Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Elżbieta Karpeta
Sędziowie :	SA Piotr Łakomiak SO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska (spr.)
Protokolant :	Julia Karnat

po rozpoznaniu w dniu 14 października 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa S. B.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K.

o zwolnienie spod zajęcia

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 13 maja 2019 r., sygn. akt II C 335/18

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w pkt 1. w ten sposób, że zwalnia od postępowania zabezpieczającego
i egzekucji, 5 390 (pięć tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt) akcji na okaziciela serii (...) spółki Huta (...) S.A. w R. (KRS nr (...)),
o numerach od (...) do (...), od (...) do (...), od (...)
do (...), od (...) do (...), od (...) do (...), od (...)
do (...), od (...) do (...), od (...) do (...), od (...)
do (...), od (...) do (...), od (...) do (...), od (...)
do (...), od (...) do (...), od (...) do (...), od (...)
do (...), od (...) do (...), od (...) do (...), od (...)
do (...), od (...) do (...), od (...) do (...), od (...)
do (...), od (...) do (...), od (...) do (...) stanowiących własność powoda, które Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym
w B. P. R., w toku postępowania zabezpieczającego prowadzonego pod sygn. akt Km 371/17, odebrał
z (...) S.A;

b)  w punkcie 2. w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda
6 194 (sześć tysięcy sto dziewięćdziesiąt cztery) złote z tytułu kosztów procesu;

c)  w punkcie 3. w ten sposób, że nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Katowicach 6 253,85 (sześć tysięcy dwieście pięćdziesiąt trzy 85/100) złote z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych;

2)  zasądza od pozwanej na rzecz powoda 15 757 (piętnaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt siedem) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego
i kasacyjnego.

SSA Piotr Łakomiak

SSA Elżbieta Karpeta

SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska

Sygn. akt I ACa 1319/22

UZASADNIENIE

Powód S. B. domagał się zwolnienia od postępowania zabezpieczającego i egzekucji akcji na okaziciela serii (...) spółki Huta (...) S.A. w R. stanowiących własność powoda, które Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w (...) P. R., w toku postępowania zabezpieczającego prowadzonego na rzecz pozwanego pod sygn. akt Km 371/17, odebrał z (...) S.A.

Pozwana (...) Spółka Akcyjna w K. wniosła o oddalenie powództwa w całości zarzucając, że powód nie wykazał praw do zajętych ruchomości, gdyż w świetle statutu Huty (...), nabycie akcji przez powoda jest nieskuteczne, bowiem nie dokonał przeniesienia spornych akcji do depozytu wyznaczonego przez Hutę (...) S.A., a zarówno powód, jak też pełnomocnik sprzedającego i kupującego mający świadomość dokonywania obrotu spornymi akcjami niezgodnie z zapisami statutu Huty (...) S.A., doprowadzili do zawarcia nieważnej umowy sprzedaży akcji.

Zaskarżonym wyrokiem z 13 maja 2019 r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo, zasądził od powoda na rzecz pozwanej 6.111,91 zł z tytułu kosztów procesu oraz nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa 6.253,85 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych, wskazując na następujące ustalenia:

Huta (...) S.A. w R. w swoim statucie uregulowała kwestię organizacji obrotu swoimi akcjami pomiędzy osobami trzecimi. Zgodnie z jego postanowieniami w celu wydania akcji, Spółka złoży je do depozytu w wybranym przez siebie banku, biurze maklerskim lub innej instytucji posiadającej uprawnienia do przechowywania papierów wartościowych oraz spowoduje wydanie akcjonariuszowi przez ten bank, biuro maklerskie lub instytucję imiennego zaświadczenia depozytowego (art. 9 ust. 2). Akcjonariusz może podjąć akcje z tego depozytu, po ich uprzedniej zamianie na akcje imienne (art. 9 ust. 3), przy czym do zbycia akcji imiennych wymagana jest zgoda zarządu spółki wyrażona w terminie 5 miesięcy (art. 9 ust. 5). Huta (...) S.A. w R. wyznaczyła (...) S.A. w K., który na podstawie umowy z 21.12.2012 r. zawartej z Hutą (...) S.A. prowadził depozyt akcji na okaziciela wyemitowanych przez Spółkę oraz ewidencjonował stany posiadania i ich zmiany na indywidualnych kontach depozytowych akcjonariuszy. Zgodnie z § 2 pkt 3 tej umowy, z zakresu jej obowiązywania, wyłączono m. in. akcje spółki Huty (...), które stanowią przedmiot sprawy, gdyż zostały one zabezpieczone przez Prokuraturę Okręgową w Gliwicach jako dowód rzeczowy w sprawie V Ds. 42/08/Sp i były przechowywane w Narodowym Banku Polskim (NBP).

Pierwotnie akcje stanowiące przedmiot pozwu przysługiwały (...) Grupie S.A. w K.. Próbę nabycia akcji od spółki (...) S.A. podjął A. P. zawierając 26 sierpnia 2010 r., tj. w czasie gdy stanowiły dowód rzeczowy w sprawie V Ds. 42/08/Sp, umowę sprzedaży za cenę płatną w terminie 12 miesięcy od daty wydania akcji nabywcy przez zbywcę. W umowie postanowiono, że zbywane akcje zostaną wydane przez (...) Grupę S.A. A. P. niezwłocznie po wydaniu ich przez prokuraturę. Od daty zawarcia umowy nabywca zobowiązany był do ponoszenia wszelkich kosztów związanych z wydaniem akcji (...) Grupie S.A. za wyjątkiem opłat sądowych. W chwili podpisywania umowy A. P. był jedynym członkiem zarządu (...) Grupa S.A., a umowę w imieniu zbywcy podpisali dwaj z ówczesnych czterech członków rady nadzorczej zbywcy.

Postanowieniem z 26 czerwca 2015 r. prokurator Prokuratury Okręgowej w Gliwicach uznał za zbędne dla toczącego się postępowania karnego przechowywane w NBP dowody rzeczowe w postaci 2 872 596 sztuk dokumentów akcji Huty (...) S.A. i wydał je (...) Grupie S.A. jako pokrzywdzonemu. Następnie przez okres roku A. (...) sp. z o.o. w K. zawierała umowy dotyczące nabycia od A. P. akcji na okaziciela Huty (...) S.A. za pośrednictwem (...) S.A. Spółka (...) (...) była powiązana z (...) S.A. udziałami G. M..

W 2016 r. powód dowiedział się o możliwości zakupu akcji Huty (...) S.A. od pośrednika finansowego, u którego w przeszłości zawierał umowę ubezpieczenia. Wcześniej nie nabywał żadnych akcji i nie był klientem domu maklerskiego. Pośrednik argumentował, że nabycie akcji będzie dla powoda korzystne. Także pośrednik zajmował się obsługą transakcji, negocjując cenę nabycia. Powód ją zaakceptował, jednocześnie nie interesował się rolą jaką w umowie pełniła spółka (...) (...). Dnia 5 września 2016 r. powód złożył dyspozycję nabycia od spółki (...) (...) instrumentów finansowych rynku niepublicznego, które znajdowały się w depozycie (...) S.A. - w postaci akcji na okaziciela serii (...) spółki Huta (...) w liczbie 5 390 za cenę 14 140 zł i jednocześnie upoważnił ten dom maklerski do wystawienia zlecenia nabycia wyżej opisanych instrumentów finansowych rynku niepublicznego w imieniu własnym (domu maklerskiego), lecz na jego (powoda) rachunek oraz do zawarcia umowy sprzedaży według wzoru oraz do dokonywania wszelkich czynności faktycznych i prawnych, a także składania wszelkich oświadczeń woli i wiedzy niezbędnych do wykonania zlecenia zgodnie ze wskazanymi warunkami. Ponadto oświadczył, że z chwilą zawarcia umowy sprzedaży tych instrumentów finansowych następuje przeniesienie ich posiadania na rzecz kupującego, składając jednocześnie akcje do depozytu prowadzonego przez ten dom maklerski. Powód potwierdził, że został poinformowany, że nabycie akcji wiąże się z ryzykiem wystąpienia sporu sądowego, dotyczącego skuteczności ich nabycia, wynikającego z zapisów art. 9 statutu spółki Huty (...) przewidującego przechowywanie akcji spółki w wybranym przez nią depozycie i wyjęcie ich z tego depozytu jedynie po uprzedniej zamianie na akcje imienne, a w związku z czym występowanie akcji na okaziciela poza depozytem jest sytuacją nieprzewidzianą w statucie spółki Huty (...) oraz przewidującego ograniczenie zbywalności akcji imiennych, przez konieczność uzyskania zgody spółki. Tego samego dnia powód udzielił (...) S.A. pełnomocnictwa do dokonywania w imieniu i na jego rzecz wszelkich czynności faktycznych i prawnych, zarówno jednostronnych, jak i wielostronnych, składania i odbierania wszelkich oświadczeń woli i wiedzy, w tym poleceń i dyspozycji w jakiejkolwiek formie prawnej przewidzianej przez jakiekolwiek przepisy prawa, statuty, regulaminy, procedury i inne obowiązujące normy, mające na celu dokonanie czynności określonych w umowie i w pełnomocnictwie, w tym czynności dotyczących nabycia akcji i wystawienia zlecenia nabycia 5 390 akcji za kwotę 140 140 zł, w imieniu własnym, lecz na rachunek powoda jako mocodawcy.

W dniu 8 września 2016 r. pomiędzy (...) S.A. jako domem maklerskim a powodem, jako klientem została zawarta umowa o przechowywanie i rejestrowanie zmian stanu posiadania instrumentów finansowych rynku niepublicznego, na podstawie której dom maklerski zobowiązał się do przechowywania i rejestrowania zmian stanu posiadania instrumentów finansowych rynku niepublicznego, ewidencjonowania zabezpieczeń ustanawianych na prawach przechowywanych w depozycie instrumentów finansowych, jak również do otwarcia i prowadzenia rachunku pieniężnego, na którym będą ewidencjonowane środki pieniężne klienta. Tego samego dnia powód zawarł z (...) S.A. umowę wykonywania zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych rynku niepublicznego, a także do obsługi realizacji innych zobowiązań wobec klienta lub zobowiązań klienta wobec tego domu maklerskiego.

Spółka (...) (...) w K. udzieliła 13 września 2016 r. (...) S.A. pełnomocnictwa do dokonywania w imieniu i na jej rzecz wszelkich czynności faktycznych i prawnych, zarówno jednostronnych, jak i wielostronnych, w tym składania i odbierania wszelkich oświadczeń woli i wiedzy, w tym poleceń i dyspozycji w jakiejkolwiek formie prawnej przewidzianej przez jakiekolwiek przepisy prawa, statuty, regulaminy, procedury i inne obowiązujące normy, mające na celu dokonanie czynności określonych w umowie i w pełnomocnictwie, w tym czynności dotyczących nabycia akcji i wystawienia zlecenia nabycia 5 390 akcji za kwotę 140 140 zł, w imieniu własnym (domu maklerskiego), lecz na rachunek tej spółki oraz do zawarcia umowy. Tego samego dnia spółka (...) (...) złożyła dyspozycję zbycia instrumentów rynku niepublicznego znajdujących się w depozycie (...) S.A., tj. 5 390 akcji o łącznej wartości 140 140 zł.

W dniu 13 września 2016 r. (...) S.A. w K., działający w imieniu własnym, lecz na rachunek A. (...) sp. z o.o. w K. oraz działający w imieniu własnym, lecz na rachunek powoda, zawarł umowę sprzedaży (...) akcji zwykłych na okaziciela serii A Huty (...) S.A. w R. za cenę 140 140 zł, którą powód uiścił wraz z prowizją na rzecz (...) S.A. W umowie postanowiono też, że przeniesienie posiadania akcji nastąpi stosownie do treści art. 350 k.c. w zw. z art. 921 ¹² k.c. w zw. z art. 921 ¹⁶ k.c. Na potwierdzenie zawartej transakcji dom maklerski wystawił raport z wykonania zlecenia nabycia. Ponadto poinformowano powoda, że nabyte przez niego akcje zostały - zgodnie z umową - zdeponowane w domu maklerskim. Nigdy nie przekazano tych akcji fizycznie powodowi, który nie podejmował prób rozporządzania nimi.

Wszystkie przedstawione powodowi dokumenty związane z nabywaniem spornych akcji podpisywał bezrefleksyjnie. Nie wiedział nawet z kim zawiera umowę, natomiast interesował go jedynie obiecywany zysk z transakcji. Powód nigdy nie wykonywał korporacyjnych uprawnień z tych akcji, nie interesował się również profilem działalności ani sytuacją rynkową emitenta.

W sprawach XIII GCo 59/17/B i XIII GCo 66/17/B Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniami z 1 i 26 czerwca 2017 r., w uwzględnieniu wniosku (...) S.A. w K., zabezpieczył przysługujące temu podmiotowi w stosunku do (...) Grupa S.A. roszczenie o zapłatę kwoty 39 000 000 zł, przez zajęcie łącznie 2 872 596 akcji na okaziciela spółki Huty (...).

W dniu 12 lipca 2017 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Bielsku - Białej, na podstawie postanowienia Sądu Okręgowego z 26 czerwca 2017 r., sygn. akt III GCo 66/17/B, dokonał zajęcia akcji, stanowiących przedmiot niniejszej sprawy, informując o tym powoda; pismo w tym przedmiocie powód otrzymał w dniu 24 lipca 2017 r. Następnego dnia powód złożył skargę na powyższą czynność komornika, zaś w dniu 17 sierpnia 2017 r. skierował do strony pozwanej wezwanie o zwolnienie spod egzekucji zajętych akcji.

(...) Grupa S.A. w oświadczeniu złożonym 7 sierpnia 2017 r. wskazała, że nie rości sobie jakichkolwiek praw do zdeponowanych w (...) S.A. akcji na okaziciela serii A Huty (...) S.A., które zostały zajęte przez Komornika Sądowego w wykonaniu postanowienia zabezpieczającego Sądu Okręgowego z dnia 26 czerwca 2017 r., XIII GCo 66/17/B Sąd Okręgowy, po wyjaśnieniu, że powód dochował ustawowego terminu do wytoczenia powództwa, przewidzianego w art. 841 § 1 k.p.c., wskazał, że zbywalność akcji jest jedną z podstawowych jej cech i ma ona na celu zapewnienie płynności inwestycji akcjonariuszy, czyli zagwarantowania możliwości wystąpienia ze spółki i odzyskania wartości inwestycji pod postacią otrzymanej ceny za akcje. Akcje na okaziciela są akcjami bezimiennymi, co oznacza, że osobą uprawnioną do realizacji inkorporowanych w nich praw jest każdoczesny ich posiadacz. Akcje objęte pozwem były od początku akcjami na okaziciela i nigdy nie zostały zamienione na akcje imienne. W świetle statutu spółki Huty (...) zamiana akcji na okaziciela na akcje imienne mogła nastąpić jedynie po uzyskaniu zgody zarządu tej spółki.

W ocenie Sądu pierwszej instancji powód - w kontekście postanowień art. 7 ust. 2 i art. 9 ust. 2 statutu spółki Huty (...) - nie wykazał, że (...) S.A. został wyznaczony przez spółkę Hutę (...) do przechowywania spornych akcji, a tym samym nie dowiódł, że nabycie przez niego akcji odpowiadało wskazanym postanowieniom statutu, które to postanowienia nie stanowiły sprzecznego z prawem ograniczenia możliwości zbywania akcji. Ponadto w przypadku akcji na okaziciela dla skuteczności ich zbycia niezbędne jest co najmniej ich wydanie nabywcy przez wręczenie, a tymczasem zgromadzony materiał dowodowy jednoznacznie wykazuje, że do wydania powodowi akcji nie doszło, pomimo sporządzenia umowy sprzedaży. Zdaniem Sądu Okręgowego powoda nie można byłoby także uznać za posiadacza w dobrej wierze, a wobec tego nie mógł skutecznie nabyć własność tych akcji na podstawie art. 169 § 1 k.c., ponieważ zdawał sobie sprawę z sytuacji prawnej nabywanych akcji, skoro w jednym z dokumentów związanych ze sporną transakcją oświadczył, że został poinformowany, że nabycie tych akacji wiąże się z ryzykiem wystąpienia sporu sądowego dotyczącego skuteczności ich nabycia. Sąd pierwszej instancji zwrócił także uwagę na wątpliwości w zakresie nabycia przedmiotowych akcji przez A. P. od (...) Grupy S.A., ze względu na wątpliwości co do prawidłowości reprezentacji tej spółki przy zawarciu umowy w tym przedmiocie.

Z wszystkich tych względów sąd pierwszej instancji powództwo oddalił, o kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., a o kosztach sądowych – art. 113 ust.1 i art. 83 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Wyrok ten w całości zaskarżył apelacją powód, wnosząc o zmianę wyroku polegającą na uwzględnieniu powództwa w całości oraz zasądzeniu od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania za obie instancje. Zarzucił:

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz naruszeniu zasad swobodnej oceny dowodów, co doprowadziło do uznania, że postanowienia statutu spółki Huty (...) S.A. nie sprzeciwiały się regulacji art. 337 § 2 ksh, a celem regulacji pkt 9.2 statutu spółki jest „zapewnienie spółce kontroli obrotu akcjami imiennymi”; że akcje nabyte przez powoda powinny być zdeponowane w depozycie prowadzonym na zlecenie spółki Huta (...) S.A.; że powód nie wykazał, że wydano mu dokument umożliwiający rozporządzenie akcjami lub środek dający faktyczną władzę nad akcjami i w konsekwencji uznaniu, że nie nabył skutecznie akcji, pomimo że z materiału dowodowego wynika, że dokument umożliwiający rozporządzenie akcjami oraz środek dający faktyczną władzę nad akcjami wydano,

naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 58 § 1 i 3 kc w zw. z art. 337 § 2 ksh polegające na nie zastosowaniu art. 58 § 1 kc w sytuacji gdy czynność prawna (umowa spółki, statut) jest nieważna w części z uwagi na jej sprzeczność z ustawą tj. art. 337 § 2 ksh,

- art. 58 § 1 i 3 kc w zw. z art. 304 § 4 ksh polegające na jego nie zastosowaniu w sytuacji gdy czynność prawna (umowa spółki, statut) jest nieważna w części z uwagi na jej sprzeczność z ustawą,

- art. 348 kc w zw. z 921 ¹² kc polegające na niezastosowaniu art. 348 kc w sytuacji, gdy powód otrzymał dokumenty i środki dające faktyczną władzę nad akcjami,

- art. 169 § 1 kc polegające na niezastosowaniu tego przepisu w sytuacji, w której powód, działając w dobrej wierze, objął w posiadanie akcje, które zbyła osoba nieuprawniona do rozporządzania nimi,

- art. 841 § 1 kpc polegające na wadliwej interpretacji określonej w tym przepisie materialnoprawnej przesłanki pozwalającej na uwzględnienie powództwa ekscydencyjnego, co skutkowało odmową ochrony prawa powoda naruszonego skierowaniem egzekucji do nabytych przez powoda akcji,

naruszenie przepisów postępowania, art. 328 § 2 kpc polegające na tym że w uzasadnieniu nie wskazano podstawy prawnej, na podstawie której uznano, że nabycie akcji przez powoda było nieskuteczne w związku z niezachowaniem uregulowań zawartych w statucie, czym uniemożliwiono kontrolę orzeczenia.

Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 13 maja 2019 r. sygn.. akt I ACa 335/18, oddalił apelację nie podzielając zgłoszonych zarzutów.

Wskazał, że ustalenia faktyczne zostały poczynione wnikliwie i wszechstronnie, znajdując pełne poparcie w materiale dowodowym. Uzupełnił je jednak dodatkowo o ustalenia dokonane w oparciu o umowę o realizację usługi w zakresie prowadzenia depozytu akcji z 21 grudnia 2012 r., łączącą Hutę (...) Spółkę Akcyjną w (...) Spółkę Akcyjną w K., z której wynikało (§ 2 pkt 3) że z zakresu jej obowiązywania wyłączono wymienione akcje, w tym objęte żądaniem pozwu.

Za nieskuteczny uznał zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., ponieważ skarżący nie wykazał, że sąd pierwszej instancji oceniając materiał dowodowy popełnił uchybienie polegające na braku logiki w wiązaniu faktów z materiałem dowodowym albo też, że wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej.

W całości podzielił także ocenę prawną roszczenia dokonaną przez Sąd Okręgowy.

Wnosząc od tego wyroku skargę kasacyjną powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w całości, wnosząc o jego uchylenie i zmianę wyroku sądu pierwszej instancji przez uwzględnienie powództwa, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 350 k.c., art. 348 k.c. w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c., art. 9 statutu spółki Huty (...) oraz § 2 ust. 3 umowy z dnia 21 grudnia 2012 r., zawartej pomiędzy spółką Huta (...) a (...) S.A. o realizację usług w zakresie prowadzenia depozytu akcji, przez ich niewłaściwą wykładnię i uznanie, że akcje na okaziciela nabyte przez powoda nie mogły być przechowywane poza depozytem prowadzonym na zlecenie spółki Huta (...) S.A.; art. 58 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 337 § 2 k.s.h., polegające na braku stwierdzenia nieważności czynności prawnej - statutu spółki Huty (...) w zakresie, w jakim jest sprzeczny z art. 337 § 2 k.s.h. i ma na celu obejście prawa; art. 58 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 304 § 4 k.s.h., polegające na braku stwierdzenia nieważności czynności prawnej statutu spółki Huty (...) w zakresie, w jakim jest sprzeczny z dobrymi obyczajami; art. 348 k.c. w zw. z art. 921 ¹² k.c. przez pominięcie, że powód otrzymał dokumenty i środki dające faktyczną władzę nad akcjami; art. 169 § 1 k.c. przez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy powód działając w dobrej wierze, objął w posiadanie akcje, które zbyła osoba nieuprawniona do rozporządzania nimi.

Rozpoznając kasację Sąd Najwyższy wyjaśnił, że akcja jako papier wartościowy powstaje w chwili wydania akcjonariuszowi dokumentu akcji, w wykonaniu umowy zawartej miedzy nim a spółką, dotyczącej praw korporacyjnych oraz ich inkorporowania w akcji. W myśl postanowień statutu Huty (...) S.A. w R., spółka mogła zorganizować obrót swoimi akcjami pomiędzy osobami trzecimi albo zlecić zorganizowanie i prowadzenie takiego obrotu (art. 7 ust. 2). I tak w celu wydania akcji, Spółka złoży je do depozytu w wybranym przez siebie banku, biurze maklerskim lub innej instytucji posiadającej uprawnienia do przechowywania papierów wartościowych oraz spowoduje wydanie akcjonariuszowi przez ten bank, biuro maklerskie lub instytucję imiennego zaświadczenia depozytowego (art. 9 ust. 2). Akcjonariusz może podjąć akcje z tego depozytu, po ich uprzedniej zamianie na akcje imienne (art. 9 ust. 3), przy czym do zbycia akcji imiennych wymagana jest zgoda zarządu spółki wyrażona w terminie 5 miesięcy (art. 9 ust. 5). Huta (...) wyznaczyła (...) S.A. w K., który na podstawie umowy zawartej ze spółką 21 grudnia 2012 r. prowadził depozyt akcji na okaziciela wyemitowanych przez tę Spółkę oraz ewidencjonował stany posiadania i ich zmiany na indywidualnych kontach depozytowych akcjonariuszy, jednakże w § 2 pkt 3 umowy, z zakresu jej obowiązywania, wyłączono akcje spółki Huty (...), które stanowią przedmiot sprawy, gdyż w czasie gdy umowa została zawarta akcje te w raz z innymi akcjami w łącznej ilości 2 872 596 sztuk zostały przez Prokuraturę Okręgową w Gliwicach zabezpieczone jako dowód rzeczowy w sprawie V Ds. 42/08/Sp i w związku z tym były przechowywane w NBP. Ich właścicielem była wówczas spółka (...).

W świetle art. 304 § 4 k.s.h. te postanowienia statutu dotyczące zasad organizacji obrotu jej akcjami na okaziciela, a w szczególności zastrzeżenie na rzecz Spółki uprawnienia do wskazania domu maklerskiego, w którym będą zdeponowane tego typu akcje i który wyda akcjonariuszowi imienne zaświadczenie depozytowe - nie mogą być uznane za naruszające prawo. Statut nie określa bowiem sankcji zbycia akcji na okaziciela za pośrednictwem innej instytucji ustawowo uprawnionej do przechowywania papierów wartościowych. Istotna zatem była ocena skutków naruszenia opisanych postanowień statutu. Z uwagi na charakter spornych akcji (na okaziciela) nie wchodzi w rachubę ocena w tym przedmiocie na kanwie art. 337 § 2 - 4 k.s.h., ponieważ akcje na okaziciela są zbywalne, co wynika wprost z art. 337 § 1 k.s.h. Możliwe jest natomiast wprowadzenie w statucie ograniczeń w zakresie rozporządzania akcjami imiennymi (art. 337 § 2 - 4 k.s.h.), przy czym pojęcie rozporządzenia akcją jest pojęciem szerszym od pojęcia jej zbycia, które jest tylko jedną z form rozporządzenia. Przyjmuje się, że uprawnienie do rozporządzania akcją nie może być uznane za wynikające z akcji, ponieważ jest ono właściwością samego prawa zbywalnego i jedynie ingerencja ustawodawcy może właściwość tę w określonych wypadkach wyłączyć.

Analizując kwestię możliwej sankcji niedochowania warunków określonych w art. 9 pkt 2 i 3 statutu spółki Huty (...), SN zauważył, że jakkolwiek stosownie do art. 304 § 2 pkt 4 k.s.h. statut powinien zawierać, pod rygorem bezskuteczności wobec spółki, postanowienia dotyczące ograniczenia zbywalności akcji, to jak stanowi art. 304 § 3 k.s.h. statut może zawierać postanowienia odmienne, niż przewiduje ustawa, jeżeli ustawa na to zezwala. Ponieważ kodeks spółek handlowych nie wprowadza reglamentacji obrotu akcjami na okaziciela, tak jak w odniesieniu do akcji imiennych, a w stanie faktycznym sprawy nie wchodzą w grę ograniczenia, o których mowa w art. 338 k.s.h., niezbędne było zbadanie czy skutkiem naruszenia rozważanych postanowień statutu jest nieważność, ewentualnie bezskuteczność zbycia akcji na okaziciela poza wskazanym przez spółkę Hutę (...) domem maklerskim. Z przepisów kodeksu handlowego nie sposób jednak wyprowadzić nieważności względnie bezskuteczności takiej czynności. W rezultacie sporne zastrzeżenia zawarte w art. 9 statutu spółki Huty (...) należy traktować w kategoriach wymogów formalnych obrotu akcjami na okaziciela, które same w sobie nie wpływają na ważność czynności prawnej zbycia tego rodzaju akcji, chociaż mogą stanowić źródło roszczeń emitenta akcji o zobowiązanie domu maklerskiego do zdeponowania akcji na okaziciela we właściwym domu maklerskim; czy też roszczeń odszkodowawczych. O sankcjach dotykających umowę zbycia akcji na okaziciela można byłoby mówić, gdyby ustawa przewidywała, tak jak w przypadku akcji imiennych, konieczność uzyskania zgody od spółki, o ile oczywiście takie ograniczenia wprowadza statut spółki (art. 337 § 2 k.s.h.). W tym wypadku art. 9 statutu spółki Huty (...) miał na celu dążenie do zapewnienia spółce wiedzy o obrocie akcjami na okaziciela i o ich nabywcach, co nie może być uznane za sprzeczne z prawem, jednakże nie można z tych postanowień wywodzić przy uwzględnieniu przepisów kodeksu spółek handlowych, że stanowią warunki ważności czy skuteczności zbycia akcji na okaziciela.

Sąd Najwyższy podkreślił, że spółka w odniesieniu do akcji objętych pozwem nie skorzystała z przewidzianego w art. 7 ust. 2 statutu zastrzeżenia i nie wskazała instytucji uprawnionej do ich przechowywania i wydania akcjonariuszowi imiennego zaświadczenia depozytowego. Zawarta przez spółkę Huta (...) z (...) S.A. w K. umowa z 21 grudnia 2012 r. w § 2 pkt 3 wyraźnie wyłączała te akcje spod jej zakresu. W tym czasie sporne akcje były przechowywane w NBP w ramach zabezpieczenia jako dowód rzeczowy, jednakże po zwrocie ich zwrocie spółce (...) przez Prokuraturę, emitent ( Huta (...)) nie wskazał domu maklerskiego, w którym miały one być zdeponowane, co wynikało z zeznań świadków G. M. i P. M. wskazujących, że kilkukrotnie zwracali się w imieniu klientów do (...) S.A. w celu złożenia akcji na okaziciela do depozytu, ale spotykali się z odmową ich przyjęcia. (...) S.A. podnosił, że łącząca go ze spółką Hutą (...) umowa nie obejmowała tych akcji oraz że zwracali się też bezskutecznie do spółki Huty (...) o umożliwienie złożenia akcji w depozycie prowadzonym na jej zlecenie.

W konsekwencji, skoro spółka Huta (...) nie wyznaczyła domu maklerskiego, w którym miały być zdeponowane sporne akcje na okaziciela i za pośrednictwem którego miałby odbywać się obrót nimi, tym samym brak podstaw do twierdzenia, że na podstawie statutu zostały wprowadzone ograniczenia w przedmiocie rozporządzania tymi akcjami, zwłaszcza że statut nie przewidywał jak wyglądać ma obrót akcjami na okaziciela, co do których Huta (...) nie skorzystała z przewidzianego w statucie uprawnienia do wskazania domu maklerskiego uprawnionego do prowadzenia depozytu akcji na okaziciela oraz ewidencjonowania stanów posiadania i ich zmiany na indywidualnych kontach depozytowych akcjonariuszy i ograniczenia w rozporządzaniu akcjami na okaziciela nie wynikają z przepisów kodeksu spółek handlowych. Upatrywanie obowiązku dokonywania obrotu akcjami na okaziciela przez wskazany przez emitenta dom maklerski, w sytuacji gdy emitent takowego nie wyznaczył w odniesieniu do określonych akcji, stanowiłoby sprzeczne z prawem ograniczenie w zakresie zbywania akcji na okaziciela.

Błędne było również uznanie przez sądy obu instancji, że do nabycia spornych akcji przez powoda nie doszło z uwagi na brak przeniesienia na niego posiadania dokumentów akcji przez ich fizyczne wydanie. Pełnomocnikiem zbywcy ( spółki (...) (...)) i powoda jako nabywcy był ten sam dom maklerski, a z uwagi na zakresy umocowania, w szczególności określenie wysokości ceny nabycia w obydwu dokumentach pełnomocnictw, nie mogło dojść do naruszenia art. 108 zd. 2 w zw. ze zd. 1 k.c. Udzielone przez powoda i spółkę (...) (...) pełnomocnictwa obejmowały umocowanie do dokonywania w imieniu i na ich rzecz wszelkich czynności faktycznych i prawnych, zarówno jednostronnych, jak i wielostronnych, w tym składania i odbierania wszelkich oświadczeń woli i wiedzy, w szczególności poleceń i dyspozycji w jakiejkolwiek formie prawnej przewidzianej przez jakiekolwiek przepisy prawa, statuty, regulaminy, procedury i inne obowiązujące normy, mające na celu dokonanie czynności określonych w umowie i w pełnomocnictwie. W pkt 5 i 6 umowy z dnia 13 września 2016 r. strony wyraźnie uregulowały sprawę przeniesienia posiadania akcji odwołując się do przepisów art. 350 k.c. w zw. z art. 921 ¹² k.c. i art. 921 ¹⁶ k.c.

Zakres udzielonych pełnomocnictw obejmował umocowanie (...) S.A. do dokonania wszelkich czynności prawnych i faktycznych związanych ze zbyciem przedmiotowych akcji przez spółkę (...) (...) i nabyciem ich przez powoda, a zatem obejmowało umocowanie do czynności dotyczących przeniesienia posiadania akcji i to niezależnie od tego, czy przeniesienie posiadania będzie kwalifikowane jako czynność prawna, czy też jako czynność faktyczna, ponieważ (...) S.A. miał umocowanie od powoda i spółki (...) (...) do dokonania w ich imieniu zarówno czynności prawnych, jak i faktycznych. Nie było więc konieczne odrębne fizyczne wydanie akcji (w dodatku bezpośrednio do rąk powoda), skoro znajdowały się już w tym domu maklerskim, a powód 5 września 2016 r. upoważnił (...) S.A. także do przechowywania nabytych akcji w prowadzonym depozycie. W tych okolicznościach nastąpiło wydanie dokumentów spornych akcji przez pełnomocnika zbywcy ( spółki (...) (...)) do rąk pełnomocnika nabywcy (powoda) jak wymagają przepisy art. 921 ¹² k.c. i art. 921 ¹⁶ k.c.

Niewłaściwe było również przyjęcie przez sądy, że powód nabywając akcje działał w złej wierze i nie może powoływać się na ochronę z art. 169 § 1 k.c. Tę złą wiarę powoda wywodzono z faktu, że został poinformowany, iż z nabyciem akcji wiąże się z ryzyko wystąpienia sporu sadowego, dotyczącego skuteczności nabycia akcji, wynikającego z art. 9 statutu Huty (...) przewidującego przechowywanie akcji w depozycie wybranym przez spółkę i wyjęcie ich z depozytu jedynie po uprzedniej zamianie na akcje imienne, w związku z czym występowanie akcji na okaziciela poza depozytem jest sytuacją nie przewidzianą w statucie spółki Huty (...), a także z tego, że powód nigdy wcześniej nie nabywał akcji, a po ich nabyciu nie wykonywał wynikających z nich uprawnień o charakterze korporacyjnym i nie interesował się profilem działalności oraz sytuacją rynkową emitenta. Dodatkowo sąd pierwszej instancji wskazywał, że powód nie wykazał aby nabycie spornych akcji przez A. P. od spółki (...) z uwagi na jej reprezentację przy tej transakcji, nie było wadliwe.

Sąd Najwyższy dokonując wykładni art. 169 § 1 k.c. podkreślił, że konstrukcja tego przepisu chroni dobrą wiarę nabywcy i nabycie przez niego własności, a nie właściciela, który swoje prawo utracił, co oznacza że dowód złej wiary obciąża tego, kto zarzut taki zgłasza, a wobec tego ochrona nabywcy jest silniejsza, ponieważ nie jest wystarczające jedynie wzruszenie domniemania dobrej wiary statuowanego przez art. 7 k.c. Z tego względu błędne było stanowisko, że to powód był obowiązany do wykazania prawidłowości reprezentacji spółki (...) przy umowie zbycia akcji na rzecz A. P., zwłaszcza że z przepisów kodeksu spółek handlowych, regulujących działanie rady nadzorczej, nie wynika obowiązek jej reprezentacji przez wszystkich członków (por. art. 388 § 1, art. 390 § 1 i art. 391 § 1 k.s.h.). A. P. nie był bezpośrednim poprzednikiem prawnym powoda, ponieważ pomiędzy umową nabycia spornych akcji zawartą przez spółkę (...), a umową między spółką (...) (...) i powodem była jeszcze umowa między A. P. i spółką (...) (...). (...) Grupa S.A. w oświadczeniu złożonym 7 sierpnia 2017 r., w trybie art. 841 § 1 k.p.c., wskazała, że nie rości sobie jakichkolwiek praw do zdeponowanych w (...) S.A. akcji na okaziciela serii A Huty (...) S.A., których w przeszłości była właścicielem.

Dobra wiara jest wyłączona, gdy nabywca wie o tym, że zbywca nie jest uprawniony do rozporządzenia rzeczą, albo gdy mógł się o tym z łatwością dowiedzieć. W przypadku określonym w art. 169 § 1 k.c. o istnieniu dobrej wiary posiadacza rzeczy decyduje chwila objęcia jej w posiadanie. Wprawdzie w umowie z 13 września 2016 r. powód został poinformowany o ryzyku związanym z nabyciem spornym akcji w kontekście możliwości sporu sądowego ze względu na art. 9 statutu spółki Huty (...), jednakże z zapisów tych nie wynika aby zawarcie umowy zbycia akcji na okaziciela poza wskazaną przez emitenta instytucją uprawnioną do przechowywania papierów wartościowych, w świetle przepisów kodeksu spółek handlowych implikowało nieważność albo bezskuteczność takiej czynności prawnej, zwłaszcza, że Huta (...) w odniesieniu do spornych akcji nie wskazała takiej instytucji. Dlatego poinformowanie powoda przez zbywcę o możliwości powstania sporu sądowego, w takim stanie rzeczy, mogło stanowić źródło do konstruowania po stronie powoda przymiotu złej wiary.

Ostatecznie Sąd Najwyższy na podstawie art. 398 ¹⁵ § 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 398 ²¹ k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. wyrokiem z 27 kwietnia 2022 r., II CSKP 717/22 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Apelacyjny, ponownie rozpoznając apelację powoda uznał ją za uzasadnioną, co musiało prowadzić do zmiany wyroku polegającej na uwzględnieniu powództwa, chociaż nie wszystkie zarzuty były uzasadnione. W szczególności wbrew twierdzeniom skarżącego nie doszło do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., gdyż ustalone przez sąd pierwszej instancji fakty były niewadliwe, natomiast niewłaściwa była ich ocena pod względem prawnym.

Można natomiast dodatkowo zaznaczyć, na co wskazywał już Sąd Najwyższy, że wobec uprawnień emitenta, wynikających ze statutu spółki Huta (...), pozwalających na wyznaczenie podmiotu prowadzącego depozyt akcji istotne były okoliczności wynikające z zeznań świadków G. M. i P. M., którzy kilkukrotnie zwracali się w imieniu klientów do (...) S.A. w celu złożenia akcji na okaziciela do depozytu, ale spotykali się z odmową ich przyjęcia, a (...) S.A. podnosił, że łącząca go ze spółką Hutą (...) umowa nie obejmowała tych akcji oraz, że zwracali się także do spółki Huty (...) o umożliwienie złożenia akcji w depozycie prowadzonym na jej zlecenie, co jednak nie przyniosło efektu (k. 515, 523 i 524).

Przypomnieć także trzeba, że podstawą rozstrzygnięcia sprawy w kwestionowanym wyroku było uznanie, że powód nie wykazał aby (...) S.A. został wyznaczony przez spółkę Hutę (...) do przechowywania spornych akcji, a zatem że nabycie przez niego akcji odpowiadało postanowieniom statutu, które nie stanowiły sprzecznego z prawem ograniczenia możliwości zbywania akcji, że nie doszło do wydania powodowi akcji oraz, że nie był posiadaczem w dobrej wierze.

Zgodnie z przepisem art. 398 ²⁰ k.p.c. sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w sprawie przez Sąd Najwyższy i w tym wypadku Sąd Najwyższy wskazał, że postanowienia art. 9 pkt 2 i 3 statutu spółki Huty (...) oceniane pod kątem wymagań art. 304 § 2 pkt 4, § 3 i 338 k.s.h. powinny być traktowane jako wymogi formalne obrotu akcjami na okaziciela, które same w sobie nie wpływają na ważność czynności prawnej zbycia tego rodzaju akcji, a ponieważ emitent ( spółka Huta (...)) nie wskazała instytucji uprawnionej do przechowywania spornych akcji i wydania akcjonariuszowi imiennego zaświadczenia depozytowego, a wręcz w umowie z 21 grudnia 2012 r. zawartej z (...) S.A. w K. wyraźnie wyłączała te akcje jako objęte depozytem, brak było podstaw do przyjęcia, że powód nie wypełnił postanowień statutu, gdyż stanowiłoby to sprzeczne z prawem ograniczenie w zakresie zbywania akcji na okaziciela.

Co do konieczności wydania akcji powodowi, wobec okoliczności, że pełnomocnikiem zbywcy ( spółki (...) (...)) i nabywcy (powoda) był ten sam dom maklerski, który był umocowany do dokonywania w imieniu i na ich rzecz wszelkich czynności faktycznych i prawnych, a w pkt 5 i 6 umowy z 13 września 2016 r. strony wyraźnie uregulowały sprawę przeniesienia posiadania akcji odwołując się do przepisów art. 350 k.c. w zw. z art. 921 ¹² k.c. i art. 921 ¹⁶ k.c. nie było konieczne odrębne fizyczne wydanie akcji, gdyż nastąpiło wydanie dokumentów spornych akcji przez pełnomocnika zbywcy ( spółki (...) (...)) do rąk pełnomocnika nabywcy (powoda) jak wymagają powołane wyżej regulacje. Tym samym i ten argument sądu pierwszej instancji nie był uzasadniony.

Ostatnia kwestia dotyczyła braku po stronie powoda dobrej wiary, co w myśl art. 169 § 1 k.c. pozwalałoby na nabycie przez niego akcji, nawet w sytuacji gdyby rzecz zbyła osoba nieuprawniona do rozporządzania nią. W tym wypadku nawet jeśli istniały jakieś wątpliwości co do prawidłowości zbycia akcji przez spółkę (...) na rzecz A. P. wobec reprezentowania tej spółki tylko przez część członków rady nadzorczej, to okoliczność, że reprezentacja była nieprawidłowa winien udowadniać nie powód, ale strona przeciwna, która wywodzi z niej skutki prawne, a dodatkowo A. P. nie był bezpośrednim poprzednikiem prawnym powoda, gdyż po zawarciu umowy nabycia spornych akcji przez A. P. od spółki (...), A. P. zbył akcje na rzecz spółki (...) (...) i dopiero ta ostatnia zawarła umowę z powodem. Dodatkowo zaś pierwotny właściciel akcji spółka (...) złożyła oświadczenie, nie rości sobie jakichkolwiek praw do zdeponowanych w (...) S.A. akcji na okaziciela serii A Huty (...) S.A. Dobra wiara powoda nie została również wyłączona zawartą w umowie z 13 września 2016 r. informacją o ryzyku związanym z nabyciem akcji w kontekście możliwości sporu sądowego ze względu na art. 9 statutu spółki Huty (...), ponieważ nie wynika z niej aby zawarcie umowy zbycia akcji na okaziciela poza wskazaną przez emitenta instytucją uprawnioną do przechowywania papierów wartościowych, w świetle przepisów kodeksu spółek handlowych implikowało nieważność albo bezskuteczność takiej czynności prawnej, zwłaszcza, że Huta (...) w odniesieniu do spornych akcji nie wskazała takiej instytucji.

Skoro więc nabycie akcji znajdujących się poza wyznaczonym depozytem nie powodowało nieważności lub bezskuteczności czynności, powód nabywając je był w dobrej wierze i wydane zostały mu (do rąk jego pełnomocnika) dokumenty akcji, stał się ich właścicielem, zwłaszcza że pozwany nie tylko nie wykazał ale nawet nie zaoferował dowodów na okoliczność, że nabycie spornych akcji przez A. P. było wadliwe.

Jako właściciel tych rzeczy, czyli osoba trzecia na podstawie art. 841 § 1 k.p.c. mógł w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, ponieważ skierowanie do niego egzekucji naruszało jego prawa, skoro nie był on dłużnikiem wierzyciela.

Powództwo bezsprzecznie zostało wytoczone w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się od naruszenia prawa, a zatem skierowane do pozwanego żądanie zwolnienia spod zajęcia i egzekucji 5 390 akcji na okaziciela serii (...) spółki Huta (...) w R. o wskazanych numerach, zajętych przez komornika przy Sądzie Rejonowym w (...) P. R. w toku postępowania zabezpieczającego prowadzonego pod sygn. akt Km 371/17 było uzasadnione.

W rezultacie uzasadniona była także apelacja od wyroku oddalającego to powództwo, co z mocy art. 386 § 1 k.p.c. musiało prowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku w punkcie 1. przez zwolnienie zajętych akcji z postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego, a w konsekwencji wobec zasady odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.) także do zmiany pkt 2 . i 3 dotyczących kosztów procesu i kosztów sądowych przez obciążenie nimi przegrywającego proces pozwanego. Na koszty procesu złożyła się uiszczona przez powoda opłata od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika obliczone od pierwotnie wskazanej wartości przedmiotu sprawy (§ 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie), zaś na koszty sądowe nieuiszczona opłata od pozwu, w związku ze sprawdzeniem wartości przedmiotu sprawy.

O kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzeczono zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSA Piotr Łakomiak SSA Elżbieta Karpeta SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska