Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 września 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Roman Sugier (spr.)
Sędziowie :	SA Joanna Naczyńska SO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska
Protokolant :	Katarzyna Noras

po rozpoznaniu w dniu 19 września 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. W. (1)

przeciwko R. W.

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 29 listopada 2017 r., sygn. akt II C 704/16

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 3) i 4) o tyle, że zasądzoną od pozwanego na rzecz powódki w punkcie 3) kwotę podwyższa do 10 000 (dziesięciu tysięcy) złotych,

b)  w punkcie 5) o tyle, że kwotę zasądzoną od pozwanego na rzecz powódki z tytułu kosztów procesu podwyższa do 4 597 (czterech tysięcy pięciuset dziewięćdziesięciu siedmiu) złotych;

2)  oddala apelację pozwanego;

3)  zasądza od pozwanego na rzecz powódki 3 095 (trzy tysiące dziewięćdziesiąt pięć) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska SSA Roman Sugier SSA Joanna Naczyńska

Sygn. akt I ACa 247/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 listopada 2017 r. (w jego brzmieniu po sprostowaniu), zgodnie z żądaniem powódki A. W. (2), Sąd Okręgowy zobowiązał pozwanego R. W. do przesłania listem poleconym,
w terminie 7 dni od dnia uprawomocnienia orzeczenia, pisemnego oświadczenia, skierowanego do K. Metropolitarnej w K. ulica (...) i Parafii (...) pw. św. J. R. (1) w Ś. ulica (...) na kartce formatu A4, czcionka Times N. R., wielkości
12 pkt., interlinia 1,5 pkt., odstęp po akapicie 10 pkt., margines (górny, dolny, prawy, lewy) 2,5 cm. o następującej treści:

„ Ja R. W. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) Zakład (...) Firma (...) oświadczam, iż w piśmie
z dnia 02 czerwca 2016 roku skierowanym do K. Metropolitarnej
w K. wypowiedziałem się niepochlebnie o pani A.
S. podając nieprawdziwe informacje o jej życiu prywatnym
i tym samym naruszając jej dobre imię i godność. W sposób nieuprawniony podałem informację dotyczące pani A. W. (1) bez poszanowania jej uczuć, dorobku zawodowego i życia rodzinnego.

Wszystkie te działania miały na celu przedstawienie pani A.
S. w niekorzystnym świetle co doprowadzić miało do zerwania współpracy Firmy (...) z władzami kościelnymi w tym w szczególności z Parafią Rzymskokatolicką pw. Św. J. R. (2) w Ś. – Z.. Wszystkie moje wypowiedzi dotyczące pani A. W. (1) należy odczytywać w odniesieniu do niniejszego oświadczenia, które składam w wyniku przegranego procesu sądowego”.

Podpis własnoręczny R. W. , data i miejsce złożenia oświadczenia oraz pieczątka (...) Zakład (...) (pkt 1). Sąd zobowiązał pozwanego do zaniechania rozpowszechniania nieprawdziwych informacji dotyczących powódki, naruszających jej dobre imię (pkt 2), zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3.000 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 września 2016 r. (pkt 3), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt 4) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki 3.637 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 5).

Wyrok Sądu pierwszej instancji oparty został na następujących ustaleniach faktycznych.

Pozwany prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) i jest byłym małżonkiem I. W., matki powódki. Pomiędzy stronami od kilku lat występuje konflikt
o charakterze osobistym i majątkowym będący konsekwencją konfliktu pomiędzy byłymi małżonkami.

Powódka prowadzi działalność w zakresie świadczenia usług pogrzebowych w Firmie (...) A. W. (1)
i jest administratorem cmentarza przy Parafii (...)
pw. św. J. R. (1) w Ś. - Z.. Z tytułu administrowania przedmiotowym cmentarzem nie pobiera wynagrodzenia.

W dniu 2 czerwca 2016 r. pozwany sporządził pismo, w którym zawarł treści dotyczące osoby powódki. Przedmiotowe pismo wniesione zostało
w dniu 3 czerwca 2016 roku do (...) w K..
Do niniejszego pisma dołączona została fotografia przedstawiające budynek, na którym widnieje napis (...).

W przedmiotowym piśmie zawarte zostały m.in. następujące sfomułowania dotyczące osoby powódki: „(...) młoda osoba, skąpo ubrana,
o bogatej przeszłości moralnej (lub mało wspólnego mającej z moralnością) " (...) opiekę nad córką przejął ojciec niezrównoważony psychicznie "; córka
bez opieki obrała prostą drogę jaką jest „najstarszy zawód świata"
z przygodnie poznanymi mężczyznami (...) zaczęła przychodzić do pracy wyzywająco ubrana i romansować z pracownikami, przywłaszczać utargi", manipulowały ludźmi, zastraszały ich i dopuszczały się oszustw finansowych", „dopuściły się malwersacji i przywłaszczenia olbrzymich kwot pieniężnych", A. W. (1) wróciła do swoich „zainteresowań" z czasów młodości; takie to osoby pośrednio reprezentują interesy Parafii św. J.
w Ś.. Jest to intratne zajęcie dla pań, ponieważ przynosi wymierne korzyści w formie dopływu gotówki; mało właściwym jest by osoby o takiej reputacji, z takimi doświadczeniami i o takiej opinii wśród sąsiadów i osób znających panie, powinny reprezentować parafię i na jej rzecz pracować, osoby (...) pełniące inne obowiązki jak np. prowadzenie cmentarza powierzane są osobą o nieposzlakowanej opinii. Które mają szacunek i poważanie wśród społeczności miejskiej. Szanowane są i mają autorytet wśród innych zakładów pogrzebowych (...). Tutaj tego elementu niestety brakuje. Żenujące jest to, że takie osoby zasłużyły i zostały obdarzone zaufanie(m) ze strony władz kościoła. Nieprawdopodobne jest wręcz by władze kościelne nie wiedziały nic o tych paniach. Na pewne stanowiska i obowiązki wybiera się osoby godne zaufania, które są wzorem dla społeczności, mają nieposzlakowaną opinię i reprezentują sobą to co godziwe i wartościowe w człowieku. (Tutaj) w tym wypadku tak nie jest. chodzi o to (...) by nie żerować na (...) sloganach i mimo trudności w młodości, dążyć do postawy odpowiedzialnego i moralnie czystego życia ". Nadto w piśmie zawarta była informacja o skłonności powódki do „sprzeniewierzania środków finansowych” .

Powódka zapoznała się z treścią przedmiotowego pisma z uwagi
na udostępnienie jego treści przez proboszcza parafii pw. św. J. R. (1) w Ś. -Z., księdza C. C.. W piśmie z dnia 21 lipca 2016 roku powódka ustosunkowała się pisemnie do wypowiedzi dotyczących jej osoby zawartych w piśmie z powoda z dnia 2 czerwca 2016 roku wskazując nieprawdziwość wskazanych w powyższym piśmie okoliczności dotyczących osoby i życia prywatnego powódki. Konieczność sporządzenia pisma zawierającego odpowiedź na zarzuty pozwanego przedstawiającego szczegóły życia prywatnego powódki oraz przeprowadzenia rozmowy z księdzem wywołało u niej uczucie wstydu i rozżalenia.

Powyższe ustalenia Sąd poczynił w oparciu o przeprowadzone dowody
z dokumentów i zeznania powódki. Sąd podkreślił, że pozwany słuchany
w charakterze strony przyznał, że sporządził pismo z dnia 2 czerwca 2016 r. lecz
w jego ocenie nie narusza ono dóbr osobistych powódki.

W ocenie sądu zeznania świadków zawnioskowanych przez pozwanego nie mogły stanowić podstawy ustaleń, gdyż nie dotyczyły okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.

W części dotyczącej oceny prawnej żądań zgłoszonych przez powódkę Sąd Okręgowy wskazał jako podstawę prawną żądania w zakresie roszczenia niemajątkowego przepisy art. 23 i 24 k.c., omówił przesłanki odpowiedzialności z tego tytułu oraz przytoczył wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczącego tego zagadnienia.

W ocenie Sądu Okręgowego wspomniane pismo z dnia 2 czerwca 2016 r. skierowane przez pozwanego do K. Metropolitarnej w K. narusza dobra osobiste powódki takie jak jej dobre imię oraz prawo do prywatności
i intymności. W piśmie zawarto bowiem sformułowania ze względu na które wyłania się obraz powódki jako oszustki, złodziejki i osoby o niekorzystnej reputacji.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji pozwany nie wykazała braku bezprawności swego działania. Nie naprowadził bowiem dowodów wskazujących na to, że zarzuty stawiane powódce i niekorzystne informacje na temat jej życia prywatnego były prawdziwe.

Dlatego za zasadne Sąd uznał w całości żądanie powódki dotyczące zobowiązania pozwanego do skierowania do K. Metropolitarnej w K. pisma o treści żądanej przez powódkę.

Żądanie pieniężne Sąd uznał za usprawiedliwione co do zasady wskazując na to, że bezprawne zachowanie pozwanego było zawinione. Sąd uznał je jednak za nadmierne. W ocenie Sądu zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 3.000 złotych będzie adekwatne do stopnia naruszenia dóbr osobistych powódki oraz stopnia winy pozwanego, a nadto spełni funkcję prewencyjną, zwłaszcza że
w punkcie 2. wyroku zobowiązano pozwanego do zaniechania rozpowszechniania nieprawdziwych informacji na temat powódki, naruszających jej dobra osobiste.

Jako podstawę rozstrzygnięcia w tym zakresie Sąd wskazał przepis art.
24 § 1 k.c. w związku z art. 448 k.c.

O kosztach Sąd orzekł na mocy art. 98 k.p.c.

Wyrok zaskarżyły obydwie strony.

Pozwany zaskarżył wyrok w całości zarzucając:

1)  naruszenie przepisu art. 233 §1 k.p.c. poprzez odmowę dania wiary świadkom przesłuchanym w sprawie z jego inicjatywy mimo, że zeznania te były logiczne i spójne,

2)  naruszenie przepisu art. 227 w związku z art. 278 §1 k.p.c. poprzez odmowę uwzględnienia wniosku o przeprowadzenie dowodu ze wskazanych kart akt sprawy o sygn. (...) Sądu Rejonowego w B., w sytuacji, gdy zgromadzona tam dokumentacja świadczy o braku bezprawności zachowania pozwanego,

3)  naruszenie przepisu art. 24 k.c. poprzez jego błędną wykładnię wynikającą
z bezzasadnego przyjęcia w okolicznościach sprawy, że zachowanie pozwanego było bezprawne,

4)  błąd w ustaleniach faktycznych:

– poprzez niewłaściwe przyjęcie, że działanie pozwanego było bezprawne
w sytuacji, gdy zebrane dowody w tym fotografia przedstawiona przez pozwanego i jego zeznania świadczą, że pozwany miał podstawę do oceny zachowań powódki jako niewłaściwych i uchybiających godności prowadzonej przez nią działalności gospodarczej,

– pominięcie, że niepoprawne postępowanie powódki, narażało pozwanego, jako osoby cieszącej się niewątpliwym autorytetem w zakresie działalności gospodarczej tożsamej z działalnością prowadzoną przez powódkę, i powiązaną z nim rodzinnie, na niekorzystne uwagi klientów i kontrahentów,

– nietrafne uznanie, że wypowiedź pozwanego na temat powódki była bezprawna i nieprawdziwa mimo, że w istocie stanowiła konstruktywną krytykę opartą na wykazanych faktach.

Powołując się na powyższe pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku
i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów za obie instancje ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego.

Skarżąca zarzuciła:

1)  naruszenie przepisu art. 448 k.c. poprzez ustalenie należnej powódce kwoty zadośćuczynienia w sposób rażąco zaniżony w kontekście poczynionych ustaleń,

2)  naruszenie przepisu art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie oceny zebranych dowodów w sposób dowolny, a nie swobodny, co skutkowało przyznaniem zadośćuczynienia w kwocie zbyt niskiej, mimo przesłanek do uwzględnienia żądania w tym zakresie w całości.

Powódka wnosiła też o przeprowadzenie dowodu ze wskazanych protokołów postępowania w sprawie (...) Sądu Rejonowego w B. na okoliczność sytuacji majątkowej pozwanego dla wykazania, że w ramach tej sprawy zeznał on, iż ze względu na skutek opublikowania programu przez jedną ze stacji telewizyjnych, negatywnie oceniającego prowadzoną przez niego działalności gospodarczą poniósł on straty z tytułu utraconych dochodów
w kwocie około 2 000.000 złotych.

Powołując się na powyższe powódka wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku
i o zasądzenie na jej rzecz zadośćuczynienia w żądanej wysokości oraz
o zasądzenie kosztów za obie instancje.

Strony wnosiły o oddalenie apelacji strony przeciwnej oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny w Katowicach zważył, co następuje:

1.  Odnośnie apelacji pozwanego.

Apelacja ta nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie jest trafny zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. mający polegać na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów o jakiej mowa w tym przepisie.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy nie odmówił wiarygodności zeznań świadków zawnioskowanych przez pozwanego lecz stwierdził w motywach zaskarżonego wyroku, że nie mogły one być podstawą ustaleń, gdyż nie dotyczyły okoliczności, których dotyczył spór. Stwierdzenie to nie jest do końca trafne, gdyż świadkowie Z. D., J. J. (2), J. M., M. P., A. S. i P. W. zeznawali na okoliczności, które pozwany opisywał w piśmie z dnia 2 czerwca 2016 r. skierowanym do (...) w K.. Zeznania te nie potwierdzają jednak zarzutów pozwanego stawianych powódce w tym piśmie. Jedynie świadek M. P. zeznał, że w czasie kiedy powódka była zatrudniona u pozwanego ten zwracał jej uwagę na niestosowność ubioru (zbyt krótkie sukienki).

Okoliczność ta nie pozwala na uznanie pisma pozwanego o jakim mowa za uzasadnioną krytykę przedsiębiorcy zajmującego się usługami pogrzebowymi jeśli wziąć pod uwagę, że zdarzenie to miało miejsce wiele lat temu.

Z zeznań powódki wynika bowiem, że już od 2010 roku prowadzi własną działalność gospodarczą w tym zakresie, konkurencyjną w stosunku do działalności pozwanego.

Nie jest też zasadny zarzut naruszenia przepisów art. 227 w zw. z art.
278 §1 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie wniosku skarżącego o przeprowadzenie dowodu ze wskazanych kart akt postępowania w sprawie (...) Sądu Rejonowego w B..

Z protokołu rozprawy w dniu 15 listopada 2017 r wynika, że dowód ten został zawnioskowany dla wykazania stosunku powódki do pozwanego

Nawet jeśli relacje między stronami były wrogie, a wcześniejsze zachowania powódki w stosunku do pozwanego miały charakter czynów karalnych (co nie zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem), nie pozbawia to zachowania pozwanego, którego dotyczy sprawa, cech bezprawności.

W orzecznictwie sądowym utrwalony jest bowiem pogląd, że niedopuszczalne jest prawo do retorsji, tj. odpowiadanie na bezprawne zachowanie jednej ze stron, takim samym zachowaniem drugiej strony.

Poza tym wspomniany wniosek dowodowy jest na tyle ogólnikowy, że nie jest wiadomym jakie treści zawarte na kartach 1-101 akt sprawy (...) miałyby świadczyć o braku bezprawności pozwanego.

Chybiony jest także zarzut naruszenia przepisu art. 24 k.c. oraz zarzut sprzeczności ustaleń z treścią zebranych dowodów.

Dla Sądu Apelacyjnego nie jest zrozumiałe dlaczego skarżący nie uznaje za naruszenie dóbr osobistych powódki przypisywanie jej uprawiania „najstarszego zawodu świata”, romansowanie z pracownikami, przywłaszczanie utargów, oszustw finansowych i przywłaszczania ogromnych kwot pieniężnych mimo, że na poparcie tych twierdzeń nie przytoczył żadnych dowodów poza swoimi zeznaniami oraz wyroku dotyczącego zasądzenia należności z tytułu rozliczeń wynikających z prowadzonych przez strony działalności gospodarczych. To samo dotyczy przypisywania członkom rodziny powódki pejoratywnych cech, tj. niezrównoważenia psychicznego ojcu powódki czy braku wiedzy na temat ojca synowi powódki. Powoływanie się odnośnie tej ostatniej kwestii na napis na murze, którego dotyczy fotografia o jakiej mowa w apelacji nie jest dostateczne dla uznania zachowania pozwanego za zgodne z zasadami współżycia społecznego. Nie sposób bowiem tego rodzaju napisów uznać za wiarygodne źródło informacji, zwłaszcza dla byłego członka rodziny powódki jakim jest pozwany.

Nie można też pominąć kontekstu sytuacyjnego na który zwrócił uwagę Sąd Okręgowy, a mianowicie tego, że pozwany pozostaje w długotrwałym konflikcie z powódka i jej matką oraz prowadzi działalność w zakresie usług pogrzebowych konkurencyjną w stosunku do działalności prowadzonej przez powódkę. Pisma kwestionujące powierzenie powódce zarządzanie (a w istocie nieodpłatne administrowanie) cmentarzem parafialnym w Ś. zostały skierowane przez pozwanego nie tylko do (...) w K., ale także do innych instytucji i urzędów, które w ocenie pozwanego mogłyby doprowadzić do zaniechania przez powódkę tego rodzaju działalności.

Dlatego brak podstaw do uznania, że pismo z dnia 2 czerwca 2016 r., którego dotyczy sprawa miało na celu krytykę powódki w celu ochrony godności zawodu przedsiębiorcy pogrzebowego wykonywanego przez pozwanego. W istocie zmierzało ono do przypisania powódce i jej bliskim szeregu negatywnych cech
i zachowań ze względu na istniejący spór rodzinny oraz w celu zaszkodzenia powódce jako osobie prowadzącej konkurencyjna działalność gospodarczą.

Dlatego Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego jako pozbawioną uzasadnionych podstaw.

2.  Odnośnie apelacji powódki.

Apelacja powódki jest zasadna.

Zgodzić należy się ze skarżąca, że orzekając o wielkości zadośćuczynienia pieniężnego należnego powódce za stwierdzone naruszenie jej dóbr osobistych, Sąd pierwszej instancji niewłaściwie zastosował przepisy art. 233 k.p.c. i art.
448 k.c.

Naruszenie było bowiem zawinione i wynikało z niskich pobudek pozwanego pomawiającego córkę byłej żony o tak naganne zachowanie jak prostytuowanie się czy przywłaszczenie znacznych sum pieniężnych.

Zarzuty te nie zostały potwierdzone w toku postępowania sądowego.

Zasadnie skarżąca podnosi, że zasądzone zadośćuczynienie nie powinno być symboliczne, lecz winno być odczuwalnym wydatkiem finansowym, a nadto spełniać funkcję prewencyjną, uwzględniającą stopień zawinienia naruszyciela.

Zadośćuczynienie w kwocie 3.000 złotych nie spełnia tych funkcji. Pozwany jest osobą majętną. W toku postępowania apelacyjnego utrzymywał, że jest jednym
z największym przedsiębiorców pogrzebowych w Polsce. Nie oponował też przeciwko twierdzeniom powódki zawartym w jej apelacji, że krytyczna audycja telewizyjna dotycząca jego działalności gospodarczej naraziła go na straty rzędu
2 000.000 złotych. Świadczy to o skali działalności pozwanego i osiąganych przez niego przychodach.

Sąd Apelacyjny za zbędne uznał przeprowadzenie dowodu z protokołów sprawy (...) Sądu Rejonowego w B. na tę okoliczność uznając ją za milcząco przyznaną w rozumieniu art. 229 k.p.c.

Dla osoby tak majętnej jak pozwany zapłata zadośćuczynienia w kwocie
3.000 złotych nie będzie stanowiła dostatecznej dolegliwości finansowej zapobiegającej ponownym, bezprawnym działaniom w stosunku do powódki
o jakich mowa w punkcie 2 zaskarżonego wyroku.

Dlatego Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok
w punktach 3 i 4 podwyższając zasądzone zadośćuczynienie do kwoty żądanej przez powódkę oraz w punkcie 5 dokonując stosownej korekty orzeczenia
o kosztach w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.

Na zasądzoną na podstawie art. 98 k.p.c. kwotę 4.597 złotych składają się koszty powódki, która wygrała proces w całości: 1100 zł – opłata sądowa, 1080 złotych wynagrodzenie pełnomocnika z tytułu zastępstwa w sprawie o ochronę dóbr osobistych, 2400 złotych z tytułu wynagrodzenia w sprawie o zapłatę i 17 złotych z tytułu uiszczonej opłaty od pełnomocnictwa procesowego.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono także na mocy art. 98 k.p.c.

Na zasądzoną kwotę 3095 złotych składa się: 1350 złotych należne powódce
z tytułu wynagrodzenia dla pełnomocnika za wygraną apelację odnośnie zapłaty dalszej kwoty zadośćuczynienia w kwocie 7.000 złotych, 675 złotych z tego tytułu za oddalenie apelacji co do kwoty 3.000 złotych, 350 złotych z tytułu zwrotu opłaty uiszczonej przez powódkę oraz 720 złotych z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika powódki kwestionującego apelację pozwanego co do uwzględnienia roszczenia niemajątkowego. Zastosowano minimalne stawki wynagrodzenia
w sprawie opłat za czynności adwokackie wynikających z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat tego rodzaju (Dz. U. z 2015 r. , poz. 1800).

SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska SSA Roman Sugier SSA Joanna Naczyńska