właścicielką budowli zlokalizowanych w podziemnych wyrobiskach górniczych, które stanowiły wówczas przedmiot opodatkowania z tytułu podatku od nieruchomości. W 2005 roku (...) zadeklarowała kwotę 7.511.747,90 zł podatku od nieruchomości, którą wpłaciła dobrowolnie. Powódka nie zgodziła się z tą kwotą i wydała decyzję o ustaleniu podatku na kwotę 10.509.988,60 zł, na podstawie której wyegzekwowano kwotę 2.749.698,42 zł. Następnie decyzja ta została uchylona, a sprawa była ponownie rozpatrywana, czego efektem było ustalenie należnego podatku na 11.981.014,50 zł i wyegzekwowanie kwoty 1.471.783,83 zł. SKO decyzją z 23 października 2018 roku uchyliło decyzję powódki i umorzyło postępowanie podatkowe z powodu przedawnienia zobowiązania. W związku z uchyleniem decyzji powstała nadpłata w podatku, która została przekazana pozwanej z zastrzeżeniem zwrotu.

Pismem z dnia 3 kwietnia 2019 roku powódka wezwała pozwaną do zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w postaci nienależnego świadczenia w wysokości 5.743.287,48 zł tytułem nienależnie zwróconej nadpłaty podatku za 2005 rok. W pierwszej połowie 2017 roku (...) SA uległa podziałowi na podstawie art. 529 § 1 pkt 3 k.s.h., a jej majątek został przeniesiony na pozwaną oraz dwie nowopowstałe spółki: (...) Sp. z o.o. oraz (...) Sp. z o.o. Wcześniej, bo w 2014 roku (...) SA sprzedała zorganizowaną część przedsiębiorstwa w postaci KWK (...) na rzecz (...) SA. W związku z tym w majątku K.W. nie znajdują się żadne budowle zlokalizowane w podziemnych wyrobiskach górniczych, które stanowiły przedmiot opodatkowania. Zdaniem powódki dla rozstrzygnięcia sprawy istotne jest ustalenie, które z należności z tytułu spornego podatku od nieruchomości miały status należności bilansowych w dniu 28 czerwca 2017 roku i czy była wśród nich nadpłata w podatku od nieruchomości stanowiąca przedmiot sprawy.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o odrzucenie pozwu, ewentualnie o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwana zarzuciła, że droga sądowa w niniejszej sprawie jest niedopuszczalna. Kwestia ustalenia istnienia po stronie pozwanej prawa do nadpłaty w podatku od nieruchomości przysługującego jej poprzednikowi prawnemu leży w wyłącznej kompetencji organu podatkowego, a tym samym pozostaje poza kompetencją sądu powszechnego. Jednocześnie pozwana podkreśliła, iż z dniem 29 czerwca 2017 roku został dokonany podział (...) SA, w wyniku którego została ona wykreślona z rejestru przedsiębiorców, a jej majątek został przejęty przez (...). W pkt 7 planu podziału wskazano, że w związku z podziałem KW Spółka (...), tj. (...) przejmie zorganizowaną część przedsiębiorstwa, obejmującą wszystkie aktywa, zobowiązania i prawa oraz obowiązki z umów, które nie zostały w załączniku do planu podziału przypisane do spółek (...) Sp. z o.o. oraz (...) Sp. z o.o. W dniu podziału KW nie była wprawdzie właścicielem obiektów i urządzeń w podziemnych wyrobiskach górniczych, od których uiszczony został przez nią m.in. podatek od nieruchomości stanowiący nadpłatę, której dotyczy postępowanie lecz nadpłata dotyczyła okresu wcześniejszego, gdy składniki te należały do poprzednika prawnego pozwanej.

Sąd Okręgowy zważył, że analiza roszczenia powódki prowadzi do wniosku, iż sprawa nie ma charakteru cywilnoprawnego w rozumieniu art. 1 k.p.c., a zatem droga sądowa w zakresie powództwa o ustalenie z art. 189 ¹ k.p.c. jest niedopuszczalna, co prowadzi do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 k.p.c.

Zgodnie z art. 1 k.p.c. kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Przepis ten zawiera bardzo szeroką definicję, obejmującą swoim zakresem wszystkie sprawy podlegające załatwieniu w postępowaniu cywilnym, ale zachowuje aktualność wyłącznie na gruncie kodeksu postępowania cywilnego.

W wyroku z dnia 11 stycznia 2017 roku, sygn. akt IV CSK 112/16 Sąd Najwyższy stwierdził, iż w zasadzie każde roszczenie procesowe sformułowane jako żądanie zasądzenia, ustalenia lub uksztaltowania stosunku prawnego, niezależnie od merytorycznej zasadności, jest objęte drogą sądową, jeżeli dotyczy podmiotów, których pozycja w ramach tego stosunku prawnego jest równorzędna. W niniejszej sprawie jednak tak nie jest.

Zgodnie z treścią art. 199a § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2019r. poz. 900 z późn. zm.), organ podatkowy dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. Jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej, o czym stanowi art. 199a § 2 o.p. Z kolei art. 199a. § 3 o.p. stanowi, iż jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa.

Przepis art. 199a § 3 o.p. nie kreuje właściwości sądów powszechnych w rozstrzyganiu pojawiających się w postępowaniu podatkowym wątpliwości o istnieniu bądź nieistnieniu stosunku prawnego. Przepis ten nie wyraża również w żadnym stopniu zasady niewłaściwości organów podatkowych w rozstrzyganiu wskazanych wątpliwości. Z przepisu tego wynika, iż zasadą jest wyposażenie organu podatkowego w tej kwestii w uprawnienia orzecznicze - co zresztą potwierdza art. 199a § 1 o.p. Wyjątkiem zaś -w sytuacji gdy pomimo przeprowadzenia postępowania dowodowego pozostają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe - jest wystąpienie przez organ podatkowy do sądu powszechnego. Działanie sądu powszechnego ma tu zatem charakter fakultatywny, uzależniony od wystąpienia przesłanek określonych w art. 199a § 3 o.p. Podstawa wystąpienia z powództwem do sądu powszechnego wynika z art. 189 ¹ k.p.c. Przepis ten stanowi, że uprawnienie, o którym mowa w art. 189 k.p.c., przysługuje również w toku prowadzonego postępowania organowi podatkowemu lub organowi kontroli skarbowej, jeżeli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne dla oceny skutków podatkowych.

Dalej Sąd Okręgowy podkreślił, że w niniejszej sprawie powódka (organ podatkowy, organ kontroli skarbowej) co prawda domaga się zasądzenia roszczenia w kwocie 342.881,40 zł, jednak rozstrzygnięcie o tym żądaniu wymaga przesądzenia istnienia w/w wierzytelności na gruncie prawa podatkowego. Z powództwem, o jakim mowa w art. 189 ¹ k.p.c. organ podatkowy może wystąpić tylko w toku prowadzonego postępowania podatkowego powiązanego bezpośrednio z czynnością prawną będącą przedmiotem sporu sądowego, jeżeli jest to niezbędne dla oceny jej skutków podatkowych (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 października 2006 r., I ACa 395/06, OSAB 2006, nr 2-3, poz. 3).

W toku postępowania sądowego Sąd rozpoznając powództwo wytoczone przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej, bada jedynie kwestię istnienia stosunku cywilnoprawnego lub prawa powstałego na gruncie prawa cywilnego, a jego kompetencja nie obejmuje stosunków podatkowych. W szczególności sąd powszechny nie ustala czy miało miejsce obejście prawa podatkowego, ani nie określa konsekwencji wynikających z takiego obejścia. Z kolei organ podatkowy konkretyzuje stosunki z zakresu prawa podatkowego, przy czym w zakresie, w jakim stosunki cywilnoprawne i prawa powstałe na gruncie prawa cywilnego mają znaczenie dla konkretyzacji stosunków podatkowych, nie ma kompetencji do samodzielnego rozstrzygania wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego lub prawa i jest związany orzeczeniami sądów powszechnych (zob. Zelwiański Ryszard. Ustalanie przez sąd powszechny istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa w toku postępowania podatkowego. Przegląd Podatkowy, 2006, nr 9. s. 49-54).

Przepis art. 199a § 3 o.p. odnosi się wyłącznie do kwestii ustaleń w zakresie prawa lub stosunku prawnego, nie dotyczy natomiast ustalenia przez sąd powszechny stanu faktycznego lub faktów, w tym np. oświadczeń woli. Poza zakresem normy z art. 199a § 3 o.p. pozostają zatem okoliczności faktyczne sprawy. Przepis ten stanowi zatem dopełnienie przepisów regulujących postępowanie podatkowe, które determinuje kierunek oraz sposób prowadzenia przez organ podatkowy postępowania dowodowego. To powoduje, że organ podatkowy pomimo wprowadzonej regulacji art. 199a § 3 o.p. nie został zwolniony z obowiązku kwalifikowania zdarzeń na gruncie prawa podatkowego oraz oceny skutków prawnopodatkowych, jakie one wywierają. Dlatego też obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego na podstawie tego przepisu powstaje wówczas, gdy zgromadzony materiał dowodowy pozostawia wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego lub prawa (zob. wyrok NSA z dnia 22.01.2019r., II FSK 185/17).

Mając powyższe na uwadze Sąd pierwszej instancji stwierdził, że organ podatkowy, w tym przypadku powódka, winna samodzielnie przeprowadzić postępowanie podatkowe i rozstrzygnąć o wszystkich okolicznościach sprawy. Użyty w art. 199a § 3 o.p. termin „wątpliwości” należy rozumieć w kategoriach obiektywnych, a nie przez pryzmat subiektywnego przekonania organu podatkowego, że tych wątpliwości nie ma albo że istnieją, na co zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 14 czerwca 2006r., K 53/05, czy NSA w wyroku z dnia 22 stycznia 2008r., II FSK 1611/06 i 29 sierpnia 2019r., II FSK 190/18.

Odnosząc powyższe rozważania do kwestii nadpłaty podatku od nieruchomości Sąd Okręgowy stwierdził, że nadpłata, o której stanowi art. 72 o.p., jako nadwyżka świadczenia spełnionego w zamiarze zapłaty podatku nad wysokością zobowiązania podatkowego, jest kategorią prawa podatkowego. Jest ona ściśle związana z istnieniem i wysokością zobowiązania podatkowego - jej źródłem jest błędne przekonanie o istnieniu zobowiązania podatkowego. Jej odbiorcą jest organ podatkowy działający w sferze imperium, a nie jako podmiot prawa cywilnego. Sama zaś nadpłata w pierwszej kolejności podlega zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości podatkowych, w myśl art. 76 § 1 o.p. Należność z tytułu nadpłaty ma charakter publicznoprawny, czego odzwierciedleniem jest jej kompleksowa regulacja w przepisach Ordynacji podatkowej. Przepisy Ordynacji podatkowej w art. 72-80 określają przypadki i moment powstania nadpłaty, zasady, według których dochodzi do stwierdzenia lub określenia nadpłaty, terminy, w jakich powinno dojść do zwrotu nadpłaty, oprocentowanie nadpłat, a także terminy wygaśnięcia prawa do zwrotu nadpłaty oraz złożenia wniosku o zwrot nadpłaty. Pogląd o publicznoprawnym charakterze nadpłaty dominuje również w orzecznictwie i literaturze przedmiotu (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 lipca 2010r., SK 21/08, OTK-A 2010, nr 6, poz. 62 i postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 listopada 2010r., P 45/09, OTK-A 2010, nr 9, poz. 125, a także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26listopada 2003r., III CZP84/03, OSNC 2005, nr 1 poz. 5 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005r., IV CK 653/04, niepubl.). Nadpłata podatku stanowi element rozliczeń mających źródło w obowiązku podatkowym i związanym z nim zobowiązaniu podatkowym, powinna być zatem kwalifikowana jako kategoria prawa podatkowego. Podstawę spełnienia świadczenia na rzecz podatnika stanowią w tym przypadku przepisy prawa podatkowego obligujące organ podatkowy do zwrotu nadpłaty. Przepisy prawa podatkowego zawierają szczególne regulacje w zakresie stwierdzenia obowiązku nadpłaty podatku, wobec czego stosowanie w tej mierze przepisów prawa cywilnego stanowiłoby ingerencję w autonomię prawa podatkowego.

Kolejno Sąd Okręgowy podkreślił, że przepisy ordynacji podatkowej zawierają regulacje dotyczące następstwa prawnego podmiotów w zakresie stosunków publicznoprawnych, w tym co do kwestii następstwa prawnego w zakresie zwrotu nadpłaty podatku. Zgodnie bowiem z art. 93c § 1 o.p. osoby prawne przejmujące lub osoby prawne powstałe w wyniku podziału wstępują, z dniem podziału lub z dniem wydzielenia, we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki osoby prawnej dzielonej pozostające w związku z przydzielonymi im, w planie podziału, składnikami majątku. Przepis § 1 stosuje się w sytuacji, jeżeli majątek przejmowany na skutek podziału, a przy podziale przez wydzielenie - także majątek osoby prawnej dzielonej, stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa (art. 93c § 2 o.p.). Przepisy art. 93-93c mają zastosowanie również do praw i obowiązków wynikających z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego (art. 93d o.p.). Tym samym spór w niniejszej sprawie jest w rzeczywistości sporem związanym z roszczeniem o zwrot nadpłaty podatku od nieruchomości. Sprawa ta w świetle powyższych uwag i przedmiotu nie może być uznana za sprawę cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. Zagadnienie następstwa prawnego w zakresie prawa z tytułu zwrotu nadpłaty należności podatkowych przysługujących podatnikowi przeciwko organowi podatkowemu, zostało wyczerpująco uregulowane w przepisach ustawy - Ordynacja Podatkowa. Kwestia ta nie dotyczy zatem stosunków z zakresu prawa cywilnego. Jednocześnie przepisy ustaw szczególnych nie przewidują w tym wypadku zastosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Również art. 199a o.p. nie stanowi podstawy dla dochodzenia roszczeń określonych pozwem, skoro w oparciu o wskazany przepis można domagać się jedynie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa o charakterze cywilnoprawnym. Za takie natomiast nie można uznać ustalenia kwestii następstwa prawnego w zakresie prawa do zwrotu nadpłaty podatku przysługującego poprzednikowi prawnemu, które to ustalenie należy do sfery publicznoprawnej. Sąd, rozpoznając powództwo o ustalenie wytoczone przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej, bada jedynie kwestię istnienia stosunku cywilnoprawnego lub prawa powstałego na gruncie prawa cywilnego, a jego kompetencja nie obejmuje stosunków podatkowych (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach w sprawie I ACz 266/20; ACz 306/20; I ACz 331/20).

Mając na uwadze powyższe Sąd pierwszej instancji, na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., pozew odrzucił.

Skutkiem odrzucenia pozwu w całości było też obciążenie strony powodowej kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego pozwanej, zgodnie z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w zw. z art. 98 k.p.c.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniosła powódka zaskarżając je w całości oraz zarzucając:

1) naruszenie art. 165 ust. 1 zd. 2 i ust. 2 Konstytucji przez odmowę ochrony sądowej roszczeniu powódki, w sytuacji gdy możliwość dochodzenia zwrotu niesłusznie zwróconej nadpłaty występuje jedynie przed sądem powszechnym, wobec braku regulacji w tym zakresie w przepisach Ordynacji podatkowej i innych przepisach prawa podatkowego;

2) naruszenie art. 64 § 1 k.p.c., 189 ¹ k.p.c. oraz art. 199a § 3 o.p. przez przyjęcie, że stroną powodową w niniejszej sprawie jest „organ podatkowy, organ kontroli skarbowej”, podczas gdy stroną powodową jest Gmina K., a więc osoba prawna posiadająca zdolność prawną i zdolność sądową, co miało wpływ na wynik sprawy, gdyż prawie całość uzasadnienia zaskarżonego postanowienia opiera się na analizie art. 189 ¹ k.p.c. i art. 199a o.p., które nie mają w niniejszej sprawie zastosowania;

3) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia polegający na uznaniu, że powódka domaga się „ustalenia następstwa prawnego pozwanej w zakresie prawa z tytułu zwrotu nadpłaty”, podczas gdy przedmiotem pozwu, co wprost wynika z jego treści jest zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki określonej kwoty tytułem nienależnego świadczenia;

4) nierozpoznanie istoty sprawy będące wynikiem w/w błędu i rozstrzygnięcie o żądaniu, które w ogóle nie było przedmiotem pozwu na innej podstawie faktycznej i prawnej, a także całkowite zaniechanie zbadania materialnoprawnej podstawy żądania;

5) art. 1 k.p.c. oraz art. 2 § 1 k.p.c. i art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. przez przyjęcie, że droga sądowa jest niedopuszczalna na skutek rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy w Katowicach o żądaniu, które nie było przedmiotem pozwu, co doprowadziło do odrzucenia pozwu, podczas gdy sprawa w rzeczywistości objęta pozwem jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., gdyż powódka wskazując na cywilnoprawny charakter tego roszczenia kształtuje cywilną podstawę jego dochodzenia, którą Sąd jest związany, a o jej zasadności bądź bezzasadności obowiązany jest orzec dopiero w merytorycznym wyroku kończącym proces;

6) art. 199a § 3 o.p. w zw. z art. 189 ¹ k.p.c. poprzez ich błędne zastosowanie w sprawie, podczas gdy żądaniem powódki nie było objęte ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, a żądanie zapłaty roszczenia z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia;

7) w razie przyjęcia, że Sąd Okręgowy w istocie orzekał o określonym przez powódkę żądaniu pozwu- art. 1 k.p.c. oraz art. 2 § 1 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. poprzez uznanie, że droga sądowa jest niedopuszczalna, co w konsekwencji doprowadziło do odrzucenia pozwu, podczas gdy skonkretyzowane przez powódkę roszczenie objęte pozwem wprost odnosi się do cywilnoprawnej instytucji nienależnego świadczenia, a zatem ma charakter cywilnoprawny, co jednocześnie oznacza, że droga sądowa jest dopuszczalna;

8) naruszenie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i błędne uznanie a limine wbrew twierdzeniom powódki, że wierzytelność stanowiąca przedmiot niniejszego postępowania ma charakter publicznoprawny, podczas gdy powódka wskazuje wprost na cywilnoprawny charakter roszczenia odnosząc się do cywilnoprawnej instytucji nienależnego świadczenia.

Mając na uwadze tak sformułowane zarzuty powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania zażaleniowego.

W odpowiedzi na zażalenie pozwana wniosła o jego oddalenie i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgodzić się należy z Sądem Okręgowym, że niniejsza sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej, a w konsekwencji droga sądowa jest niedopuszczalna, co skutkować musiało odrzuceniem pozwu. Zarzuty skarżącej formułowane jako naruszenia przepisów postępowania były chybione. Sąd I instancji prawidłowo zidentyfikował przedmiot sprawy jako sprawę o zapłatę, natomiast przedstawione rozważania na gruncie regulacji z art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej oraz art. 189 ¹ k.p.c. stanowiły jedynie część wywodu prawnego co do braku drogi sądowej w tej sprawie.

W myśl art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd odrzuci pozew, jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna. Dopuszczalność drogi sądowej stanowi podstawową przesłankę możliwości domagania się ochrony prawnej w ramach postępowania przed sądami. Jej brak uniemożliwia realizację żądania ochrony przez sąd. Niedopuszczalność drogi sądowej wystąpi, gdy sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 i art. 2 k.p.c. albo też do jej rozpoznania właściwy jest inny organ wskazany w ustawie. Ocena dopuszczalności drogi sądowej zależy przede wszystkim od przedmiotu procesu, a więc przedstawionego sądowi pod osąd roszczenia oraz wskazanego przez powoda stanu faktycznego. Te dwa elementy konkretyzują procesowy stosunek prawny zachodzący między stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają jej przymiot sprawy cywilnej lub takiej cechy pozbawiają.

W niniejszym postępowaniu powódka wniosła o zasądzenie kwoty 342.881,40 zł z tytułu uzyskania przez pozwaną świadczenia nienależnego w postaci zwrotu nadpłaty podatku od nieruchomości, który otrzymała na skutek podziału, w trybie art. 529 § 1 pkt 3 k.s.h., (...) SA w K.. Powódka domagała się jednocześnie przeprowadzenia dowodów mających na celu ustalenie, że wśród składników majątku przydzielonych Spółce (...) SA w B. w planie podziału (...) SA nie znajdowały się takie składniki, z którymi pozostaje prawo do otrzymania nadpłaty w podatku od nieruchomości za 2005 rok zapłaconym na rzecz Gminy K. przez (...) SA. Biorąc zatem pod uwagę żądanie pozwu oraz powołane przez powódkę okoliczności, podzielić należy stanowisko Sądu pierwszej instancji, że u podstaw żądania pozwu (żądanie zapłaty) leżało, przesłankowo, żądanie ustalenia przez sąd powszechny kwestii następstwa (...) SA w zakresie prawa do otrzymania nadpłaty podatku od nieruchomości dokonanej na rzecz (...) SA, które powódka kwestionuje. Trzeba też w tym miejscu wskazać, iż w stosunku do pozwanej toczy się obecnie postępowanie podatkowe w sprawie zwrotu nadpłaty podatku i jego oprocentowania, które nie zostało jeszcze zakończone wydaniem decyzji administracyjnej. Żądanie pozwu nie może być więc rozumiane inaczej niż oczekiwanie rozstrzygnięcia przez sąd powszechny, czy pozwana jako jeden z następców prawnych (...) SA nabyła prawo do nadpłaty podatku. To zaś, że powódka sformułowała żądanie pozwu w taki sposób, iż może być ona kwalifikowana jako sprawa cywilna w rozumieniu art. 1 k.p.c., skoro wskazane zostało jako podstawa dochodzonego roszczenia art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. i sformułowano żądanie zwrotu nienależnie pobranej przez pozwaną nadpłaty podatku, nie zmienia zasadniczego faktu, że w istocie sprawa należy do stosunków z zakresu prawa podatkowego i na tym gruncie kwestia ta powinna być rozstrzygnięta.

W kontekście tych uwag zważyć należy, że stosownie do treści art. 529 § 1 pkt 3 k.s.h. podział spółki kapitałowej może być dokonany przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki (podział przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki) i taki podział nastąpił w przypadku (...) SA w K.. Zgodnie zaś z art. 531 § 1 k.s.h. spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane powstałe w związku z podziałem wstępują z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału. Niemniej przepisy art. 531 k.s.h, jak i art. 546 § 1 k.sh. (dotyczący przejęcia zobowiązań przypisanych w planie podziału spółkom przejmującym, a dotyczące zobowiązań spółki dzielonej) nie mają zastosowania do zobowiązań podatkowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2016 r., III CZP 20/16, OSNC-ZD 2018/2/18). Kwestia następstwa prawnego na gruncie prawa podatkowego uregulowana bowiem została w art. 93c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa (Dz. U. 2020.1325 t.j., dalej: o.p.). Przepis ten stanowi, że osoby prawne przejmujące lub osoby prawne powstałe w wyniku podziału wstępują, z dniem podziału lub z dniem wydzielenia, we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki osoby prawnej dzielonej pozostające w związku z przydzielonymi im, w planie podziału, składnikami majątku (§ 1). Przepis § 1 stosuje się, jeżeli majątek przejmowany na skutek podziału, a przy podziale przez wydzielenie - także majątek osoby prawnej dzielonej, stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa (§ 2). Wykładnia wskazanej regulacji powinna nastąpić w oparciu o przepisy Ordynacji podatkowej, gdyż nie leży ona w kognicji sądu powszechnego. Sukcesja uregulowana w przepisach ordynacji podatkowej ma szczególny charakter wynikający z publicznego charakteru objętych nią praw i obowiązków. Oznacza to, że w sytuacji gdy przepisy innych gałęzi prawa przewidują następstwo prawne, nie jest to jednoznaczne z istnieniem sukcesji podatkowej; do przejęcia podatkowych praw i obowiązków konieczna jest bowiem wyraźna podstawa w przepisach prawa podatkowego (wyrok NSA z 24 maja 2016 r., II FSK 1133/14, LEX nr 2045343). Przepisy ordynacji podatkowej regulują zatem kwestię sukcesji podatkowej w odniesieniu do praw i obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego w sposób autonomiczny. Orzekanie w przedmiocie żądania pozwu, skutkowałoby zatem w istocie rozstrzygnięciem sądu powszechnego co do prawa pozwanej do zwrotu nadpłaty podatku, która to kwestia jest zastrzeżona do postępowania podatkowego, posiadającego normatywną odrębność.

Możliwość orzekania przez sąd powszechny w zakresie postępowania podatkowego wyjątkowo przewiduje art. 199a § 3 o.p, zgodnie z którym jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa. Nie można tracić przy tym z pola widzenia, że przepis ten odnosi się wyłącznie do kwestii ustaleń w zakresie prawa lub stosunku prawnego, nie dotyczy natomiast ustalenia przez sąd powszechny stanu faktycznego lub faktów. Poza zakresem normy z art. 199a § 3 o.p. pozostają okoliczności faktyczne sprawy (tak Piotr Pietrasz, Ordynacja podatkowa. Komentarz aktualizowany, red. L. Etel, LEX/el 2021).

Biorąc pod uwagę przedmiot rozpoznawanej sprawy zważyć należy, że powoływany przez powódkę plan podziału (...) SA nie stanowi czynności prawnej, ale czynność faktyczną. Można bowiem stwierdzić, że jest to czynność o charakterze organizacyjnym będąca warunkiem realizacji postępowania podziałowego, o ile zawiera treści określone w art. 534 k.s.h. (tak A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 533 k.s.h., LEX/el 2021). Mimo to, konieczne może być dokonanie wykładni zawartych w nim postanowień, a które odnoszą się do praw i obowiązków przypisanych spółce przejmującej lub nowozawiązanej. Wskazać jednak trzeba, że niewątpliwie art. 199a § 3 o.p. nie kreuje właściwości sądów powszechnych w rozstrzyganiu pojawiających się w postępowaniu podatkowym wątpliwości o istnieniu bądź nieistnieniu stosunku prawnego. Przepis ten nie wyraża również w żadnym stopniu zasady niewłaściwości organów podatkowych w rozstrzyganiu wskazanych wątpliwości. Z przepisu tego wynika, że zasadą jest wyposażenie organu podatkowego w tej kwestii w uprawnienia orzecznicze – co zresztą potwierdza art. 199a § 1 o.p. zawierający reguły wykładni czynności prawnych. Wyjątkiem zaś – w sytuacji gdy pomimo przeprowadzenia postępowania dowodowego pozostają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe – jest wystąpienie przez organ podatkowy do sądu powszechnego. Działanie sądu powszechnego ma tu zatem charakter fakultatywny, uzależniony od wystąpienia przesłanek określonych w art. 199a § 3 o.p. Wskazuje się zatem, że art. 199a § 3 o.p. ma charakter posiłkowy. W konsekwencji należy dojść do wniosku, że organ podatkowy, pomimo wprowadzonej regulacji art. 199a § 3 o.p., nie został zwolniony z obowiązku kwalifikowania zdarzeń na gruncie prawa podatkowego oraz oceny skutków podatkowoprawnych, jakie one wywierają. Z tych powodów obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego na podstawie tego przepisu powstaje tylko wówczas, gdy zgromadzony materiał dowodowy pozostawia wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego bądź prawa (wyrok NSA z 2.02.2017 r., II FSK 4071/14, LEX nr 2270088). Podstawę prawną takiego powództwa stanowi z art. 189 ¹ k.p.c., który stanowi, że uprawnienie, o którym mowa w art. 189 (żądanie ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa), przysługuje również, w toku prowadzonego postępowania, organowi podatkowemu, jeżeli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne dla oceny skutków podatkowych. Co istotne, regulacja ta odwołuje się wyłącznie do zdarzeń cywilnoprawnych, które tworzą lub współtworzą podatkowy stan faktyczny. Przedmiotem takiego powództwa nie mogą być stosunki publicznoprawne, a do takich z pewnością należy kwestia ustalenia następstwa prawnego w zakresie prawa do zwrotu podatku przysługującego poprzednikowi prawnemu.

Nie sposób pominąć także tego, że ordynacja podatkowa zawiera przewidzianą w art. 72-80 regulację w przedmiocie nadpłaty podatku i kwestii z nią związanych. Skoro zaś nadpłata ta stanowi element rozliczeń mających źródło w obowiązku podatkowym, powinna być kwalifikowana jako kategoria prawa podatkowego, a co za tym idzie stosowanie w tym przedmiocie przepisów prawa cywilnego stanowiłoby naruszenie autonomii prawa podatkowego.

Wskazać również trzeba, że od 1 stycznia 2016 roku obowiązuje zmodyfikowany art. 52 o.p., na podstawie którego organy podatkowe mogą dochodzić od podatnika nienależnie zwróconych mu nadpłat podatku lub zwrotów podatku. Zmiana tego przepisu była uzasadniona występującymi w praktyce trudnościami w odzyskiwaniu przez organy podatkowe tego rodzaju kwot. W obowiązującej do końca 2015 roku ordynacji nie było określonego trybu wyegzekwowania od podatnika tego typu „nadpłat”, co zmuszało organy podatkowe do ich dochodzenia na podstawie przepisów prawa cywilnego jako świadczeń nienależnych. Nienależnie zwrócone nadpłaty podatku lub zwrot podatku stanowią należności o charakterze podatkowym, a zatem to w ordynacji podatkowej powinny być przepisy, które regulują kwestie ich zwrotu. W sytuacji zaś, gdy określone stany faktyczne nie mieszczą się w ukształtowanej prawem podatkowym regulacji, to powstała nierównowaga majątkowa nie podlega wyrównaniu, w tym także przy wykorzystaniu instrumentów przewidzianych prawem cywilnym. Oznacza to niedopuszczalność rozszerzenia uprawnień dotyczących możliwości dochodzenia zwrotu nienależnie wypłaconej nadpłaty podatku poza uprawnienia przewidziane wprost w przepisach prawa podatkowego.

Z kolei fakt, że w sprawach podobnych do niniejszej podmioty dochodzące zwrotu nienależnie w ich ocenie dokonanego zwrotu nadpłaty zaskarżyły postanowienia Sądu drugiej instancji, którymi oddalono ich zażalenie na odrzucenie pozwu, nie może skutkować uznaniem zażalenia wniesionego w niniejszej sprawie za zasadne. Ewentualna zmiana stanowiska tut. Sądu odnośnie oceny prawnej zagadnień będących przedmiotem niniejszej sprawy mogłaby być skutkiem wydania przez Sąd Najwyższy we wskazanych przez skarżącego sprawach rozstrzygnięć zawierających odmienną ocenę prawną zagadnień będących przedmiotem sprawy niniejszej, co do chwili wydania postanowienia o oddalającego zażalenie powódki nie nastąpiło.

Z przedstawionych przyczyn zażalenie powódki, jako niezasadne, podlegało oddaleniu, o czym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c.

O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na zasadzie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2018.265 t.j).

SSA Elżbieta Karpeta