Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Roman Sugier (spr.)
Sędziowie :	SA Zofia Kawińska-Szwed SO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska
Protokolant :	Magdalena Bezak

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa B. K. i P. K.

przeciwko T. S. i D. S.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w C.

z dnia 30 listopada 2015 r., sygn. akt I C 388/14,

1)  odrzuca apelację powodów w części kwestionującej wysokość wynagrodzenia przyznanego pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu, a w pozostałej części apelację oddala;

2)  przyznaje od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w C.) na rzecz adwokata Ł. N. 6 642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) złote w tym 1 242 (tysiąc dwieście czterdzieści dwa) złote podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska

SSA Roman Sugier

SSA Zofia Kawińska-Szwed

Sygn. akt I ACa 586/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w C. uchylił wyrok zaoczny wydany przez Sąd Okręgowy w C. w dniu 14 lipca 2015 r. w sprawie sygn. akt I C 388/14 i powództwo oddalił w całości oraz przyznał adwokatowi Ł. N. od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w C. kwotę 8.856,00 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom B. K. i P. K. z urzędu.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i zważeniach:

W dniu 16 maja 2005 roku powodowie zawarli umowę zlecenia i pożyczki z D. S. jako zleceniobiorcą. Przedmiotem umowy miała być pomoc zleceniobiorcy w negocjacjach dotyczących spłaty zadłużenia z tytułu kredytu hipotecznego udzielonego zleceniodawcom przez Bank (...) SA (...) Oddział w W. wg umowy nr (...) z dnia 26.02.2002r. który został wypowiedziany przez Bank i pomoc w zawarciu umowy ugody. Kolejnym etapem miała być pomoc w negocjacjach dotyczących spłaty zadłużenia z tytułu pożyczki udzielonej zleceniodawcom przez A. K., na której zwrot wierzyciel A. K. posiadał wyrok Sądowy z dnia 29.10.2004 r. wydany przez Sąd Rejonowy w (...)Wydział Cywilny (sygn. Akt IC 64/04). Ponadto D. S. zobowiązał się udzielić pomocy w znalezieniu nabywcy na nieruchomość stanowiącą własność zleceniodawców położoną w G. Śl., ul. (...). D. S. miał otrzymać wynagrodzenie w wysokości 15% kwoty brutto uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości oraz 50% kwoty brutto uzyskanej w wyniku negocjacji dotyczących pomniejszenia kosztów obsługi zadłużenia z tytułu zadłużenia zleceniodawców. Zlecenie miało zostać wykonane od dnia 16 maja 2005 roku do dnia 31 sierpnia 2005 roku. W celu skutecznego przeprowadzenia negocjacji zleceniobiorca zobowiązał się pożyczyć zleceniodawcom kwotę środków pieniężnych niezbędną do spłaty ich zadłużenia, tj. 210.000 zł z terminem spłaty do 31.08.2005 r. z tym, że kwota 30.000 zł. miała być w terminie do 31.05.2005 r. bezpośrednio wpłacona na rachunek kredytu w Banku (...) SA I Oddział w W.. Zapłata kwoty 45.000 zł. miała nastąpić do dnia 17 czerwca 2005 roku poprzez bezpośrednią wpłatę do rąk wierzyciela A. K. lub jego pełnomocników. Kwota 135.000 zł. miała być płatna w terminie do 31.07.2005 r. jako spłata pozostałej kwoty zadłużenia z tytułu kredytu.

W związku z udzieleniem pożyczki zleceniodawcy zobowiązali się tytułem jej zwrotu w terminie do 3 czerwca 2005 r. sprzedać zleceniobiorcy 1/3 udziału w nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), KW Nr (...) za cenę 75.000 zł. Jednocześnie zobowiązali się zawrzeć w formie aktu notarialnego umowę przyrzeczenia sprzedaży reszty w/w nieruchomości na rzecz zleceniobiorcy za cenę 135.000 zł w terminie do 31.08.2005 r., przy czym kwota pożyczki opisanej miała zostać zaliczona w całości na poczet ceny sprzedaży nieruchomości. W przypadku wspólnej sprzedaży w/w nieruchomości w terminie przed dniem 31.08.2005r. zleceniodawcy-pożyczkobiorcy zobowiązali się do natychmiastowego zwrotu kwoty pożyczki wraz z wynagrodzeniem w dniu sprzedaży nieruchomości osobie trzeciej. W przypadku nie wywiązania się zleceniodawców z realizacji postanowień niniejszej umowy, a w szczególności gdy zleceniodawcy nie dokonają zwrotu pożyczki w terminie do 31.08.2005 r. lub alternatywnie nie zawrą aktem notarialnym umowy sprzedaży 1/3 udziału oraz zniesienia współwłasności na warunkach określonych w tej umowie, wtedy zapłacą zleceniobiorcy odszkodowanie w wysokości dwukrotności kwoty udzielonej pożyczki.

Umowa pożyczki i zlecenia została potwierdzona oświadczeniem złożonym w Kancelarii Notarialnej Notariusza J. K. w dniu 2 czerwca 2005 roku Repertorium(...) Nr(...) przez strony niniejszego postępowania.

Aneksem Nr (...) do umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 roku strony postanowiły, że zleceniobiorca wykona zlecenia w terminie ustalonym przez strony od dnia 16 maja 2005 roku do dnia 31 grudnia 2005 roku. Ponadto strony ustaliły, że do czasu sprzedaży nieruchomości opisanej w umowie zleceniodawcy zobowiązali się mieszkać w tej nieruchomości oraz prowadzić jej dozór.

Następnie na mocy umowy nr (...) z dnia 31 maja 2005 roku powodowie zawarli z Bankiem ugodę, podczas której oświadczyli, że są zobowiązani wobec Banku z tytułu umowy nr (...) z dnia 26.02.2002r. o kredyt budowlano-hipoteczny DOM waloryzowany kursem EURO. Na dzień zawarcia umowy ugody zadłużenie z tytułu kredytu wynosiło 36.828,03 EURO z czego kwotę 33.205,30 EURO stanowił kapitał kredytu, kwotę 3.622,73 EURO stanowiły odsetki. Dłużnicy zobowiązali się spłacić powyższe zadłużenie w dwóch ratach. Pierwszą wpłatę w wysokości 30.000,00 zł. zobowiązali się dokonać w dniu zawarcia umowy ugody tj. dnia 31 maja 2005r. Pozostała część zadłużenia miała zostać uregulowana do dnia 31 lipca 2005r. Natomiast data 31 lipca 2005r. była ostatecznym terminem spłaty kredytu w ramach zawartej ugody umowy.

W dniu 2 czerwca 2005 roku B. K. oraz P. K. zawarli w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej Notariusza J. K. w C. umowę sprzedaży warunkowej. Na mocy tej umowy sprzedali T. i D. małżonkom (...) wynoszący 1/3 część udział w nieruchomości położonej w G. złożonej z działek oznaczonych numerami: (...) o powierzchni 0,4099 ha, dla której Sąd Rejonowy w O. prowadził księgę wieczystą Kw Nr (...) za cenę 70.000,00 złotych w tym udział w budynku mieszkalnym za cenę 50.000,00 złotych. W księdze wieczystej nieruchomości widniały wpisy: w dziale czwartym – hipoteka kaucyjna do kwoty 280.000,00 zł na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej (...) Oddział w W. z tytułu kredytu udzielonego na budowę domu jednorodzinnego oraz wzmianka o wniosku oznaczonym numerem (...) o wpis hipoteki przymusowej w kwocie 22.935,00 zł na rzecz A. K..

Kolejnym aktem notarialnym zawartym dnia 3 sierpnia 2005 roku w Kancelarii Notarialnej Notariusza L. R. (...) Nr (...) P. i B. K. oświadczyli, że w wykonaniu zobowiązania wynikającego z warunkowej umowy sprzedaży przenieśli na rzecz D. i T. małżonków (...) własność udziału w wysokości 1/3 części w nieruchomości zabudowanej, położonej w G. złożonej z dziełek oznaczonych numerami: (...) o powierzchni 0,4099 ha, dla której Sąd Rejonowy w O. prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...). Powodowie oświadczyli, że cena przedmiotu umowy w kwocie 70.000,00 złotych została w całości przez stronę kupującą zapłacona, w tym cena kupna udziału w działce gruntu numer (...), stanowiącej łąkę, która wynosiła 3.000,00 złotych.

Tego samego dnia aktem notarialnym zawartym w Kancelarii Notarialnej Notariusza L. R. (...) Nr (...) P. i B. K. oświadczyli, że na podstawie umowy sprzedaży z dnia 04.04.1997r., warunkowej umowy sprzedaży z dnia 02.06.2005r. oraz umowy przeniesienia własności z dnia 02.08.2005r. P. i B. małżonkowie K. są współwłaścicielami w 2/3 części, a D. i T. małżonkowie (...) są współwłaścicielami w 1/3 częściach nieruchomości zabudowanej położonej w G., gmina G., działki numer(...), łącznego obszaru 0.4099 ha, objętej księgą wieczystą Kw nr (...) Sądu Rejonowego w O. Wydziału Ksiąg Wieczystych. Powodowie oświadczyli, że dnia 02.06.2005r. zawarli w Kancelarii Notarialnej w C. przed Notariuszem J. K. umowę przedwstępną sprzedaży (Rep (...) Nr (...)) udziału w wysokości 2/3 części w nieruchomości, którą rozwiązują z dniem dzisiejszym. Ponadto dokonali odpłatnego zniesienia współwłasność nieruchomości w ten sposób, że przyznali na rzecz D. i T. małżonków (...) ze spłatą na rzecz P. i B. małżonków K. w wysokości 140.000,00 zł. Oświadczyli, że zrzekają się wszelkich wzajemnych roszczeń. Strony oświadczyły, że wysokość spłaty odnośnie działki gruntu zabudowanej budynkiem wynosi kwotę 134.000,00 zł natomiast wysokość spłaty odnośnie działki numer (...), stanowiącej łąkę, wynosi kwotę 6.000,00 zł. Strony umowy odpłatnego zniesienia współwłasności potwierdziły, że P. i B. małżonkowie K. otrzymali kwotę 6.000,00 zł tytułem spłaty odnośnie działki stanowiącej łąkę, natomiast kwota 134.000,00 zł tytułem spłaty nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym miała być płatna w wyniku realizacji kredytu udzielonego D. i T. małżonkom (...) przez (...) Bank SA we W. w kwocie 297.748,32 zł. Przy czym kwota 124.621,16 zł miała być płatna przelewem na konto numer (...) tytułem spłaty zadłużenia P. i B. małżonków K. w Banku (...) SA (...) Oddział W., w terminie trzech dni od podpisania niniejszej umowy. Pozostała reszta w kwocie 9.378,84 zł miała być płatna gotówką do rąk sprzedających, w terminie trzech dni od podpisania niniejszej umowy. Strony wzajemnie wyraziły zgodę na powyższy sposób zapłaty. Natomiast D. i T. małżonkowie (...) co do obowiązku zapłaty poddali się rygorowi egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 kpc. Ostateczny termin spłaty kredytu ustalony został na dzień 29.07.2032r. Spłata kredytu będzie następowała w 324 ratach miesięcznych. W związku z tym pozwani ustanowili na nabytej przez siebie nieruchomości hipotekę kaucyjną do kwoty 595.496,64 zł na rzecz (...) Bank Spółka Akcyjna we W., tytułem zabezpieczenia spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz innych opłat i kosztów Banku wynikających z udzielonego kredytu na podstawie umowy kredytowej z dnia 29.07.2005r. Strony potwierdziły, że wydanie przedmiotu umowy na rzecz nabywców już nastąpiło.

Z dniem 5 sierpnia 2005 roku Bank (...) S.A. (...) Oddział w W. zaświadczył, że powodowie dokonali w dniu 5 sierpnia 2005 roku całkowitej spłaty zadłużenia z tytułu umowy nr (...) z dnia 26.02.2002r. o kredyt budowlano-hipoteczny (...).

W okresie po zawarciu umowy pożyczki i zlecenia z dnia 16 maja 2005 roku powodowie wyprowadzili się do Niemiec natomiast klucze do nieruchomości położonej w G. przy ulicy (...) przekazali U. K. – siostrze B. K., która rozpoczęła prowadzenie pensjonatu w powyższej nieruchomości. Powodowie nigdy nie zwrócili pożyczki udzielonej im przez pozwanych.

W dniu 18 października 2012 roku wierzyciel (...) Bank SA z siedzibą we W. wystąpił z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikom T. i D. S.. Wierzyciel załączył tytuł wykonawczy o sygn. akt XV Co 6417/12 i wniósł o przeprowadzenie egzekucji z nieruchomości położonej w G., wpisanej w księdze wieczystej nr KW (...), która jest przedmiotem zabezpieczenia hipotecznego na rzecz wierzyciela, w celu wyegzekwowania kwot zasądzonych tytułem wykonawczym sygn. akt XVCO 6417/12 wraz z należnymi dalszymi odsetkami umownymi oraz kosztami postępowania.

W dniu 19 czerwca 2013 roku powodowie wystąpili do Sąd Rejonowego w C. z wnioskiem o zawezwanie D. S. i T. S. do próby ugodowej w sprawie przeniesienia na rzecz wzywających B. i P. K. prawa własności nieruchomości położonej w G., składającej się z działek o numerach (...) o łącznym obszarze 0,4099 ha, dla której Sąd Rejonowy w O. prowadził księgę wieczystą oznaczoną numerem (...) za cenę uzgodnioną w ugodzie sądowej.

Z dniem 30 lipca 2014 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w K. w sprawie Km 1220/12 obwieścił o drugiej licytacji nieruchomości stanowiącej działki nr (...) – działki gruntu o łącznej powierzchni 0,4099 ha obecnie (...), (...), (...) (wg ewidencji gruntów) - działki gruntu o łącznej powierzchni gruntu 0,4072 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym o powierzchni użytkowej 358 m2 położonej w G., ul. (...) i posiadającej założoną księgę wieczystą w Sądzie Rejonowym w K., VIII Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z/s w O. o numerze KW ((...)). Wobec okoliczności, iż do przetargu nikt nie przystąpił, komornik stwierdził, że licytacja druga nie doszła do skutku.

Postanowieniem Komornika Sądowego z dnia 23 grudnia 2014 roku postępowanie egzekucyjne zostało umorzone wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji.

W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, iż roszczenie powodów nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy wskazał, że powodem złożenia niniejszego powództwa był rzekomy błąd po stronie powodowej co do treści czynności prawnej z udziałem pozwanych. Powodowie sądzili, że faktycznie pozwani – po spłacie przez B. i P. K. pożyczki – przeniosą (powrotnie) na nich własność przedmiotowej nieruchomości, na którą dokonywali nakładów. Zdaniem powodów pozwani w sposób podstępny wprowadzili powodów w błąd, co do zamiaru: zawarcia z powodami umowy określającej sposób i termin zwrotu pożyczki a także zamiaru powtórnego przeniesienia na powodów własności przedmiotowej nieruchomości po spłacie pożyczki.

Sąd Okręgowy zaakcentował, że niespełnienie się oczekiwań osoby dokonującej czynności prawnej co do określonego rozwoju zdarzeń nie daje podstaw do uznania oświadczenia woli za wynik błędu prawnie doniosłego.

W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie żadna ze stron nie kwestionowała treści sporządzonej umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 roku a nadto B. K. w toku składanych zeznań również nie wspomniała o zaistnieniu takich okoliczności. W przypadku aktu notarialnego, którego przesłanką jest odczytanie, przyjęcie, a następnie podpisanie przez strony, nigdy nie występuje sytuacja zgody na podpisanie dokumentu bez zapoznania się z jego treścią. W związku z powyższym twierdzenia powodów o istnieniu błędu co do treści podejmowanych przez nich czynności prawnych wspólnie z pozwanymi Sąd Okręgowy uznał za pozbawione racji.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie ma błędu, jeżeli oświadczający znał otaczającą go rzeczywistość i rozumiał okoliczności np. zawieranej umowy, ale wyciągnął z nich niewłaściwe wnioski i podjął niesłuszną czy też niekorzystną dla siebie decyzję.

Sąd Okręgowy przyjął, że powodowie podpisując umowę pożyczki i zlecenia z dnia 16 maja 2005 roku znali dobrze treść tego dokumentu co jest bezsporne. W takim przypadku nie sposób uznać, że powodowie znajdowali się w błędzie, co do jej treści. Wprawdzie mogli mieć nadzieję na powrotne odzyskanie nieruchomości po wykonaniu ciążącego na nich zobowiązania, to jednak jeśli zdawali sobie sprawę z konsekwencji zawartych w umowie i aneksie to nie powinni byli ich w takiej formie akceptować i podpisywać. Sąd Okręgowy uznał, że powodowie byli w pełni świadomi, co do konsekwencji wynikających z zawartych w nich postanowień umownych. Podpisując te dokumenty przyjmowali na siebie ryzyko związane z takim uregulowaniem swego zobowiązania względem D. S.. W takiej sytuacji należy stwierdzić, że powodowie znali otaczającą ich rzeczywistość, rozumieli okoliczności zawieranej umowy i jej konsekwencje, ale wyciągnęli z nich niewłaściwe wnioski i podjęli niekorzystne dla siebie decyzje. Sąd Okręgowy podkreślił, że ryzyko podpisania umowy, która zdaniem powodów była dla niej niekorzystna w konsekwencji obciąża tylko ich. Nie można zaś w takim przypadku mówić o błędzie, co do treści czynności prawnej. O charakterze udzielonej pożyczki zadecydowała treść dokumentów, którą to treść zarówno B. K. jaki i P. K. doskonale zrozumieli.

Sąd Okręgowy uznał, że brak było podstaw do podzielenia stanowiska powodów zaprezentowanego w przedmiotowej sprawie. W związku z powyższym uchylił wyrok zaoczny wydany dnia 14 lipca 2015 roku a następie powództwo oddalił w całości oraz orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z powodom B. K. i P. K. z urzędu.

Powodowie we wniesionej apelacji zaskarżyli wyrok Sądu Okręgowego co do punktu 1 w całości oraz co do punktu 2 w części w jakiej nie orzekł o kosztach postępowania zażaleniowego przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach (sygn. akt I ACz 25/15).

Powyższemu wyrokowi powodowie zarzucili:

I.  naruszenie art. 233 §1 k.p.c. poprzez odmówienie wiarygodności twierdzeniom powódki B. K. w zakresie w jakim twierdziła ona, że nie była świadoma, że „zabezpieczeniem” spłaty pożyczki udzielonej powodom przez pozwanych będzie przeniesienie na ich rzecz własności nieruchomości podczas, gdy okoliczności związane z zawartą umową pożyczki z dn. 16.05.2005 r. oraz działania pozwanych po zawarciu tej umowy wskazują, że ich zamiarem było wprowadzenie w błąd powodów co do rzeczywistego sposobu zabezpieczenia udzielonej pożyczki, co w konsekwencji im się to udało, bowiem jak wskazywała B. K., nie rozumiała czynności dokonywanych przed notariuszem, i że w ich rezultacie dojdzie do przeniesienia własności przedmiotowej nieruchomości na rzecz pozwanych,

II.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niewszechstronne rozważenie

zgromadzonego materiału dowodowego i pominięcie przy ocenie twierdzeń powodów o wprowadzeniu ich w błąd przez pozwanego okoliczności korzystania przez powodów z przedmiotowej nieruchomości przez kilka lat od dnia przeniesienia własności przedmiotowej nieruchomości przez pozwanych dysproporcji pomiędzy faktyczną wartością nieruchomości (wynikającej z umowy kredytu nr (...) z dn. 26.02.2002 r.) a wartością za jaką nabyli ją pozwani, podczas, gdy powodowie byli przeświadczeni, że nie utracili własności przedmiotowej nieruchomości bowiem:

-

nadal byli uprawnieni do korzystania z niej,

-

czynili nakłady na jej utrzymanie,

natomiast dokonane czynności prawne, były jedynie formą zabezpieczenia zwrotu pożyczki,

ewentualnie:

III.  naruszenie art. 84 k.c. poprzez przyjęcie, że działanie pozwanych nie

doprowadziło do wady oświadczenia woli po stronie powodów (błędu) co do treści czynności prawnych dotyczących przeniesienia przez nich własności nieruchomości na rzecz pozwanych, podczas gdy mając na uwadze fakt, że pozwani:

1)  wykorzystali fakt, iż powodowie jako starsze osoby nie są dobrze

zorientowane w skutkach prawnych czynności przez nich dokonywanych i,

2)  doprowadzili do przeniesienia na ich rzecz własności przedmiotowej

nieruchomości poprzez dwie kolejne czynności prawne (akty notarialne) tj. przeniesienia na ich rzecz jedynie udziału w nieruchomości, a następnie dokonanie odpłatnego zniesienia jej współwłasności,

a po dokonaniu tych czynności:

3)  umożliwili im przez kilka lat korzystanie z niej,

4)  nie reagowali ma prośby powodów na możliwości rozliczenia się z

udzielonej im pożyczki, wprowadzili powodów w błąd co do treści czynności

prawnej, którzy myśleli, że dokonują zabezpieczenia spłaty pożyczki udzielonej przez pozwanych a faktycznie przenieśli na ich rzecz własności nieruchomości, której wartości była blisko 3-krotnie większa niż kwota udzielonej pożyczki,

a także,

IV.  naruszenie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt. 7 i § 13 ust. 2 pkt. 2

Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu poprzez ich niezastosowanie i zaniechane orzeczenia w wyroku o kosztach postępowania zażaleniowego przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach o sygn. I ACz 259/15, podczas, gdy postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dn. 25.03.2015 r. (sygn. I ACz 259/15) pozostawiło rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego — w tym o kosztach zastępstwa procesowego udzielonego przez pełnomocnika z urzędu - sądowi I instancji, a zatem koszty te powinny zostać uwzględnione w pkt. 2 zaskarżonego wyroku, a tymczasem zaskarżony wyrok zawiera jedynie rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa adwokackiego udzielonego z urzędu przed sądem I instancji,

Mając powyższe na względzie powodowie wnieśli o zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i:

- zobowiązanie pozwanych, do złożenia oświadczenia woli, o następującej treści: „T. S. i D. S. przenoszą na rzecz B. i P. małż. K. własność nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), składającej się z działek o numerach (...) (obecnie o numerach (...), (...) i (...)) o łącznej powierzchni 0,4099 ha (obecnie 0,4072 ha) zabudowanej budynkiem mieszkalnym o powierzchni użytkowej 358 m ² dla której Sąd Rejonowy w K., VIII Wydział Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w O. prowadzi księgę wieczystą o nr. (...), za wynagrodzeniem w kwocie 210.000,- PLN” i rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w tym o kosztach zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu

a w przypadku nieuwzględnienia apelacji w zakresie pkt. 1 wyroku wnieśli o zmianę pkt. 2 wyroku i:

- przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu adwokata Ł. N. wynagrodzenia w kwocie 13.248,- PLN która to kwota zawiera należy podatek od towarów i usług w kwocie 2.484,- PLN, którą to kwotę należy wypłacić z sum Skarbu Państwa - kasy Sądu Okręgowego w C.;

Natomiast w przypadku nieuwzględnienia apelacji, powodowie wnieśli o:

1) nieobciążanie powodów kosztami procesu - na zasadzie art. 102 k.p.c.,

2)przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika kosztów zastępstwa procesowego w toku postępowania apelacyjnego udzielonego z urzędu wg norm przepisanych na zasadzie § 8 pkt 7 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 i § 4 ust. 3 Rozporządzenia MS z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U.) pełnomocnik poświadczył oświadczam, że koszty te nie zostały pokryte ani w całości ani też w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów jako niezasadna nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które w całości Sąd Apelacyjny aprobuje i przyjmuje za własne.

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że od wydanego w sprawie wyroku Sądu pierwszej instancji powodowie wnieśli apelację, która zawiera w swej treści żądanie rozstrzygnięcia o kosztach pomocy prawnej na rzecz adwokata ustanowionego z urzędu na podstawie postanowienia Sądu Okręgowego w C. z dnia 3 września 2014 roku, sygn. akt I Co 69/04 (karta 88). Zgodnie z aprobowaną przez Sąd Apelacyjny linią orzecznictwa nie jest dopuszczalna apelacja powodów w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach pomocy prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2009 r. sygn. akt III CZP 36/09, OSNC 2010/2/24, Biul. SN 2009/6/9, M. Prawn. 2009/23/1276 – 1278, Lex nr 503592). W powołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy zaakcentował, że strona nie ma interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia w przedmiocie wynagrodzenia adwokata ustanowionego z urzędu. Sąd Apelacyjny w całości przyjmuje za swoje stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w cytowanej wyżej uchwale zgodnie z którym podmiotami uprawnionymi do wniesienia w postępowaniu cywilnym apelacji i zażalenia są strony i uczestnicy postępowania przed sądem pierwszej instancji, na rzecz których, przeciwko którym i z udziałem których toczyło się postępowanie. W przypadku zażalenia, poza podmiotami, legitymację do jego wniesienia mają także osoby trzecie w kwestiach dotyczących ich osobiście np. świadkowie, biegli, pełnomocnicy. Zasadę, że zaskarżenie może nastąpić tylko przez osobę uprawnioną uzupełnia przesłanka dopuszczalności zaskarżenia orzeczeń w postaci interesu prawnego (gravamen). Pierwsza z nich wskazuje na osobę uprawnioną do zaskarżenia orzeczenia, druga określa zakres, w jakim zaskarżenie przez tę osobę jest dopuszczalne. Oznacza to, że pełnomocnik będący adwokatem ustanowionym z urzędu a reprezentujący powodów w sprawie w przypadku kwestionowania rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji w części odnoszącej się do należnego mu wynagrodzenia powinien złożyć w imieniu własnym środek odwoławczy od wydanego w sprawie wyroku w postaci zażalenia. Powodowie nie mają interesu prawnego w znaczeniu obiektywnym, tj. wywołaną rzeczywistym naruszeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania określonej treści rozstrzygnięcia w tym zakresie. Niewątpliwe powodowie nie ponieśli też żadnego uszczerbku prawnego wskutek kwestionowanego braku rozstrzygnięcia, co do kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej im przez adwokata ustanowionego z urzędu, gdyż nie zwiększyło to ich obowiązków w sferze prawnej, ani nie zmniejszyło to ich uprawnień. Z omówionych wyżej przyczyn apelacja powodów w części, w jakiej odnosi się do wynagrodzenia dla pełnomocnika z urzędu jest niedopuszczalna.

Z tych względów Sąd Apelacyjny odrzucił apelację powodów w powyższej części na podstawie art. 373 k.p.c.

Wbrew zarzutom apelacji powodów nie sposób uznać, aby działali pod wpływem błędu, co do treści czynności prawnej tj. umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 roku i a także przy podpisywaniu aktów notarialnych wskazanych w pozwie.

Należy podkreślić, że warunkiem istotności błędu w rozumieniu art. 84 § 2 k.c. jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o treści czynności prawnej, zarówno jej podstawy faktycznej lub prawnej, jak i każdego ich elementu, które było przyczyną złożenia oświadczenia woli, przy uwzględnieniu tego, że gdyby składający oświadczenie znał treść rzeczywistą, nie złożyłby tego oświadczenia. Między błędem a oświadczeniem woli powinien istnieć związek przyczynowy. Podkreślić należy, że nie ma znaczenia, czy błąd odnosi się do faktów poprzedzających zawarcie stosunku prawnego, towarzyszących jego zawarciu, czy też jego skutków. O istotności błędu przesądzać muszą kryteria obiektywne, odnoszone do oceny rozsądnego człowieka, który znając prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści, a jej podstawą powinien być całokształt okoliczności, w tym również rozważenie interesów stron stosunku prawnego. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 maja 2016 r., sygn. akt I ACa 971/16, Lex nr 2084158). Sytuacja taka nie ma miejsce w niniejszej sprawie skoro powodowie także na etapie składania apelacji nie podnosili okoliczności, aby w chwili zawarcia umowy zlecenia i pożyczki z 16 maja 2005 r. istniały po ich stronie, które wskazują na błąd, co do jakieś okoliczności związanej z treścią tej umowy. Zgodzić należy się z Sądem Okręgowym, że to co powodowie określają błędem jest w istocie błędnym co do wyobrażenia o skutkach prawnych dokonanej czynności prawnej. Oczekiwania powodów, że pozwani dokonają wtórnego przeniesienia na rzecz powodów własności przedmiotowej nieruchomości po spłacie pożyczki (co zresztą nigdy nie nastąpiło) nie ma uzasadnienia. Zauważyć należy, że powodowie podpisali wskazane w pozwie akty notarialne, które finalnie przeniosły całą własność przedmiotowej nieruchomości na stronę pozwaną, co jest wynikiem realizacji postanowień umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005r.

Słusznie uznał Sąd Okręgowy, że powodowie przystępując do zawarcia umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 r., znali jej treść. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powodowie mieli pełną świadomość skutków prawnych wynikających z zawartej umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 r. a także z podpisanych aktów notarialnych, a nie akceptując ich treść w całości lub w części nie powinni ich podpisywać. Podpisanie dokumentów, o których mowa wyżej świadczy, o tym że powodowie podjęli ryzyko wynikające z zawarcia swoich zobowiązań wobec D. S.. Oznacza to także, że powodowie doskonale rozumieli treść dokumentów, jakie podpisali.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny uznał za chybiony zarzut apelacji, że powodowie w chwili podpisania umowy byli, jak określają w apelacji „osobami starszymi,” które „nie są dobrze zorientowane” w skutkach prawnych czynności przez nich dokonywanych.

Sąd Apelacyjny podziela także zapatrywanie prawne wyrażone przez Sąd Okręgowy, że nie wystąpił błąd, co do treści czynności prawnej tylko z tego powodu, że powodowie liczyli, że po spłacie pożyczki zaciągniętej u pozwanych odzyskają nieruchomość. Nietrafne przewidywanie istniejące po stronie powodów jest wynikiem błędu, co do ich oczekiwań. Okoliczności sprawy, na jakie powołują się powodowie w sprawie wskazują, że w chwili podpisania umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 r. mieli pełną wiedzę o zdarzeniach i świadomość określonego rozwoju sytuacji po jej podpisaniu. Niespełnienie się dalszych oczekiwać (niespełnionych nadziei) powodów, co do określonego przebiegu wydarzeń na przyszłość, jakie nie wystąpiły, po podpisaniu cyt. wyżej umowy z dnia 16 maja 2005 r. i aktów notarialnych, nie stanowi podstawy do uznania oświadczenia woli złożonego przez powodów za wynik błędu.

Sąd Apelacyjny uznał także za bezzasadny w całości zarzut apelacji w zakresie, w jakim podnosi się, że B. K. nie była świadoma znaczenia czynności dokonywanych przed notariuszem w wyniku realizacji postanowień umowy z dnia 16 maja 2005 r. Słusznie uznał Sąd Okręgowy, że twierdzenia powódki o braku świadomości, co do treści podpisywanych aktów notarialnych pozostają w sprzeczności z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, wobec czego nie zasługuje na uwzględnienie. Podkreślić należy, że skarżący w apelacji nie kwestionowali treści sporządzonej umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2016 roku. Nadto słusznie zauważył Sąd Okręgowy, że B. K. nie wskazała na istnienie takich okoliczności w toku składania zeznań, a Sąd Apelacyjny ustalił, że nie zawiera ich w swej treści apelacja.

Podkreślić należy, że zawarcie umów notarialnych opisanych w pozwie i stanowiących element ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy było wynikiem realizacji umowy, jaką powodowie zawarli w dniu 16 maja 2005 r. Z kolei jak wynika z treści każdego z aktów notarialnych do podpisania doszło po uprzednim odczytaniu i przyjęcie przez strony, w tym przez powodów. Powyższe wyklucza, aby powodowie nie byli świadomi treści aktów notarialnych, jakie podpisali. Sąd Apelacyjny uznał, że przeciwne stanowisko, jakie formułują skarżący w apelacji, jako bezzasadne nie zasługuje na uwzględnienie.

Powyższej oceny prawnej Sądu Apelacyjnego nie zmienia fakt, że powodowie korzystali z nieruchomości przez kilka lat. Jak wynika z § 3 aneksu nr (...) do umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 r. strony zgodnie ustaliły, że do czasu sprzedaży nieruchomości powodowie zobowiązują się mieszkać w nieruchomości oraz prowadzić jej dozór. Z kolei okoliczność, że powodowie w dalszym okresie czasu jeszcze korzystali z nieruchomości sama w sobie nie stanowi podstawy do uznania, że byli „przeświadczeni”, że nie utracili własności przedmiotowej nieruchomości.

Wbrew stanowisku skarżących ryzyko podpisania umowy zlecenia i pożyczki z dnia 16 maja 2005 r. (a następnie aktów notarialnych), która w ich ocenie jest dla nich niekorzystna z uwagi na dysproporcję pomiędzy udzieloną kwotą pożyczki a wskazywaną wartością nieruchomości obciąża w całości powodów. Powodowie obawiając się sytuacji, że nie posiadają wystarczającej wiedzy prawniczej wystarczającej do rozeznania w podejmowanych czynnościach prawnych powinni byli rozważyć przed podpisaniem umowy z dnia 16 maja 2005 r. ze stroną pozwaną, ewentualnie także przed podpisaniem aktów notarialnych, kierując się własnym interesem życiowym, skorzystać z usług prawnych świadczonych na rynku przez osoby wykonujące zawód adwokata lub radcy prawnego.

Sąd Apelacyjny uznał, że nie sposób przyjąć, aby po stronie powodów wystąpił błąd, co do czynności prawnej tj. umowy zlecenia i pożyczki z 16 maja 2005 r. i przy podpisywaniu aktów notarialnych, gdyż błąd powodów dotyczy nietrafnych oczekiwań powodów na przyszłość, jakie nie sprawdziły się.

Podstawą uwzględnienia powództwa nie może być poczucie krzywdy odczuwane przez powodów podnoszących, że wskutek zawartych umów pozwany uzyskał nieruchomość o niewspółmiernie większej wartości niż jego świadczenie wzajemne. Tego rodzaju argumentacja mogłaby być stosowana gdyby przedmiotem sprawy było roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Tak jednak nie jest, gdyż powodowie nie dochodzą świadczenia pieniężnego lecz nakazu zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości za jednoznacznym zwrotem kwoty pożyczki.

Z poczynionych ustaleń wynika, że świadczenie należne pozwanemu nie miało dotyczyć tylko zwrotu sumy udzielonej z tytułu pożyczki ale także świadczeń jakie miał uzyskać jako zleceniobiorca, który doprowadził do spłacenia zobowiązań powodów wobec ich wierzytelności. Ponadto ewentualne wzbogacenie pozwanego nie jest bezpodstawne lecz wynika z zawartych przez strony umów sprzedaży udziału w nieruchomości a następnie odpłatnego zniesienia współwłasności, co skarżący akceptowali. Zobowiązanie pozwanego, który akceptuje chęć sprzedaży nieruchomości nabytej we wskazanych okolicznościach i rozliczenia się z powodami jest więc tzw. zobowiązaniem naturalnym, którego nie można wyegzekwować za pomocą przymusu państwowego, ze względu na brak podstawy prawnej do wydania wyroku o treści oczekiwanej przez skarżących.

Z tych względów Sąd Apelacyjny z mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację w pozostałej części jako pozbawioną uzasadnionych podstaw.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono po myśli art. 98 k.p.c. w zw. z § 8 pkt. 7 oraz w zw. z § 16 ust. 1 pkt. 2 i § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (DZ. U.2015.1801).

SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska SSA Roman Sugier SSA Zofia Kawińska-Szwed