Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Roman Sugier
Protokolant :	Katarzyna Popęda

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa B. P. i M. P.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 11 czerwca 2021 r., sygn. akt I C 1058/20

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2. o tyle, że ustala datę końcową naliczania odsetek od kwoty zasądzonej w tym punkcie na 11 października 2022 r. oraz zastrzega dla pozwanego prawo zatrzymania świadczenia
w postaci kwoty 373 704,48 (trzystu siedemdziesięciu trzech tysięcy siedmiuset czterech i 48/100) złotych do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego pozwanego w postaci kwoty 427 500 (czterystu dwudziestu siedmiu tysięcy pięciuset) złotych;

2)  oddala apelację pozwanego w pozostałej części;

3)  zasądza od pozwanego na rzecz powodów 8 100 (osiem tysięcy sto) złotych
z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Roman Sugier

Sygn. akt I ACa 943/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 czerwca 2021r. Sąd Okręgowy w Katowicach
w sprawie z powództwa B. P. i M. P. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W. o ustalenie i zapłatę ustalił, ze umowa numer (...) o Kredyt Hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawarta pomiędzy B. P. i M. P., a (...) Bank S.A. w W. - jest nieważna (pkt 1).

Ponadto Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powodów łącznie 373.704,48 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 22 marca 2019r. do dnia zapłaty (pkt 2) i zasądziła od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 11.834 złote, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 3).

W motywach wyroku Sąd pierwszej instancji podał, że powodowie po ostatecznym sprecyzowaniu żądania głównego pozwu domagali się stwierdzenia nieważności umowy kredytowej zawartej z poprzednikiem prawnym pozwanego
w dniu 24 sierpnia 2010r. oraz zasądzenia od pozwanego na ich rzecz solidarnie kwoty 373.704, 48 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2019r. do dnia zapłaty a nadto zwrotu kosztów procesu.

Powództwo o ustalenie nieważności umowy uzasadnili brakiem wywiązania się przez kredytodawcę w należyty sposób z obowiązku informacyjnego co do podejmowanego przez ich ryzyka walutowego, abuzywnością postanowień umowy zawartych w § 8 ust. 1 i § 11 ust. 5; które nie zostały określone jednoznacznie, są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes powodów.

Zdaniem powodów bank zastrzegając dla siebie prawo jednostronnego ustalania kursu kupna i kursu sprzedaży CHF, do której to waluty indeksowane było zobowiązanie zaciągnięte przez powodów oraz spłaty dokonywane przez nich w PLN, nadużył przewagi kontraktowej.

Pominięcie niedozwolonych klauzul dotyczących tabel kursowych zdaniem powodów winno skutkować upadkiem umowy i uwzględnieniem powództwa o ustalenie jej nieważności.

Na dochodzoną kwotę roszczenia procesowego składa się kwota spłacona przez powodów w PLN oraz równowartość składek ubezpieczeniowych zapłaconych w związku z nieważną umową.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu.

Zarzucił, że powództwo jest wynikiem nadużycia przez powodów prawa zmierzającego do usunięcia niekorzystnych skutków istotnego wzrostu kursu waluty obcej do której indeksowany jest kredyt udzielony powodom w PLN. Zdaniem pozwanego umowa zawarta przez powodów z (...) Bank S.A. w W. jest ważna i nie zawiera klauzul niedozwolonych. Kredytodawca w należyty sposób wywiązał się z obowiązku informacyjnego a powodom nie przysługuje status konsumentów.

Wyrok Sadu pierwszej instancji został oparty na ustaleniach faktycznych, które Sąd Apelacyjny uznaje za prawidłowe i traktuje jako swoje własne. Czyni to zbędnym powielanie ich w motywach niniejszego wyroku, gdyż Sąd odwoławczy ustaleń tych nie zmienia ani nie uzupełnia (art. 387 § 2 ¹ ust. 1 k.p.c.).

Mając na względzie poczynione ustalenie Sąd Okręgowy uznał, że umowa zawarta przez powodów z (...) Bank S.A. w W. jest nieważna jako sprzeczna z ustawą w rozumieniu przepisu art. 58 § 1 k.c.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji konstrukcja umowy jest tego rodzaju, że dzięki zastosowanym mechanizmom waloryzacji powodowie nie są w stanie określić wielkości swego zadłużenia, co narusza przepis art. 69 ust. 1 prawa bankowego. Ponadto zastrzeżenie w umowie prawa do jednostronnego ustalania przez bank kursu waluty obcej do której indeksowane jest zobowiązanie narusza zasadę konsensualności wynikającą z przepisu art. 353 ¹ k.c.

W ocenie Sądu bank nie wywiązał się też we właściwy sposób z obowiązku informacyjnego wobec powodów będących konsumentami zaciągającymi wieloletnie zobowiązanie kredytowe, gdyż w przedstawionych symulacjach nie zobrazowano kredytobiorcom ryzyka walutowego jakie może wynikać z większych zmian kursowych niż te jakie miały miejsce w przeszłości odnośnie CHF.

Sąd Okręgowy uznał, że powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności zakwestionowanej umowy w rozumieniu przepisu art. 189 k.p.c. albowiem dążą do rozstrzygnięcia czy umowa ma być wykonywana w dalszym ciągu czy też nie.

Sąd pierwszej instancji uznał, że powodowie zawierając przedmiotową umowę mieli status konsumentów w rozumieniu przepisu art. 22 ¹ k.c. a zakwestionowane przez nich postanowienia umowy dotyczące kursów waluty obcej ustalanych przez bank mają charakter klauzul niedozwolonych (abuzywnych).

Abuzywność ta powoduje bezskuteczność postanowień umowy, czego dotyczy przepis art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Bank zapewnił sobie bowiem prawo do jednostronnego ustalania kursów CHF bez wskazania obiektywnych kryteriów sposobu ich ustalania. Uniemożliwił więc powodom możliwość weryfikowania prawidłowości wykonania umowy kredytowej.

Skutkowało to tym, że powodowie zawierając umowę nie znali wielkości zadłużenia w PLN ani wysokości poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych. Postanowienia te nie określały głównego świadczenia stron a nadto nie były z powodami indywidualne negocjowane. Uzgodniono bowiem jedynie wielkość kredytu udzielonego w PLN a w pozostałym zakresie postanowienia umowy określał wzorzec przygotowany przez bank.

Odwołując się do orzecznictwa TSUE dotyczącego wykładni dyrektywy 93/13 EWG dotyczącej nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich Sąd uznał, że brak jest podstaw do uznania, że bezskuteczne dla powodów postanowienia umowy, dotyczące indeksacji ich zobowiązania, mogą być zastąpione przepisami dyspozytywnymi prawa krajowego obowiązującym w tym zakresie. Dlatego Sąd doszedł do przekonania, że umowa nie może być utrzymana, co jest zgodne z interesem i żądaniem powodów i dlatego uwzględnił powództwo o ustalenie jej nieważności.

Skutkiem nieważności umowy jest obowiązek rozliczenia się stron na zasadzie wynikającej z przepisów art. 405 i 410 i 411 ust. 1 k.c. Skoro powodowie wykazali przekazanie kredytodawcy z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych 317.139,10 złotych oraz z tytułu zapłaty składek ubezpieczeniowych 56.565,38 złotych Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów sumę tych kwot jako świadczenie nienależne.

Za bezzasadny Sąd uznał zarzut przedawnienia roszczenia pieniężnego powodów podniesiony przez pozwanego podając, że bieg terminu przedawnienia
w tym przypadku należy liczyć od daty w jakiej powodowie zakwestionowali
nieuczciwe warunki umowy. W sprawie nie ma zastosowania 3-letni termin przedawnienia roszczeń, gdyż świadczenie powodów nie miały charakteru okresowego ani świadczenia związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Wyrok został w całości zaskarżony przez pozwanego.

Skarżący zarzucił:

a)  nieważność postępowania opartą na przepisie art. 379 pkt 5 k.p.c., wynikającą z tego, że pozwany został pozbawiony możliwości obrony swoich praw albowiem Sąd Okręgowy uniemożliwił mu przedstawienie w piśmie procesowym stanowiska co do zmodyfikowanego w piśmie powoda z 25.02.2021r. żądania pozwu;

b)  nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu przepisu art. 386 § 4 k.p.c. poprzez uznanie, że w sprawie nie mógł mieć zastosowania przepis art. 358 § 2 k.c. obowiązujący od 24 stycznia 2009r., a więc po dacie zawarcia umowy, mimo że umowa, której dotyczy sprawa zawarta została 24.08.2010r.;

c)  naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny materiału dowodowego, polegające na bezpodstawnym przyjęciu, że:

- sporne postanowienia umowy nie były negocjowane z powodami,

- powodowie nie uzyskali wszystkich informacji na temat ryzyka walutowego oraz zasad ustalania kursów waluty obcej w tabelach banku,

- w umowie nie sprecyzowano jednoznacznie zasad ustalania przez bank kursów CHF,

- powodów zapewniano o stabilności kursu CHF,

- sposób ustalania kursów CHF w tabelach banku rażąco narusza interesy powodów jako konsumentów,

- powodowie nie mieli możliwości negocjowania poszczególnych postanowień umowy,

- bank miał więc możliwość jednostronnego i arbitralnego ustalania kursów CHF,

- powódka ze względu na swoje wykształcenie oraz wcześniejsze doświadczenie w zaciąganiu zobowiązań kredytowych oraz czynności dotyczących instrumentów finansowych nie miała świadomości co do ryzyka walutowego oraz wynikającego z postanowień dotyczących tabel kursowych;

d)  naruszenie przepisu art. 327 ¹ § 1 k.p.c. pkt 1 k.p.c. poprzez brak odniesienia się w uzasadnieniu wyroku dlaczego postanowienia umowy kwestionowane przez powodów w sposób rażący naruszają ich interesy a nadto brak odniesienia się do szeregu dokumentów naprowadzonych przez pozwanego w odpowiedzi na pozew dla wykazania bezzasadności powództwa;

e)  naruszenie przepisu art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w związku z
art. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie wniosków dowodowych pozwanego dotyczących przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego dotyczącej ewentualnej nadpłaty ze strony powodów przy zastosowaniu do rozliczeń średniego kursu NBP oraz wyliczenia ewentualnego wynagrodzenia należnego pozwanemu za bezzasadne korzystanie przez powodów z udzielonego im kapitału;

f)  naruszenie art. 316 k.p.c. poprzez jego nieuwzględnienie i brak wzięcia pod rozwagę, w przypadku potwierdzenia abuzywności zakwestionowanych postanowień umowy, możliwości zastąpienia występującej luki przepisem art. 358 § 2 k.c. obowiązującym w dacie orzekania;

W apelacji zarzucono też naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

a)  art. 189 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że powodowie mają interes prawny w rozumieniu tego przepisu w ustaleniu nieważności umowy, mimo istnienia konkurencyjnego i korzystającego z pierwszeństwa powództwa o zapłatę;

b)  art. 69 ust. 1 prawa bankowego w związku z ar. 58 § 1 k.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że umowa nie pozwala na ustalenie wielkości zobowiązania kredytowego czy wyliczeń rat kapitałowo-odsetkowych mimo że umowa określała wszystkie przedmiotowo istotne elementy zobowiązania;

c)  art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 58 § 1 i § 2 k.c. poprzez nieuzasadnione uznanie, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy świadczą o naruszeniu swobody zawierania umów;

d)  art. 58 § 1 in fine i § 2 k.c. oraz art. 58 § 3 k.c. poprzez nieuzasadnione uznanie, że brak jest przepisu, który mógłby mieć zastosowanie w miejsce klauzul uznanych za niedozwolone, mimo że możliwe jest to poprzez zastosowanie normy wynikającej z przepisu art. 358 § 2 k.c.;

e)  art. 22 ¹ k.c. poprzez nieuprawnione uznanie, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci podczas gdy pod adresem kredytowanej nieruchomości powódka prowadzi działalność gospodarczą, w dacie zawierania umowy powodowie byli właścicielami dwóch nieruchomości o znacznej wartości, co świadczy o nabyciu nieruchomości w celach inwestycyjnych, która to nieruchomość ponadto jest przez powodów wynajmowana;

f)  naruszenie art. 358 ¹ § 1 k.c. oraz art. 358 ¹ w związku z art. 4 ust. 1 Dyrektywy 93/13 EWG oraz art. 56 i art. 65 k.c., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, ze postanowienia umowy odnoszące się do tabel kursowych są niedozwolonymi klauzulami w rozumieniu art. 358 ¹ § 1 k.c., że abuzywność skutkuje nieważnością umowy mimo, że z ostatniego ze wspomnianych przepisów wynika, że klauzule abuzywne są bezskuteczne dla konsumenta, że pozwany nie wykazał uzgodnienia indywidulanego z konsumentami kwestionowanych przez nich postanowień oraz, że postanowienia te zostały sformułowane niejednoznacznie a nadto rażąco naruszają interesy powodów w dacie zawarcia umowy, mimo że wymóg oceny w tym zakresie dotyczy jedynie sprzeczności umowy dobrymi obyczajami;

g)  art. 358 ¹ § 2 k.c. oraz art. 358 § 2 k.c., art. 65 § 1 i § 2 k.c. i art. 354 k.c. oraz art. 353 ¹ k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że ewentualna bezzasadność postanowień umowy odnoszących się do tabel kursowych niweczy wolę stron co do waloryzowania zobowiązania kredytowego powodów do waluty obcej tj. CHF;

h)  art. 56 k.c. w związku z art. 4 i art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2011r.
o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej) poprzez ich niezastosowanie mimo że przepisy te określały szczególne sankcje w przypadku umów indeksowanych do waluty obcej poprzez możliwość spłaty zadłużenia bezpośredni o w tej walucie;

i)  art. 56 k.c. w związku z art. 354 k.c. i art. 65 § 1 i 2 k.c., art. 358 § 2 k.c. poprzez wykluczenie możliwości wykonania umowy w sposób odpowiadający obowiązującym zwyczajom, utrwalonej praktyce i zgodnie z wolą stron ze względu na zanegowanie możliwości kontynuowania umowy przy zastosowaniu kursu średniego NBP dla CHF;

j)  art. 405 k.c. w związku z art. 410 § 1 i 2 k.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że świadczenia dokonywane przez powodów były świadczeniami nienależnymi mimo że powodowie nie wykazali w dostateczny sposób nieważności umowy a nadto przez zasądzenie od banku kwot stanowiących należność z tytułu umownych składek ubezpieczeniowych mimo, że ich beneficjentem było towarzystwo ubezpieczeniowe a nie bank a suma tych składek do 20 czerwca 2020r. wynosiła 49.820,69 PLN;

k)  art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie mimo że dążenie powodów należy traktować jako nadużycie prawa, gdyż za pomocą przepisów dotyczących ochrony konsumentów dążą do uzyskania nadmiernych korzyści nieproporcjonalnych do zarzutów stawianych skarżącemu.

Powołując się na powyższe pozwany wnosił o przeprowadzenie dowodu
z opinii biegłego na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew oraz przeprowadzenie dowodu z symulacji wskazującej na to, że w przypadku kredytu zaciągniętego przez powodów w PLN przy zastosowaniu stawki WIBOR ich obciążenia finansowe byłyby o ponad 40.000 złotych większe niż w przypadku obciążeń wynikających z umowy kredytowej, której ważność kwestionują.

Pozwany wniósł też o przeprowadzenie dowodu z symulacji obciążeń powodów w przypadku gdyby przeliczenie ich zobowiązań do CHF miało miejsce przy zastosowaniu kursu średniego NBP.

We wnioskach apelacji skarżący wnosił o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania a w razie uznania, że nie zachodzi nieważność postępowania oraz została rozpoznana istota sprawy o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz
o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnosili o jej oddalenie i o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwany w piśmie procesowym z 2.11.2022r., zastrzegając, że nie uznaje powództwa, podniósł zarzut zatrzymania podając, że w stosunku do powodów złożył materialnoprawne oświadczenie o skorzystaniu wobec nich z prawa zatrzymana kwoty 373.704,48 PLN do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego w postaci kwoty 427.500 PLN tytułem wypłaconego kapitału.

Oświadczenie w tym przedmiocie skierowane do powodów oraz dowody doręczenia znajdują się w aktach sprawy na k. 330-338.

Powodowie zarzucili, że zarzut jest bezskuteczny albowiem umowa konsumencka której dotyczy spór nie jest umową wzajemną w rozumieniu przepisów art. 496 k.c. w związku z art. 497 k.c.. Ponadto zdaniem powodów zarzut tego rodzaju nie może dotyczyć świadczeń pieniężnych a nadto niweczyłby cel i sens dyrektywy 93/13 EWG.

Ponadto powodowie zarzucili, że roszczenie pozwanego w stosunku do nich jest częściowo przedawnione a zgłoszony zarzut jako warunkowy jest niedopuszczalny.

Sąd Apelacyjny w Katowicach zważył co następuje.

Apelacja pozwanego nie może odnieść zamierzonego skutku, poza uwzględnieniem zarzutu zatrzymania.

Nie jest zasadny zarzut nieważności postępowania mający polegać na pozbawieniu pozwanego możliwości obrony swych praw. Zdaniem skarżącego
Sąd pierwszej instancji pozbawił go tej możliwości poprzez nieuwzględnienie wniosku pozwanego o zobowiązanie go do ustosunkowania się do pisma powodów z 25 lutego 2021r. dotyczącego modyfikacji żądania pozwu.

Należy zauważyć, że wspomniane pismo, w którym powodowie po
zmianie żądania pozwu domagali się ustalenia nieważności umowy oraz zasądzenia wskazanej w nim kwoty, zostało doręczone pełnomocnikowi
pozwanego na posiedzeniu w dniu 9 marca 2021r. Na posiedzeniu tym nie doszło do zamknięcia rozprawy i wyrokowania. Wręcz przeciwnie Sąd zobowiązał pozwanego do podania jakie kwoty powodowie uiścili z tytułu spłaty kredytu
w podanym okresie. Pozwany nie wykonał tego zobowiązania podając w piśmie
z 30 marca 2021r., że byłoby to sprzeczne z przepisami dotyczącymi ciężaru dowodu, gdyż dokumenty na okoliczności wielkości spłat powinni uzyskać
i przedłożyć powodowie. Ponadto domagał się zobowiązania go do złożenia pisma procesowego zobowiązującego go do ustosunkowana się do zmienionego żądania pozwu.

Na kolejnym posiedzeniu w dniu 28 maja 2021r. powodowie rozszerzyli żądnie pozwu dotyczące zapłaty o dalsze 5.377,50 złotych z tytułu składki ubezpieczeniowej uiszczonej pozwanemu 24.04.2010r. i podtrzymali zadanie pozwu w pozostałym zakresie. Pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

W tym dniu doszło do zamknięcia rozprawy a następnie w dniu 11 czerwca 2021r. do wyrokowania.

W podanych okolicznościach nie sposób uznać, że pozwany w okresie od 9 marca 2021r. do 28 maja 2021r. nie miał możliwości podniesienia zarzutów odnośnie twierdzeń powodów zawartych w piśmie procesowym modyfikującym żądanie pozwu.

Brak jest podstaw prawnych do przyjęcia, że mógł to uczynić wyłącznie
po poprzednim zobowiązaniu ze strony Sądu pierwszej instancji, a brak takiego zobowiązania uniemożliwiał obronę jego stanowiska procesowego. Dlatego zarzut nieważności postępowania o jakim mowa w przepisie art. 379 pkt 5 k.p.c. należy uznać za chybiony.

Nie jest też trafny zarzut sprowadzający się do nierozpoznania istoty sprawy poprzez odmowę zastosowania przez Sąd Okręgowy przepisu art. 358 § 2 k.c. w miejsce bezskutecznych postanowień umowy jako nieobowiązującego w dacie zawierania umowy. Zdaniem skarżącego twierdzenie te jest błędne, gdyż umowę zawarto 24 sierpnia 2010r. a więc w dacie kiedy wspomniany przepis już obowiązywał, co winno skutkować uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy błędnie jedynie przyjmując, że przepis art. 358 § 2 k.c. nie obowiązywał w dacie zawierania umowy. Nie oznacza to jednak, że przepis ten winien mieć w sprawie zastosowanie, do czego Sąd Apelacyjny odniesie się w dalszej części motywów wskazując na bezzasadność podniesionego odrębnie zarzutu naruszenia przepisu art. 358 § 2 k.c.

Rezygnując ze szczegółowego odnoszenia się do poniesionych w apelacji zarzutów dotyczących naruszenia przepisów prawa procesowego oraz prawa materialnego (uzasadnienie wyroku sporządza się w sposób zwięzły art. 327 ¹ § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.) podkreślić należy, że stanowisko pozwanego, iż brak jest podstaw do ustalenia nieważności umowy jako sprzecznej z przepisami ustawy jest zasadne.

Wbrew temu co przyjął Sąd Okręgowy kwestionowana przez powodów umowa nie została zawarta z naruszeniem przepisu art. 353 ¹ k.c.

Mimo, że w dacie jej zawierania prawo bankowe nie zawierało przepisów dotyczących kredytów indeksowanych do waluty obcej w judykaturze utrwalony jest już obecnie pogląd, ze umowy tego rodzaju były prawnie dopuszczalne jako zgodne z zasadą swobody zawierania umów. Zresztą ani powodowie ani Sąd pierwszej instancji nie kwestionują umów tego rodzaju co do zasady. Wybór tego rodzaju umowy bankowej nie został powodom narzucony lecz wybrany został przez nich jako bardziej korzystny od kredytu w PLN ze względów finansowych.

Umowa, której dotyczy spór nie jest sprzeczna z przepisem art. 69 prawa bankowego. Przedstawione przez powodów okoliczności takie jak to, że nie znali w dacie zawierania umowy całkowitych kosztów kredytu czy wielkości rat kapitałowo-odsetkowych jakie mieli spłacać w przyszłości są konsekwencją wyboru kredytu udzielonego w PLN a indeksowanego do waluty obcej, której kurs jest zmienny.

W dacie zawierania umowy powodowie przyjęli na siebie ryzyko walutowe wynikające z ewentualnego wzrostu kursu CHF co związane było z tym, że kredyt indeksowany do tej waluty umożliwiał stosowanie stawki LIBOR z o wiele niższym oprocentowaniu niż stawka WIBOR stosowana przy kredytach udzielanych w PLN.

Sąd Apelacyjny nie podziela też stanowiska Sądu Okręgowego jakoby kredytodawca nie wywiązał się w stosunku do powodów z obowiązku informacyjnego co do ryzyka walutowego. Same twierdzenia powodów w tym zakresie nie są wystarczająco miarodajne. Z zeznań powódki wynika, że zaciągając kredyt indeksowany do CHF powodowie zdawali sobie sprawę z możliwości zmiany kursu tej waluty. Nie liczyli się jedynie z tym, że zmiana ta może być tak drastyczna na ich niekorzyść. Ponadto powodowie w § 29 ust. 2 umowy potwierdzili, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami kredytu złotówkowego indeksowanego do waluty obcej oraz ze związanym z tym ryzykiem kursowym. Trudno oczekiwać od banku aby w jakiś inny, dodatkowy sposób dokumentował wywiązanie się z obowiązku informowania o ryzyku walutowym. Odmienne zeznania powodów należy uznać jako wyraz taktyki procesowej wynikającej z próby uniknięcia przyjętego na siebie ryzyka walutowego.

Mimo tej konstatacji apelacja pozwanego nie może odnieść zamierzonego skutku. Przyjęcie, że powodowie świadomie przyjęli na siebie ryzyko walutowe, wynikające z ewentualnie niekorzystnej zmiany kursu CHF do którego indeksowane było zobowiązanie nie przesądza o tym, że umowa jest ważna a żądanie przeciwnie bezzasadne.

Oprócz zarzutów dotyczących sprzeczności umowy ze wspominanymi przepisami ustawowymi powodowie powołali się bowiem także na abuzywność tych postanowień umowy, które uzależniały wielkość ich zobowiązania oraz wielkość poszczególnych rat od kursu CHF ustalanego w tabelach bankowych.

Wprawdzie w dacie zawierania kwestionowanej umowy przepisy prawa bankowego obowiązującego w naszym kraju nie regulowały kwestii sposobu ustalania kursów walut obcych do których indeksowane są kredyty walutowe w PLN ale obowiązywała już w tym czasie dyrektywa 93/13 EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Wykładnia przepisów tej dyrektywy dokonana m.in. w sprawie państwa D. przeciwko R. Bank (...), a później zawarae w orzecznictwie Sądu Najwyższego, prowadzi do wniosku, że w przypadku umów kredytowych z konsumentem, indeksowanych do waluty obcej, postanowienia określające wysokości świadczeń stron z odwołaniem do tabel kursów walut określonych przez bank, bez wskazania obiektywnej reguły ich ustalania, świadczą o nadużyciu przewagi kontraktowej banku, wprowadzając dysproporcję praw i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta (por. wyroki SN II CSKP 532/22
i II CSKP 405/22).

Sąd Apelacyjny w ślad za stanowiskiem TSUE wyrażonym w wyrokach dotyczących wykładni dyrektywy 93/13 oraz orzecznictwem Sądu Najwyższego (np. II CSKP 419/22) uznaje, że w przypadku zawierania w umowie kredytowej postanowień dotyczących postanowień dotyczących tabel kursowych, w których bank jednostronnie ustala kursy waluty obcej do której indeksowane jest zobowiązanie konsumentów; zakwestionowanie ich przez konsumenta jako abuzywnych, może prowadzić do sytuacji w której umowa nie może być nadal utrzymana. Wprawdzie zasadą jest utrzymanie umowy, mimo klauzul niedozwolonych, w interesie konsumenta, ale o ile nie jest to możliwe, w interesie konsumenta i za jego zgodą można uznać upadek umowy czyli uznanie jej za nieważną.

Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. Postanowienia umowy dotyczące wielkości zobowiązania powodów jak i spłaty uzależniają ich dług od kursu kupna i sprzedaży CHF ustalanego jednostronnie przez bank.

Mimo okoliczności wskazywanych przez skarżącego takich jak to, że powodowie mając wybór rodzaju umowy kredytowej wybrali kredyt indeksowany do waluty obcej oraz mieli możliwość negocjowania poszczególnych postanowień umowy, nie sposób uznać za zasadny zarzut, że dotyczyło to także sposobu ustalania kursu CHF dokonywanego przez kredytodawcę. Skarżący nawet tego nie twierdzi ani nie zmierzają do tego podtrzymywane przez niego w apelacji wnioski dowodowe. Czyni to zbędnym przeprowadzenie tych dowodów. Trafności zaskarżonego wyroku nie podważają też zarzuty pozwanego, że ustalanie przez niego kursu CHF nie miało charakteru dowolnego lecz było determinowane kursem CHF na rynku bankowym, a w konsekwencji średnim kursem NBP. Brak dowolności jest oczywisty co nie wyklucza jednostronności umożliwiającej jednak kształtowanie tego kursu w sposób korzystny dla kredytodawcy. Zwłaszcza, że umowa przewidywała tzw. spread czyli ustalenie wielkości zadłużenia w związku z udzielonym kredytem według kursu sprzedaży CHF a przeliczenie rat kapitałowo-odsetkowych wg kursu sprzedaży CHF ustalonego przez bank.

Mając to na względzie nie sposób uznać za zasadny zarzutU apelacji dotyczącego naruszenia przepisu art. 385 ² k.c. polegającego na tym, że naruszenie interesów powodów ustalano w dacie zawierania umowy mimo, że brak było do tego podstaw, przepis art. 385 ² k.c. w tej dacie nakazuje bowiem badać ewentualne naruszenie przez postanowienia umowy dobrych obyczajów.

Umowa zawiera klauzule niedozwolone nie dlatego, że interesy powodów w dacie zawierania umowy czy w późniejszym okresie jej wykonywania były
celowo naruszane. Do wykazania tego zaś sprowadza się żądanie pozwanego aby przeliczyć zobowiązanie powodów według kursu CHF ustalonego przez bank i kursu średniego NBP. Nawet gdyby dotychczasowa praktyka banku nie było rażąco niekorzystana dla interesów powodów nie sprzeciwia się to twierdzeniu,
że kwestionowane przez powodów klauzule umowy mają charakter niedozwolony. Prawo do jednostronnego ustalania kursów waluty obcej daje bowiem możliwość zmiany praktyki w tym zakresie na niekorzyść konsumenta, bez możliwości zakwestionowania przez niego prawidłowości wykonywania umowy na każdym etapie wykonywania umowy. Dlatego należy uznać, że postanowienia § 1 ust. 3 i 3A oraz ust. 4 oraz § 8 ust. 1, § 11 ust. 4, § 13 ust. 7 oraz § 29 ust. 2 umowy kredytowej, której dotyczy spór zawierają klauzule niedozwolone i te w stosunku do powodów i te, zgodne z ich stanowiskiem, należy uznać za bezskuteczne.

To stanowisko powodów, zdających sobie sprawę z konsekwencji upadku umowy, jest dla nich korzystne. Przesądza bowiem o braku możliwości kontynuacji umowę z 24.08.2010r., nie obliguje powodów do dalszej jej realizacji oraz skutkuje upadkiem innych zobowiązań tj. kontynuowania umowy ubezpieczenia czy utrzymania zabezpieczeń. Mając to na względzie zarzut pozwanego jakoby powodowie nie mieli interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy w rozumieniu przepisu art. 189 k.p.c. nie może być uznany za zasadny.

Nie są też zasadne zarzuty dotyczące naruszenia przepisu art. 316 k.p.c. i art. 358 § 2 k.c. oraz art. 56 k.c. w związku z art. 354 i art. 65 § 1 i 2 k.c.

Wprawdzie art. 358 § 2 k.c. obowiązywał już w dacie zawierania umowy, której dotyczy spór ale w ocenie Sądu Apelacyjnego nie może on mieć zastosowania, w celu uzupełnienia luki powstałej w umowie ze względu na uznanie za bezskuteczne postanowień odsyłających do tabel kursowych banku. Wspomniany przepis dotyczy przeliczenia wartości waluty obcej na walutę polską według średniego kursu NBP. W niniejszej sprawie zachodziłaby natomiast konieczność przeliczenia kredytu udzielonego w PLN na CHF i spłat w PLN przeliczanych na walutę obcą tj. CHF

W ocenie Sądu Apelacyjnego w przypadku sytuacji odwrotnych przeliczeń czyli z PLN na CHF przepis ten nie może mieć zastosowania ani wprost ani na zasadzie analogii. Ze wspominanego orzecznictwa TSUE wynika bowiem, że nie jest rzeczą sądów krajowych przy stosowaniu dyrektywy nr 93/13 EWG naprawianie wadliwych umów poprzez stosowanie analogii do przepisów prawa krajowego ani odwoływanie się do zwyczaju czy zasad współżycia społecznego. Trybunał Unijny zwraca uwagę na restrykcyjny i prewencyjny charakter przepisów wspomnianej dyrektywy. Odmienne jej interpretowanie prowadziłoby bowiem do sytuacji, że jedynym skutkiem praktyk polegających na stosowaniu we wzorach umów klauzul niedozwolonych byłaby ich eliminacja w przypadku wdaniu się spór przez konsumentów.

Z tych względów podany w apelacji zarzut naruszenia przepisu art. 316 k.p.c. w związku z art. 358 § 2 k.p.c. też nie mógł być uznany za zasadny.

Tak samo należy ocenić zarzut dotyczący naruszenia wskazanych w apelacji przepisów ustawy „antyspreadowej”. Wprawdzie umożliwiała ona dłużnikom banków, z tytułu umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej, spłacanie zadłużenia bezpośrednio w tej walucie ale za dowolne należy uznać twierdzenia skarżącego, że była to sankcja za ewentualne stosowanie klauzul abuzywnych. Postanowienia ustawy z dnia 29 lipca 2011r. nie odnosiły się do tej części objętych nią umów, które zostały wykonane przed wejściem tej ustawy w życie.

Dlatego mimo możliwości spłaty zadłużenia w walucie, przy eliminacji klauzul niedozwolonych brak jest unormowań umownych lub ustawowych pozwalających na rozliczeniu stron za okres poprzedni. Dlatego umowa nie może być utrzymana i prawidłowo przez Sąd Okręgowy umowa została za nieważną.

Zgodnie z przyjętą obecnie w orzecznictwie teorią podwójnej kondykcji powodom służy roszczenie w stosunku do pozwanego o zwrot dokonanych spłat z tytułu świadczeń wynikających z nieważnej umowy oparte na przepisach
art. 405 k.c. i 411 ust. 1 k.c. Roszczenie o zwrot składek z tytułu ubezpieczenia wykonania umowy oparte jest na przepisie art. 415 k.c. i art. 72 § 1 k.c.
Dlatego nie ma istotnego znaczenia dla podważenia trafności zaskarżonego wyroku to czy i w jakiej części bank jako kredytodawca przekazał świadczenie z tytułu pokrytych składek ubezpieczeniowych na rzecz ubezpieczyciela. Co do wielkości tych składek Sąd Apelacyjny uznał za wykazane, jako niezaprzeczone, 373.704,48 złotych o jakich mowa w piśmie powodów z 25.02.2021r. oraz dalsze 5.377 złotych o jakich mowa w oświadczeniu powodów dotyczącym sprecyzowania żądania pozwu złożonym w dniu 28 maja 2021 roku. Pozwany w apelacji nie polemizuje z twierdzeniami powodów dotyczącymi wielkości szkody z tego tytułu.

Zarzut naruszenia przepisu art. 5 k.c. też nie może być uwzględniony.

Sprowadza się on do tego, że powodowie wykorzystując, w ocenie skarżącego niewielkie uchybienia w umowie kredytowej, dążą do osiągnięcia korzyści nieadekwatnie dużych w stosunku do wadliwości umowy.

Argumentacja ta nie może odnieść zamierzonego skutku albowiem stoi ona w całkowitej sprzeczności z wykładnią dyrektywy 93/13 EWG która chroni konsumentów przed nieuczciwymi warunkami umowy ukrytymi nawet w tak dyskretny sposób jak postanowienia co do sposobu waloryzacji zobowiązania w tabelach kursowych banku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie są też zasadne zarzuty dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 22 ¹ k.c. określającego, jaki podmiot można traktować jako konsumenta. Pozwany utrzymuje, że powódka jako kredytobiorca w latach 2006-2014r. prowadziła działalność gospodarczą w nieruchomości nabytej za kwotę pochodzącą z kredytu.

Powódka słuchana na tę okoliczność zeznała, że za kredyt nabyła mieszkanie, które było wskazywane jako adres prowadzonej działalności gospodarczej. Nie traktowała go jednak jako siedziby firmy o czym ma świadczyć to, że nie amortyzowała kosztów nabycia lokalu jako kosztów prowadzonej działalności gospodarczej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego z akt sprawy nie wynika aby powódka lub powodowie nabyli przedmiotowy lokal w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Nabycie zaś kolejnej nieruchomości lokalowej nie może być przesądzające o tym, że nabywcy lokalu nie mają statusu konsumentów. Prowadziłoby to do zbyt uproszczonej formuły interpretowania przepisu art. 22 ¹ k.c. sprowadzającej się do stwierdzenia, że konsument może być nabywcą tylko jednego lokalu mieszkalnego a nabycie kolejnego świadczy o prowadzeniu działalności gospodarczej.

Uwzględniając podniesiony w toku postępowania apelacyjnego zarzut zatrzymania Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 o tyle, że ustalił datę końcową naliczania odsetek od kwoty zasądzonej w punkcie 2 wyroku Sądu Okręgowego na 11 października 2022r. (dzień doręczenia oświadczenia
o skorzystaniu z prawa zatrzymania) oraz zastrzegł dla pozwanego prawo zatrzymania świadczenia w postaci kwoty 373.704,48 złotych do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia uzyskanego od pozwanego w postaci kwoty 427.500 złotych.

Podstawą prawną uwzględnienia żądania pozwanego w tym zakresie są przepisy art. 396 i 397 k.c.. Zdaniem Sądu Apelacyjnego umowa kredytowa będąca przedmiotem sporu jest umową wzajemną a ponadto dopuszczalne jest skorzystanie z prawa zatrzymania jako zarzutu ewentualnego na wypadek uwzględnienia powództwa.

Mimo częściowego uwzględnienia zarzutów pozwanego w ocenie Sądu Apelacyjnego z podanych wyżej względów apelacja nie mogła odnieść zamierzonych skutków, dlatego na mocy art. 385 k.p.c. w pozostałym zakresie została oddalona.

O kosztach orzeczono na mocy art. 98 k.p.c. zasądzając je od pozwanego
na rzecz powodów z tytułu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym ustalonych według stawki minimalnej.

SSA Roman Sugier